Cozef Rotblat

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Cozef Rotblat
pol. Józef Rotblat
Los Alamos nişan fotoşəkili, 1944-cü il
Los Alamos nişan fotoşəkili, 1944-cü il
Doğum tarixi 4 noyabr 1908(1908-11-04)[1][2][…]
Doğum yeri
Vəfat tarixi 31 avqust 2005(2005-08-31)[1][2][…] (96 yaşında)
Vəfat yeri
Milliyyəti polyak
Həyat yoldaşı Tola Qrin
Elm sahəsi fizika
İş yeri
Alma-mater Varşava Universiteti
Liverpul Universiteti
London Universiteti
Təhsili
Elmi rəhbəri Ceyms Çadvik
Tanınır Tibbi fizika
Nüvə tərksilahı istiqamətindəki fəaliyyətləri ilə
Manhetten layihəsi
Alimlər üçün Hippokrat andı
Üzvlüyü
Mükafatları "Britaniya imperiyası" ordeni komandoru Knight Commander of the Order of St Michael and St George Polşanın İntibah ordeninin ulduzlu komandoru
Nobel sülh mükafatı
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Ser Cozef Rotblat (4 noyabr 1908[1][2][…], Varşava, Rusiya imperiyası[3] – 31 avqust 2005[1][2][…], London, Birləşmiş Krallıq) — Polşalı, "Britaniya pasportu olan polşalı" kimi tanınan fizik.

İkinci Dünya müharibəsi zamanı o, Boru ərintiləri və Manhetten layihəsi üzərində işləmişdir. Lakin Almaniyanın 1942-ci ildə atom bombasının hazırlanmasını dayandırdığı məlum olduqdan sonra vicdanən qərar verərək Los Alamos laboratoriyasını tərk etdi.

Onun nüvə partlayışı ilə bağlı işi 1963-cü il Nüvə Sınaqlarının Qismən Qadağası Müqaviləsinin ratifikasiyasına böyük töhfə idi. 1955-ci il Rassel-Eynşteyn Manifestini imzalayan Cozef Rotbalt Elm və dünya əlaqələri üzrə Paquoş konfransının baş katibi idi. "Beynəlxalq münasibətlərdə nüvə silahlarının oynadığı rolu azaltmaq və uzunmüddətli perspektivdə bu cür silahları aradan qaldırmaq istiqamətindəki səylərinə görə" Rotbalt 1995-ci il Nobel sülh mükafatına layiq görülüb.

Erkən həyatı[redaktə | mənbəni redaktə et]

Cozef Rotblat 4 noyabr 1908-ci ildə o vaxtkı Polşa çarlığı, Varşavada polyak-yəhudi ailəsində anadan olub.[4] O, bu ailədə dünyaya gələn yeddi uşaqdan biri idi, onlardan ikisi körpə ikən tələf olublar. Atası kareta biznesi olan, torpaq sahibi olub, atlar yetişdirən Ziqmunt Rotblat idi. Uşaqlığı bolluq içərisində keçən Cozefin həyatı Birinci Dünya müharibəsinin başlaması ilə dəyişdi.[4] Sərhədlər bağlandı və ailənin atları rekvizisiya edildi, bu da biznesin uğursuzluğuna və ailəsinin yoxsullaşmasına səbəb oldu. On yaşında Allahın varlığına şübhə ilə yanaşan Rotbalt,[5] sonradan aqnostisizm fəlsəfi görüşünü qəbul etdi.[6][7]

Rotblatın valideynlərinin onu gimnaziyaya göndərməyə imkanı olmadığı üçün, Rotblat orta təhsilini yerli ravvin tərəfindən tədris olunan xederdə almışdır. Daha sonra texniki məktəbə daxil olub, burada elektrik mühəndisliyi üzrə təhsil alan Rotbalt, 1923-cü ildə bitirib. Məktəbi bitirdikdən sonra Rotblat Varşavada elektrik işləyir, lakin onun arzusu, fizik olmaq idi. 1929-cu ilin yanvarında Polşanın Azad Polşa Universitetinə qəbul imtahanlarında iştirak edir və fizikadan müvəffəqiyyətlə keçsə də, heç bir məlumatı olmayan bir mövzu Milli Maarif Komissiyası haqqında məqalə yazmaqda müvəffəqiyyətsiz olur. Daha sonra Elm fakültəsinin dekanı Lüdviq Vertenşteynə müsahibə verir. Vertenşteyn Parisdə Mariya Küri və Ernest Rezerfordun rəhbərliyi altında Kembric Universitetindəki Kavendiş laboratoriyasında təhsil alır. Vertenşteyn Rotblata burada işləmək təklifini edir.[8]

Rotblat 1932-ci ildə Azad Polşa Universitetində sənət magistri dərəcəsini qazanır. Daha sonra Varşava Universitetinə daxil olan Rotblat 1938-ci ildə fizika üzrə elmlər doktoru olur. Vertenşteynin direktoru olduğu Varşava Elmi Cəmiyyətinin Radioloji laboratoriyasında elmi işçi vəzifəsini tutmuş və 1938-ci ildəAzad Polşa Universitetinin Atom Fizikası İnstitutu direktorunun köməkçisi olmuşdur.[9]

