Urud (Zəngəzur)

Urud
Urud
	39°29′19″ şm. e. 46°08′29″ ş. u.HGYO
Ölkə	Ermənistan;
Tarixi və coğrafiyası
Sahəsi	18,24 km²;
Mərkəzin hündürlüyü	1.420 m
Saat qurşağı	UTC+04:00;
Əhalisi
Əhalisi	263 nəf. (2011);
Rəsmi dili	erməni dili;
	Xəritəni göstər/gizlə Urud
	Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Urud — Qərbi Azərbaycanın (indiki Ermənistan Respublikası) Qarakilsə (Sisyan) rayonu ərazisində kənd. ^[2] Urud toponiminin mənasını sözün kökü “UR”da axtarmaq lazımdır.

Tarixi

Urud kəndi 500 ilə yaxın bir müddətdə bölgədə nahiyə mərkəzi olmuşdur. 1593-cü ildə tərtib edilmiş, “Urud və İskəndər qalası livalarının müfəssəl dəftəri”ndə Urud livasının Urud,Gığı, Muğüancıq və Zəngəzur nahiyələrindən ibarət olduğu və bu nahiyələrdə 104 kənd və 5 məzrə qeydə alındığı göstərilir. Urud kəndi Zəngəzurda ən qədim yaşayış məskənlərindən biri olmuşdur. Urud qalasının adının IX-X əsr ərəb mənbələrində “Rud-ər-Rud” şəklində çəkilməsi, buradakı Babək qalasının(VII əsr) mövcudluğu, orta əsrlərə məxsus Alban qəbiristanlığı, Baydar kahası və s. tarixi abidələr bu kəndin qədimiliyindən xəbər verən tarixi faktlardır. XV-XVIII əsrə aid Matenadaran sənədlərində Urud kəndinin qəza, nahiyə mərkəzi kimi adının çəkilməsi, XVI-XVII əsrlərə aid Osmanlı arxivlərindəki sənədlərdə Urud kəndinin liva, nahiyə mərkəzi kimi qeyd olunması bu kəndin hələ orta əsrlərdən bölgədə inzibati mərkəz kimi tanınmasını göstərir. Urud qalası — Qarakilsə rayonunun Urud kəndində VI-VII əsrlərdə tikilmiş müdafiə qalası. Bazarçayın sağ sahilində sərt sıldırım qayalığın üzərində yerləşirdi.Urud qəbirüstü abidələri — Qarakilisə rayonunun Urud kəndində orta əsrlərə (XIV-XVI əsrlər) məxsus qəbiristandakı sənduqə, at və qoç heykəlli daş abidələr. Urud qəbiristanlığı Urud kəndinin qənşərində, Urud qalasının qarşısında, Bədir qayasının yanında, Bazarçayın sol sahilində yerləşir.Urud qəbiristanlığı tarixi-etnoqrafik əhəmiyyəti baxımından təkcə bir kəndin deyil, bütöv mahalın keçmişi haqqında ən geniş məlumatı və tutarlı dəlilləri qoruyub- saxlamış bir məbədgah idi.^[3]

Mədəniyyəti

Coğrafiyası və iqlimi

Qafqazda ən qədim yaşayış məntəqələrindən biri hesab edilən Urud kəndi Qarakilisə rayon mərkəzindən 15 km. şərqdə, Bazar çayın sol sahilində Vağudi kəndi ilə Şam qəsəbəsinin arasında, dəniz səviyyəsindən 1450 m. yüksəklikdə yerləşir.^[4]

Əhalisi

Kənddə 1886-cı ildə 270, 1905-ci ildə 435, 1914-cü ildə 408 nəfər azərbaycanlı yaşamışdır.^[5] 1918-ci ildə kəndin sakinləri qırğınlarla deportasiya olunmuşdur.^[6] İndiki Ermənistanda sovet hökuməti qurulandan sonra sağ qalan urudlular öz evlərinə dönə bilmişdir. Burada 1922-ci ildə 173 nəfər, 1926-cı ildə 263 nəfər, 1931-ci ildə 340 nəfər,^[5] 1987-ci ildə 1000 nəfər azərbaycanlı yaşamışdır. 1988-ci ilin noyabr ayında azərbaycanlılar Ermənistan dövləti tərəfindən tarixi torpaqlardan deportasiya olunmuşdur. İndi burada ermənilər yaşayır. Toponim türk dilində "dağ, təpə" mənasında işlənən ur sözünə^[7] türk dillərində yer məzmunu əmələ gətirən — ud şəkilçisinin birləşməsindən əmələ gəlib "dağlı, təpəli, yerdə salınan kənd" mənasını verir. Ermənistan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 3. VII.1968-ci il fərmanı ilə kəndin adı dəyişdirilib Vorotan qoyulmuşdur.^[8]

1988-ci ildə ermənilər tərəfindən törədilən soyqırım siyasəti nəticəsində azərbaycanlılar qovulmuşlar.^[9]

