Belarus: Redaktələr arasındakı fərq
k r2.7.3) (Bot redaktəsi dəyişdirir: ceb:Belarus - ceb:Biyelorusya |
k r2.7.1) (Bot redaktəsi dəyişdirir: ce:Кlайгlаскхийн - ce:Кlайгlаскхийн Республика |
||
Sətir 318: | Sətir 318: | ||
[[bxr:Белоросууд]] |
[[bxr:Белоросууд]] |
||
[[ca:Bielorússia]] |
[[ca:Bielorússia]] |
||
[[ce:Кlайгlаскхийн]] |
[[ce:Кlайгlаскхийн Республика]] |
||
[[ceb:Biyelorusya]] |
[[ceb:Biyelorusya]] |
||
[[chr:ᏇᎳᎷᏍ]] |
[[chr:ᏇᎳᎷᏍ]] |
04:48, 5 mart 2013 tarixindəki versiya
Belarus | |||||
---|---|---|---|---|---|
belar. Рэспубліка Беларусь | |||||
| |||||
Hospitality Beyond Borders | |||||
Rəsmi dili | Belorus, Rus | ||||
Paytaxt | Minsk | ||||
Ən böyük şəhər | Minsk, Qomel, Moqilöv, Vitebsk, Qrodno, Brest | ||||
İdarəetmə forması | prezident respublikası | ||||
Sahəsi | Dünyada 84-cü | ||||
• Ümumi | 207 560 km² | ||||
• Su sahəsi (%) | çox az (4700 km²) | ||||
Əhalisi | |||||
• Əhali | 9 mln. 471,9 min nəfər (87-ci) | ||||
• Sıxlıq | 45,6 nəf./km² | ||||
Valyuta | Belarus rublu | ||||
İnternet domeni | .by, .бел[d] | ||||
ISO kodu | BY | ||||
BOK kodu | BLR | ||||
Telefon kodu | +375 | ||||
Saat qurşaqları | |||||
Nəqliyyatın yönü | sağ[d][2] | ||||
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Şablon:Ərəblə Belarus Respublikası[3] (belar. Рэспубліка Беларусь), Avropanın dənizə çıxışı olmayan ən şimal dövlətdir.
XVIII əsrdə ilk dəfə olaraq qədim slavyan torpaqlarının qərb hissəsi belaya rusya (ağ rus mənasını bildir) adlanmağa başlanmışdır. Məhz ölkənin indiki adı da buradan qaynaqlanır.
Tarix
Belarusların əcdadları Şərqi Slavyanlardır. 6 və 8-ci əsrlər arasında şərqi slavyanlar Belarus bölgəsinə yerləşdilər və daha əvvəl burada yaşayan Fin-Ogur köklü bəzi tayfaları tərəfindən sıxışdırdılar. IX əsrin sonunda bölgədə İsveç köklü varyaqlar tərəfindən Polotsk və Turov krallıqları quruldusa da X əsrin sonunda bu krallıqlar Kiyev Knyazlığına birləşdirildilər. X əsrdə bu bölgə Bizans İmparatorluğu tərəfindən xristianlaşdırılan Kiyev Knyazı I Vladimir tərəfindən 988-ci ildən başlayaraq xristianlaşdırıldı.
1237-ci ildə bu krallıqlar daha sonra Polotsk Krallığından ayrılan Minsk və Vitebsk krallıqları ilə birgə muxtariyyət qazansalarsa da həmin il Qızıl Orda dövlətinin vasallı oldular. Bölgə 1239-1320-ci illər arasında Litva Böyük hersoqluğu tərəfindən fəth edildi. Litvalılar dövlətlərinin paytaxtlarını Kernavadan əvvəl Grodnoya (Belarusça: Hrodna), sonraisə Novogrudok (Belarusça: Navahrudak)a köçürdülər və dövlətin rəsmi dili Belarusça oldu. Ancaq XIV əsrdə dövlətin paytaxtı əvvəl Trakaiya, sonra Vilnüsa köçürüldü. Litvalılar əvvəl büdpərəstlikdən ortodoksluğa, sonra isə Polşalıların təsiri ilə XV əsrdə katolikliyə keçdilər və bu vəziyyət ortodoks inancını böyük ölçüdə qoruyan belarusların həyatını müəyyənləşdirdi. Bugünkü Belarusiyanı təşkil edən bölgə Litvaya bağlı Brześć Litewski (Bugün Brest), Vitebsk (Belarusça: Viciebsk), Novogrudok, Minsk (Belarusça: Mensk), Polock (Polotsk), Mscislaw (Mstislavl) ve Wilno (Vilnyus) bölgələrinə bölündü.