Evliliyi və erkən fizika işi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bu dövrdə Rotblat 1930-cu ildə tələbə yay düşərgəsində tanış olduğu ədəbiyyat üzrə təhsil alan Tola Qrin ilə evlənir.[10][11]

İkinci Dünya müharibəsi başlamazdan əvvəl o, parçalanma prosesində neytronların buraxıldığını göstərən təcrübələr apardı.[12] 1939-cu ilin əvvəlində o, bu proses zamanı xeyli miqdarda enerji ayrıla biləcəyini, xeyli sayda parçalanmanın baş verə biləcəyini və bunun kifayət qədər qısa müddət ərzində baş verəcəyini nəzərdə tuturdu. O, bu prosesin nəticədə partlayışla nəticələnəcəyini , bir mikrosaniyədən az müddətdə baş verə biləcəyini hesablamağa davam etdi.[13][14]

1939-cu ildə Vertenşteynin əlaqələri sayəsində Rotblat neytronun kəşfinə görə 1932-ci il Nobel mükafatı laureatı olmuş Ceyms Çadvikin rəhbərliyi altında Parisdə, Liverpul Universitetində təhsil almağa dəvət edildi. Çadvik fundamental nüvə reaksiyalarını öyrənmək üçün "siklotron" adlı hissəcik sürətləndiricisi qururdu və Rotblat da Varşavada oxşar maşın qurmaq istəyirdi, ona görə də Liverpulda Çadviklə işləməyə qərar verdi. Çadvik fundamental nüvə reaksiyalarını öyrənmək üçün "siklotron" adlı hissəcik sürətləndiricisini qururdu. Rotblat Varşavada oxşar maşın qurmaq istədi, ona görə də Liverpulda Çadviklə işləməyəqərar verdi. Həyat yoldaşı ilə yaşamağa maddi gücü olmadığı üçün İngiltərəyə tək getməli oldu.[15]

Bir müddət keçdikdən sonra Çadvik Rotblata təqaüd (Oliver Jozef Lodj təqaüdü) verdi, gəlirini ikiqat artırdı və 1939-cu ilin yayında gənc polyak Tolanı özü ilə geri gətirmək niyyəti ilə evə qayıtdı.[16] Avqustun sonunda Varşavanı tərk etmək vaxtı çatanda, o, appendisitdən əməliyyat olunduğu üçün Varşavada qalmalı oldu, müharibənin başlanması ilə bu proses daha da çətinləşdi.[17] Tola tələyə düşdü və sonrakı aylarda onu Danimarka (Nils Borun köməyi ilə), Belçika və nəhayət İtaliya vasitəsilə çıxarmaq üçün edilən səylər nəticəsiz qaldı, çünki hər bir ölkə öz növbəsində sıra ilə müharibəyə qoşulurdu.[18] O, onu bir daha görməyir; Tola Beljets ölüm düşərgəsi Holokostda öldürülür.[19] Bu hadisə, ömrünün sonuna qədər Rotblata çox pis təsir edir və o, heç vaxt yenidən evlənməyir.[20]

Manhetten layihəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Hələ Polşada olarkən Rotblat nüvə parçalanmasından atom bombası istehsal etmək üçün istifadə oluna biləcəyini bilirdi. O, əvvəlcə "hər şeyi ağlından çıxarmalı" olduğunu düşünürdü, lakin o, Nasist Almaniyasının nüvə bombasından istifadə etməsinin qarşısını almağın yeganə yolunun İngiltərənin çəkindirici rol oynamasında görürdü.[21] O, Britaniyanın atom bombası layihəsi olan Tube Alloys üzərində Çadvik ilə birgə çalışmışdı.[21]

1944-cü ilin fevralında Rotblat Los Alamos laboratoriyasına Çadvikin Manhetten layihəsinə Britaniyanın hərbi tapşırığı üzrə qatıldı.[21] Layihəyəyə qəlbən qoşulmasa da, Almaniyanın bomba hazırladığı təqdirdə müttəfiqlərin qisas almaqla hədələməsinin lazım olduğuna inanırdı.[22] Manhetten layihəsində çalışmanın əsas şərti ABŞ və ya Britaniya vətəndaşı olmaq idi. Rotblat bu şərti rədd etdi. Los Alamosda, o, polşa-yəhudi alimi Stanislav Martin Ulam ilə dostluq edirdi və onunla polyak dilində söhbət edə bilirdi.[23] Rotblat Eqon Bretşerin qrupunda çalışaraq, nüvə parçalanması nəticəsində yaranan yüksək enerjili qamma şüalarının nüvə zəncirvari reaksiya prosesinə, sonra isə Robert R. Vilsonun siklotron qrupuna müdaxilə edib-etməyəcəyini araşdırdı.[24]