İqtisadiyyatı

Əkinçilik və heyvandalıq

Əhalisi

Görkəmli şəxsiyyətləri

Əbdülmənaf Hacıyev (d.1896 — ö.1984) — Naxçıvan MSSR–nin ilk Ədliyyə Naziri, Əməkdar müəllim.
Sabir Hacıyev (professor) — Azərbaycan Milli Elmlər akademiyasinin müxbir üzvü.
Aqil Quliyev (milli qəhrəman) (d.1963 – ö.1992) — Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı; Qarabağ müharibəsi şəhidi.
Fəxrəddin Nəcəfov (milli qəhrəman)(10 yanvar 1968, Bakı – 4 sentyabr 1992, Çıldıran, Ağdərə rayonu)-Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı, Birinci Qarabağ müharibəsi şəhidi.
Azay Quliyev — ATƏT–in Parlament Assambleyasında Azərbaycan nümayəndə heyətinin üzvü.
Məmməd Sadıq Aran (1895–1971) — Azərbaycan Demokratik Respublikası parlamentinin üzvü, yazıçı.
Flora Xəlilzadə — tanınmış azərbaycan jurnalisti, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin və Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü.
Musa Urud — Milli Məclisin deputatı, Milli Məclisin Əmək və sosial siyasət komitəsinin sədri, Yeni Azərbaycan Partiyasının İdarə Heyətinin üzvü, Tibb üzrə fəlsəfə doktoru, şair-publisist.
Elşad Qurbanov — akademik, əməkdar elm xadimi, Bakı Dövlət Universitetinin biologiya fakültəsinin, botanika kafedrasının müdiri, biologiya elmləri doktoru.
Vladimir Tahirov — Azərbaycan Milli Elmlər akademiyasinin müxbir üzvü.
Yaqub Yolçiyev — Azərbaycan Milli Elmlər akademiyasinin müxbir üzvü.
Bəkir Tahirov — Fizika–riyaziyyat elmləri doktoru, professor.

İstinadlar

↑ Հայաստանի 2011 թ. մարդահամարի արդյունքները (erm.).
↑ Qorqodyan Z. 1831–1931-ci illərdə Sovet Ermənistanının əhalisi, (erməni dilində). İrəvan, "Melkonyan fond", 1932. s.76
↑ Musa Urud. Zəngəzur toponimləri (az.). Nurlar NPM. 2013. ISBN 978-9952-460-56-8.
↑ Д. Д. Пагиревь. Алфавитный указатель кь пятиверстной картѣ Кавказскаго края, изданія Кавказскаго Военно–Топографическаго Отдѣла. Записки Кавказскаго отдѣла Императорскаго Русскаго Географическаго общества. Книжка XXX. Тифлись: Типографія К. П. Козловскаго, 1913. s.252
↑ ¹ ² Qorqodyan Z. 1831–1931-ci illərdə Sovet Ermənistanının əhalisi, (erməni dilində). İrəvan, "Melkonyan fond", 1932. s.76–77, 146–147
↑ История Азербайджана по документам и публикациям, Баку, "Элм", 1990. s.205
↑ Мурзаев Э.М. Словарь народных географических терминов, М., "Мысль", 1984. s.415
↑ "Arxivlənmiş surət". 2011-05-22 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-06-23.
↑ http://www.west-land.az/index.php?mod=static&page=kendu^{[ölü keçid]}

[_fafda75e3c3b3e61-1] Հայաստանի 2011 թ. մարդահամարի արդյունքները (erm.).

[2] Qorqodyan Z. 1831–1931-ci illərdə Sovet Ermənistanının əhalisi, (erməni dilində). İrəvan, "Melkonyan fond", 1932. s.76

[3] Musa Urud. Zəngəzur toponimləri (az.). Nurlar NPM. 2013. ISBN 978-9952-460-56-8.

[4] Д. Д. Пагиревь. Алфавитный указатель кь пятиверстной картѣ Кавказскаго края, изданія Кавказскаго Военно–Топографическаго Отдѣла. Записки Кавказскаго отдѣла Императорскаго Русскаго Географическаго общества. Книжка XXX. Тифлись: Типографія К. П. Козловскаго, 1913. s.252

[Qorqodyan_Z_1932-5] ¹ ² Qorqodyan Z. 1831–1931-ci illərdə Sovet Ermənistanının əhalisi, (erməni dilində). İrəvan, "Melkonyan fond", 1932. s.76–77, 146–147

[6] История Азербайджана по документам и публикациям, Баку, "Элм", 1990. s.205

[7] Мурзаев Э.М. Словарь народных географических терминов, М., "Мысль", 1984. s.415

[8] "Arxivlənmiş surət". 2011-05-22 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-06-23.