1386-cı ildə Litva Böyük Hersoqu- Jogalia, II. Wladyslaw adıyla Polşa Kralı olunca, 2 ölkə arasında Jagiellon Sülaləsi vasitəliyi ilə şəxsi birliy quruldu. Bu birlik 1569 ilində Lyublin Birliyi müqaviləsi ilə daimi bir birliyə döndü. Litvanın daimi birliydə olmasından güclənməsı 1567'da Podlasya, Volinya, Podolya və Kijow (Kiev) bölgələrinin Polşa Kralı II. Zygmunt tərəfindən ələ keçirilməsinə yol açdı. Bu arada daha sonra Rus Çarlığı'na çevriləcək olan Moskva Knyazlığı'nın təhdidi artmağa başladı. 1514-ildə Smolenski ələ keçirən Ruslar, 1535 ildə Vilnyusa qədər gəldilər. Ruslar, Livonya Müharibəsi (1558-1582) sırasında 1563'da Polotsk'u işğal edərək Litva ordusunu Vilnyus'a qədər geri çəkməsinə baxmayaraq Polşalılar 1572 ilindən etibarən Belarusu geri aldılar və hatda 1581ildə Rusiyanın Velike Luki və Sokol şəhərlərini işğal edib, Pskov şəhərini dağıddılar.
Coğrafiya
No. | Bölgə | Paytaxt | Belarusca | Əhali (01.01.2009 est.)[4] |
|
---|---|---|---|---|---|
1 | Minsk (paytaxt) | Мiнск | 1,829,100 | ||
2 | Brest oblastı | Brest | Брэсцкая вобласць | 1,433,100 | |
3 | Qomel oblastı | Qomel | Гомельская вобласць | 1,464,500 | |
4 | Qrodno oblastı | Qrodno | Гродзенская вобласць | 1,102,800 | |
5 | Moqilöv oblastı | Moqilöv | Магілёўская вобласць | 1,123,100 | |
6 | Minsk oblastı | Minsk | Мiнская вобласць | 1,454,000 | |
7 | Vitebsk oblastı | Vitebsk | Вiцебская вобласць | 1,265,300 |
Belarusun heç bir dənizə çıxışı yoxdur və əsasən düzən ərazilərdən ibarətdir. Ölkə şərq tərəfdən Rusiya,cənubdan Ukrayna,qərbdən Polşayla, şimal və şimal-qərbdən Litva, Latviyayla həmsərhəddir.
Hökumət
Ölkə prezidenti Aleksandr Lukaşenko 1994-cü il 20 İyul tarixindən ölkəni idarə edir.
Siyasət
1.Aqrar Partiya – AP (1995) 2.Belorus Sosial-Demokrat Partiyası (Xalq Qramadası) – BSDP-XQ (1997) 3.Belorus Kommunistləri Partiyası – BKP (1995) 4.Belorus Xalq Cəbhəsi – BXCP (1994) 5.Belorus Kommunist Partiyası – BKP (1996)
İnzibati ərazilər
Xarici əlaqələr
Belarusun digər ölkələrlə siyasi əlaqələri çox qarışıqdır.Belə ki,ölkə 1991-ci ildə müstəqillik qazanmasından sonra qərb dövlətləri ilə soyuq əlaqələrə malikdir.Buna səbəb Qərb dövlətlərinin Belarus prezidenti Aeksandr Lukaşenkonun onların fikrincə qeyri demokratik ölkəni idarəetməsidir.Xüsusən 2010-сu il Belarusda prezident seçkilərindən sonra bu əlaqələr daha da pisləşmişdir.
