Verner Heyzenberq

Verner Heyzenberq
alm. Werner Heisenberg‎
Doğum tarixi	5 dekabr 1901
Doğum yeri	Vürzburq
Vəfat tarixi	1 fevral 1976 (74 yaşında)
Vəfat yeri	Münhen
Vəfat səbəbi	Öd kisəsin bəd xassəli şişi
Vətəndaşlığı	Almaniya
Elm sahəsi	Nəzəri fizika
İş yerləri	Göttingen Universiteti (1924–1924), Kopenhagen Universiteti (1926–1927), Leypsiq Universiteti (1927–1941), Humboldt adına Berlin Universiteti (1941–1941), Sent-Endryus Universiteti (1955–1956), Münhen Lüdviq-Maksimilian Universiteti (1958–1958), Almaniyanın nüvə silahı layihəsi[d] (1941–1945)
Təhsili	Münhen Lüdviq-Maksimilian Universiteti (1920–1923)
Üzvlüyü	London Kral Cəmiyyəti, Prussiya Elmlər Akademiyası[d], Leopoldin Alman Milli Elmlər Akademiyası (1933–), Dei Linçei Akademiyası, Papa Elmlər Akademiyası, Bavariya Elmlər Akademiyası[d], Göttingen Elmlər Akademiyası[d], İsveç Kral Elmlər Akademiyası, Amerika İncəsənət və Elmlər Akademiyası, Bavariya İncəsənət Akademiyası[d], ABŞ Milli Elmlər Akademiyası (1961–)
Mükafatları	Fizika üzrə Nobel mükafatı
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Müasir Fizika
${\hat {H}}|\psi _{n}(t)\rangle =i\hbar {\frac {\partial }{\partial t}}|\psi _{n}(t)\rangle$ ${\frac {1}{{c}^{2}}}{\frac {{\partial }^{2}{\phi }_{n}}{{\partial t}^{2}}}-{{\nabla }^{2}{\phi }_{n}}+{\left({\frac {mc}{\hbar }}\right)}^{2}{\phi }_{n}=0$ Çoxobrazlı dinamikası: Şredinger tənliyi və Kleyn–Qordon tənliyi
Qurucuları Maks Planck  · Albert Eynşteyn  · Nils Bor  · Maks Born  · Verner Heyzenberq  · Ervin Şredinger  · Paskual İordan  · Volfqanq Pauli  · Pol Dirak  · Ernest Rezerford  · Lui de Broyl  · Şatyendranat Boz
Anlayışlar Topologiya · Fəza · Zaman · Enerji · Maddə · İş Təsadüf · İnformasiya · Entropiya · Zehin İşıq · Zərrəcik · Dalğa
Bölmələri Tətbiqi · Eksperimental · Nəzəri Riyazi  · Fizika fəlsəfəsi Kvant mexanikası (Kvant sahə nəzəriyyəsi · Kvant informasiyası · Kvant kompüteri) Elektromaqnitizm · Zəif qarşılıqlı təsir · Elektrozəif qarşılıqlı təsir Güclü qarşılıqlı təsir Atom fizikası · Hissəciklər fizikası · Nüvə fizikası Atom, molekul və optika fizikası Bərk cisimlər fizikası · Statistik Kompleks sistems · Qeyri-xətti dinamika · Biofizika Neyrofizika Plazma fizikası Xüsusi nisbilik · Ümumi nisbilik Astrofizika · Kosmologiya Qravitasiya nəzəriyyələri Kvant qravitasiyası · Hər şeyin nəzəriyyəsi
Alimlər Vitten · Röntgen · Bekkerel · Lorens · Plank · Küri · Viyen · Mariya Küri · Zommerfeld · Rezerford · Soddi · Onnes · Eynşteyn · Vilçek · Born · Veyl · Bor · Şredinger · de Broyl · Laue · Boz · Kompton · Pauli · Uolton · Fermi · Yan Van-der-Vaals · Heyzenberq · Dyson · Zeyeman · Mozli · Hilbert · Hödel · İordan · Dirak · Viqner · Hokinq · P. U. Anderson · Lemetr · Tomson · Puankare · Uiler · Penruz · Milliken · Nambu · fon Neyman · Hiqqs · Han · Feynman · Yanq · Li Tzundao · Lenard · Salam · 't Hooft · Bell · Gell-Mann · Cozef Con Tomson  · Raman · Breqq · Bardin · Şokli · Çedvik · Lourens · Zeylinqer · Qaudşmit · Ulenbek
Kateqoriyalar Müasir fizika