[9] ttp://www.west-land.az/index.php?mod=static&page=kendu^{[ölü keçid]}

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

Zəngəzur mahalı
Gorus rayonu	Abbaslar • Ağbulaq • Bağırbəyli • Ballıqaya • Bayandur • Birinci Alyanlı • Burun • Əliquluşen • Ərəvus • İkinci Alyanlı • Hortuyüz • Xanazax • Xınzırək • Xot • Xoznavar • Kornidzor • Körü • Kürdlər • Qaladərəsi • Qaraunc • Qaraşen • Qara Vəli • Qurdqulaq • Maldaş • Meşəzavodu • Muğancıq • Suvaranats • Şahverdilər • Şamsız • Şəhərcik • Şinuayr • Şurnuxu • Tatev • Tatevges • Tex • Tənzətap • Verişen • Yaycı • Yeritsatumb
Qafan rayonu	Acıbac • Açağu • Ağkənd • Ağvan • Axtaxana • Anabad • Araçadzor • Aralıq Oxçu • Arxüstü • Artsvanik • Aşağı Craxor • Aşağı Girətağ • Aşağı Gödəkli • Aşağı Hənd • Aşağı Qaraçimən • Aşağı Xotanan • Atqız • Baharlı • Baharlı-2 • Baydak • Bəydağ • Bıx • Əcili • Əkərək • Əfsərli • Cıbıllı • Çakaten • Çobanlı • Çəpni • Çiriş • Çullu • Daşbaşı • Daşnov • Davıdbəy qəsəbəsi • Dərməzür • Dəymədağlı • Dövrus • Dortnı • Gəhləşin • Gərd • Gığı • Gomaran • Güdqum • İncəvar • Həçəti • Hunud • Xələc • Kilsəkənd • Kirs • Kurud • Kürdkənd • Keypəşin • Kənd Craxoru • Qacaran • Qatar • Qaradığa • Qapıcıq • Qovşud • Quşçulu • Mahmudlu • Maqauz • Mollalı • Müsəlləm • Noraşenik • Oxçu • Oxtar • Pəyhan • Pıxrut • Pircavidan • Pirməzrə • Pürülü • Sevkar • Sirkətas • Siznək • Sünik • Şabadin • Şəhərcik • Şıxovuz • Şişkert • Şotalı • Təcədin • Tandzaver • Tsab • Turabxanlı • Ucanis • Yeğvard • Yeməzli • Yuxarı Girətağ • Yuxarı Gödəkli • Yuxarı Qaraçimən • Yuxarı Xotanan • Zeyvə
Meğri rayonu	Aldərə • Astazur • Daşdan • Əkərək • Əynazur • Kərçivan • Kuris • Qudemnis • Lehvaz • Liçk • Lök • Maralzəmi • Mərzəğat • Mülk • Nüvədi • Puşgah • Seyidlər • Şvanidzor • Tağamir • Taştun • Teğut • Tey • Vağravar • Vəng
Sisiyan rayonu	Ağdü • Ağkənd • Angefaqot • Arıqlı • Arxlı • Balak • Baharlı • Bazarçay • Bnunis • Borisovka • Bozkənd • Brnakot • Comərdli • Dərəbas • Dəstəgird • Dolors • Əxlətyan • Əlili • Əlişar • Ərəfsə • Ərəmis • Ərikli • Gədədağ • Hortagiz • Qalacıq • Qaradağlı • Qarakilsə • Qıvraq • Qızılcıq • Lor • Ltsen • Məliklər • Məzrə • Murğuz • Noravan • Pulkənd • Püsək • Saybalı • Sisyan (Hatsavan) • Sofulu • Şalat • Şamb • Şəki • Şinadağ • Şıxlar • Şükar • Təzəkənd • Tulus • Urud • Uz • Vağudi • Zabahadur

Qərbi Azərbaycan
Şəhərlər	Aşağı Axta • Cəlaloğlu • Dilican • Ellər • Ərtik • Əştərək • Gorus • Gümrü • Hamamlı • Karvansaray • İrəvan • Keşişkənd • Kəvər • Qafan • Manas • Sərdarabad • Üçkilsə • Vedi
Rayonlar (1930–1995)	Abaran rayonu • Agin rayonu • Axta rayonu • Alagöz rayonu • Allahverdi rayonu • Amasiya rayonu • Aşağı Qaranlıq rayonu • Barana rayonu • Basarkeçər rayonu • Böyük Qarakilsə rayonu • Cəlaloğlu rayonu • Çəmbərək rayonu • Dilican rayonu • Düzkənd rayonu • Ellər rayonu • Ərtik rayonu • Əştərək rayonu • Gorus rayonu • Hamamlı rayonu • Karvansaray rayonu • Keşişkənd rayonu • Kəvər rayonu • Qafan rayonu • Qarakilsə rayonu • Qəmərli rayonu • Qızıl Qoç rayonu • Meğri rayonu • Sərdarabad rayonu • Şəmşəddin rayonu • Paşalı rayonu • Talın rayonu • Üçkilsə rayonu • Vedi rayonu • Zəngibasar rayonu
Mahallar	Abaran mahalı • Ağbaba mahalı • Dərəçiçək mahalı • Dərələyəz mahalı • Gərnibasar mahalı • Göyçə mahalı • Karbi mahalı • Qaraqoyunlu dərəsi • Qırxbulaq mahalı • Loru mahalı • Pəmbək mahalı • Sərdarabad mahalı • Şörəyel mahalı • Talın mahalı • Vedibasar mahalı • Zəngəzur mahalı • Zəngibasar mahalı