Silahlı qüvvələr
İllik hərbi xərcləri 176,1 mln. ABŞ dollarıdır.
İqtisadiyyat
Belarus güclü iqtisadi sistemə malik olmayan dövlət kimi tanınır.Belarus dünyada daha çox aqrar dövlət kimi tanınır.Ölkədə maldarlıq,əkinçilik,bitkiçilik və Aqrar texnika istehsalı çox inkişaf edib.Belə ki,Belarus öz daxili yem tələbatını artıqlamasıyla ödəyir və qonşu dövlətlərə kütləvi halda süd,süd məhsulları,tərəvəz ixrac edir. Belarus 1990-сı illərdə və 2011-ci ildə defoltla üzləşmişdir.
Daşınma və kommunikasiyalar
Əhali
Milli tərkib
Etnik qruplar | 1999 sa.[5] | 2009 sa.[6] |
---|---|---|
cəmi | 10 045 237 | 9 503 807 |
belorus | 8 159 073 | 7 957 252 |
rus | 1 141 731 | 785 084 |
polyak | 395 712 | 294 549 |
ukraynalı | 237 014 | 158 723 |
yəhudi | 27 810 | 12 926 |
erməni | 10 191 | 8 512 |
tatar | 10 146 | 7 316 |
qaraçı | 9 927 | 7 079 |
azərbaycanlı | 6 362 | 5 567 |
litvalı | 6 387 | 5 087 |
moldavan | 4 267 | 3 465 |
türkmən | ? | 2 685 |
alman | 4 805 | 2 474 |
gürcü | 3 031 | 2 400 |
çinli | ? | 1 642 |
özbək | 1 571 | 1 593 |
latış | 2 239 | 1 549 |
qazax | 1 239 | 1 355 |
ərəb | ? | 1 330 |
çuvaş | 2 242 | 1 277 |
mordva | 1 677 | 877 |
tacik | ? | 871 |
bolqar | ? | 672 |
yunan | ? | 617 |
başqırd | 1 091 | 607 |
vyetnamlı | ? | 588 |
osetin | ? | 554 |
koreyalı | ? | 541 |
udmurt | ? | 481 |
Anadolu türkü | ? | 469 |
mari | ? | 416 |
puştun | ? | 429 |
eston | ? | 407 |
ləzgi | ? | 404 |
qumuq | ? | 360 |
fars | ? | 323 |
karel | ? | 302 |
çeçen | ? | 265 |
komi | ? | 212 |
qaqauz | ? | 204 |
fin | ? | 151 |
avar | ? | 149 |
çex | ? | 121 |
komi-permyak | ? | 109 |
rumın | ? | 106 |
m.g. | ? | 225 921 |
m.b. | ? | 608 |
digər | 14 876 | 5 178 |
- Qeyd: m.g.- milliyyətini göstərməyənlər./m.b.- milliyyətini bildirməyənlər.
Dil
Belarus Respublikasının dövlət dilləri belarus və rus dilləridir.
Din
Əhalinin 80%-ni pravoslavlar, 15%-ni katoliklər təşkil edir.
Mədəniyyət
Elm
Şəkillər
Həmçinin bax
Mənbə
- ↑ 1 2 http://naviny.by/rubrics/society/2011/09/16/ic_articles_116_175144/.
- ↑ http://chartsbin.com/view/edr.
- ↑ Azərbaycan Respublikası ilə Belarus Respublikası arasında imzalanmış sənədlərin siyahısı
- ↑ Official population estimations 01-01-2009
- ↑ National Statistical Committee of the Republic of Belarus: National composition of population of the Republic of Belarus
- ↑ Population statistics of Eastern Europe: Ethnic composition of Belarus 2009