Verner Karl Heyzenverq ( [ ˈvɛʁnɐ kaʁl ˈhaɪ̯zn̩ˌbɛʁk] (  asmaq ) ) ( Vürzburq , , Alman İmperiyası ; 5 dekabr 1901 – Münhen , Bavariya , Almaniya ;19 və ya 19 fevral , Almaniya ; kvant mexanikasının əsas qabaqcılları . Əsərini 1925-ci ildə bir sıçrayış məqaləsində nəşr etdi . Maks Born və Pascual Jordan ilə sonrakı məqalələr seriyasında , eyni il ərzində onunkvant mexanikasının matris formalaşdırılması əsaslı şəkildə işlənib hazırlanmışdır. O, 1927-ci ildə nəşr etdirdiyi qeyri- müəyyənlik prinsipi ilə tanınır . Heyzenberq 1932-ci ildə "kvant fizikası"yaradılmasına görə" fizika üzrə Nobel mükafatına layiq görülüb.

Heyzenberq həmçinin turbulent axınların hidrodinamikasının , atom nüvəsinin , ferromaqnetizmin , kosmik şüaların və atomaltı hissəciklərin nəzəriyyələrinə töhfələr vermişdir . O, İkinci Dünya Müharibəsi zamanı Almaniyanın nüvə silahı proqramında əsas alim olub . O, həmçinin 1957-ci ildə Münhendəki tədqiqat reaktoru ilə birlikdə Karlsruedə ilk Qərbi Almaniya nüvə reaktorunun planlaşdırılmasında mühüm rol oynamışdır.

İkinci Dünya Müharibəsindən sonra o, Kaiser Wilhelm Fizika İnstitutunun direktoru təyin edildi və tezliklə adı dəyişdirilərək Maks Plank Fizika İnstitutu oldu . O, 1958-ci ildə Münhenə köçürülənə qədər institutun direktoru olub. Daha sonra 1960-1970-ci illərdə Maks Plank Fizika və Astrofizika İnstitutunun direktoru olub.

Heyzenberq həm də Alman Tədqiqat Şurasının prezidenti ,  Atom Fizikası Komissiyasının sədri, Nüvə Fizikası üzrə İşçi Qrupun sədri və Aleksandr fon Humboldt Fondunun prezidenti idi .

Həyatı

Verner Heyzenberq 1901-ci ildə Vürzburqda, Bizans tarixi professoru Avqust Heyzenberqin ailəsində anadan olmuşdur. Fizikanı Münhendə Zommerfildin rəhbərliyi altında öyrənmişdir. Universiteti cəmi üç ilə bitirmişdir. "Maye axınlarının stabilliyi və turbulentliyi" mövzüsunda dissertasiya müdafiə edir. 1924-cü ildə Göttingendə Maks Bornun assistenti işləyir. Bir müddət isə, Kopenhagendə Nils Borun yanında çalışır. Növbəti illərdə Maks Born və Paskual Yordanla birlikdə kvant mexanikasının ilk variantı olan matriks mexanikasının əsasını qoyur. 1927-ci ildə, cəmi 26 yaşında Leypsiq universitetinin professoru təyin olunur. 1932-ci ildə isə, fizika üzrə Nobel mükafatına layiq görülür. 1942-45-ci illərdə Kayzer Vilhelm adına fizika institutuna rəhbərlik edir və Berlin universitetində dərs deyir. Məhz Berlində olarkən 3-cü Reyxin Silahlı Qüvvələr İdarəsinin uran layihəsində iştirak edir. 1945-46-ci illərdə İngiltərədə saxlanıldıqdan sonra Almaniyaya qayıdır və Münhendə Maks Plank adına fizika institutunun direktoru təyin edilir.

Dahi fizik 1936-cı ildə Elizabet Şumaxerlə evlənir və yeddi övlad atası olur. Oğullarından biri- Martin Heyzenberq genetika üzrə professor vəzifəsində çalışır.

Elmi nailiyyətləri

Heyzenberq (1926)

Heyzenberq fizika elminin XX əsr inkişaf istiqamətini müəyyənləşdirmiş alimlər sırasında durur. Heyzenberq kvant mexanikasının müəlliflərindən biridir. Bundan əlavə, o, nüvə fizikası (elmə izospin anlayışını daxil etmişdir) və elementar hissəciklər fizikasına da əhəmiyyətli töhfələr vermişdir. Nüvədə nuklonların qarşılıqlı əlaqəsinin mübadilə xarakterini müəyyən etməklə atomun quruluşu nəzəriyyəsini daha da təkmilləşdirmişdir. Heyzenberq həmçinin relyavistik kvant mexanikası və sahənin vahid, qeyri-xətti nəzəriyyəsini də işləmişdir.

1925-ci ildə Nils Borla birgə kvant mexanikasının ilk variantı olan matriks mexanikasını işləmişdir. Bu mexanika sadə kvant sistemləri – xətti ossilyatorlar tərəfindən buraxılan spektral xəttlərin intensivliyini hesablamaq imkanı verir. Helium atomunun kvantomexanik hesabını verməklə bu atomun iki müxtətlif halda mövcud ola bilməsini sübut edir.

1927-ci ildə Heyzenberq qeyri-korpuskulyar və dalğavari təbiətli mikrohissəciklərin impuls və koordinatları arasındakı əlaqəni əks etdirən qeyri-müəyyənlik prinsipini irəli sürür. Kvant mexanikasında əldə etdiyi nailiyyətləri , daha dəqiqi hidrogen atomunun spektrinin kəmiyyətcə izah etməsinə görə Heyzenberq 1932-ci il fizika üzrə Nobel mükafatına layiq görülür. Bir il sonra isə, fizik Maks Plank medalı ilə təltif olunur.

İkini dünya müharibəsinin başlamasından sonra, digər alman fizikləri (məsələn: Otto Han və Karl Vayszekker) kimi Heyzenberq də, 3-cü Reyxin Silahlı Qüvvələri idarəsinə dəvət olunur. Nüvə layihəsi çərçivəsində Heyzenberq və digər alman alimləri qarşısında nüvənin bölünməsinin hərbi tətbiqiliyinin öyrənilməsi məsələri dururdu. Lakin, Heyzenreq anlayır ki, müharibə müddətində atom bombasını yaratmaq almanlara müyəssər olmayacaq. Ən azı ona görə ki, bu nəhəng maliyyə xərcləri tələb edirdi və Almaniya praktiki olaraq bu maliyyə ehtiyatlarına malik deyildi. Nüvə reaktorlarının hazırlanması isə, bir qədər ucuz başa gəldiyindən və kütləvi qırğın silahı ilə əlaqədar olmadığından Heyzenberq və həmkarları bu problem üzərində çalışmağa başlayır. Belə bir səhv fikir mövcuddur ki, Heyzenberq atom bombasını əldə etmiş və məhz buna görə müharəbə illərində Almaniyanı tərk etməmişdir.

Nasizm vaxtında Heyzenberq Ştark başda olmaqla "ari fiziklərlə" konfliktə girir. Onlar Heyzenberqin nəzəriyyələrinə sadəcə nəzəri formallıq damğası vurmağa çalışır və bu nəzəriyyələrin Eynşteyn ruhunda hazırlandığını iddia edirdilər. Ştark 1937-ci ildə „Elmdə ağ yəhudilər" adlı məqalə ilə çıxış edir və burada açıq-aşkar Heyzenberqə hücum çəkirdi.

Heyzenberq və həmkarları İkini Dünya Müharbəsindən sonra həbs olunur və bir müddət İngiltərədə əsirlikdə qalırlar.

Bir qədər sonra, o, Maks Plank adına fizika cəmiyyətinın direktoru seçilir və AFR hakimiyətinin elm siyasəti üzrə məsləhətçisi kimi çalışır.

Heyzenberq Leypsiqdə Saksoniya Elmlər Akademiyasına da üzv seçilir.

1957-ci ildə Heyzenberq və digər 17 nüvə fizikləri Almaniyada ordunun nüvə silahları ilə silahlanmasına qarşı çıxışlar edir.

Dahi fizikin tanınmış tələbələri sırasında fizik və filosof K.Vayszekker, „hidrogen bombasının atası" E.Teller, gələcək Nobel mükafatı laureatı F.Blox və kimyaçı F.Hundu göstərmək olar.