Rotblat belə bir dağıdıcı silah hazırlamaq üçün elmin istifadəsi ilə bağlı böyük şübhələri vardı. 1985-ci ildə o, 1944-cü ilin martında Los Alamosdakı Çadviklərin evindəki şam yeməyində Manhetten layihəsinin direktoru, general-mayor Lesli Riçard Qrovsun "bomba hazırlamaqda əsl məqsədin Sovetləri ram etmək olduğunu ifadə edən sözləri" eşidəndə şok halı yaşadığını söyləyib.[25] Barton Bernşteyn bildirib ki, bu söhbət Rotblatın sadiqliyini yoxlamaq üçün edilib.[26]

1944-cü ilin sonunda Almaniyanın 1942-ci ildə öz bombasının hazırlanmasından imtina etdiyi də aydın oldu. Rotblat daha sonra vicdanı yol vermədiyi üçün bu layihəni tərk edərək, Liverpula dönür.[22]

Çadvik öyrənir ki, təhlükəsizlik rəisinin təhlükəsizlik məruzəsi var və orada Rotblat İngiltərəyə qayıtmaq niyyəti ilə ittiham olunurdu ki, o, atom bombasının sirlərini ötürmək üçün Polşa üzərindən uçaraq Sovet ərazisinə paraşütlə keçə bilsin. O, həmçinin Santa Fedə kimisə ziyarət etməkdə və kommunist hüceyrəsinin formalaşmasını maliyyələşdirmək üçün onlara boş çek verməkdə ittiham olunurdu.[21]

Rotblat məruzədə məlumatların çoxunun uydurma olduğunu sübut edə bilir. Bundan əlavə, Federal Təhqiqat Bürosunun qeydləri göstərir ki, 1950-ci ildə Rotblatın Santa Fedəki dostu Kaliforniyada izlənilir və o, bu hadisəni qəti şəkildə inkar edir; çek heç vaxt nağdlaşdırılmamışdı və müharibə zamanı İngiltərədə çatışmayan əşyaların alınması üçün verilmişdir. 1985-ci ildə Rotblat Vaşinqtondan Nyu-Yorka[25] gedən qatarda "bütün sənədləri" olan qutunun necə itdiyini danışır. Lakin hazırda Çörçill Arxiv Mərkəzində saxlanılan Los Alamosdan Rotblatın çoxlu sayda şəxsi sənədlərinin olması "Rotblatın hadisələrlə bağlı izahatı ilə tamamilə ziddiyyət təşkil edir".[27][28]

Nüvə partlayışı[redaktə | mənbəni redaktə et]

Rotblat Liverpul Universitetində baş müəllim və nüvə fizikası üzrə tədqiqat direktoru vəzifəsini icra etmək üçün Britaniyaya qayıtdı.[9] O, 8 yanvar 1946-cı ildə Britaniya vətəndaşlığına qəbul edilib. Ailə fərdlərinin çoxu müharibədən sağ çıxmışdı. Polşalı bir nəfərin köməyi ilə qaynı Meçislav (Mitek) Pokorni Rotblatın bacısı Eva və qardaşı qızı Halina üçün saxta polyak katolik kimlikləri düzəldir. Eva, Rotblat kimi yəhudi dili ilə yanaşı polyak dilini də mükəmməl bilən sarışın olmasından istifadə edərək ailənin qalan fərdlərini də Varşava gettosundan qaçırır. Mitek, Rotblatın qardaşı Maykl və Mayklın həyat yoldaşı Manya, Rotblatın anası Şeyndel və iki rus əsgəri Otvok yaxınlığındakı evin altındakı gizli bunkerdə yaşayırdılar, burada Eva və Halina polşalı ailə ilə yaşayırdı. Varşava gettosu üsyanı zamanı şahid olduğu Polşa antisemitizminin nümayişi Evanı Polşaya qarşı çıxmağa məcbur buraxdı və o, ailəsinin İngiltərəyə köçməsinə kömək etmək üçün Rotblata müraciət etdi.[29] Buna görə də o, onların Polşadan çıxmaları üçün Çadvikin Britaniya vətəndaşlığı təklifini qəbul etdi. Tam yerləşməzdən əvvəl onlar onunla bir müddət Londonda yaşadılar.[30] Halina Somervill Kollecini və London Universitet Kollecini bitirib Milli Bioqrafiya lüğətinin redaktoru olacaqdı.[31]

Rotblat Yaponiyaya qarşı atom silahının istifadəsini qəbul etmədi və bütün atom tədqiqatlarına üç illik moratorium qoymağa çağırdığı bir sıra açıq mühazirələrlə çıxış etdi.[21] Rotblat, tədqiqatının yalnız dinc məqsədlərlə nəticələnəcəyinə əmin idi və buna görə də radiasiyanın tibbi və bioloji istifadəsi ilə maraqlanırdı. 1949-cu ildə London Universiteti[32][33] ilə əlaqəli tədris xəstəxanası olan Müqəddəd Varfolomey hospitalında ("Barts") fizika professoru oldu. O, karyerasının geri qalan hissəsində də burada çalışıb, 1976-cı ildə fəxri professor oldu.[34] O, 1950-ci ildə Liverpulda "Mənbədən buraxılan neytronların sayının təyini" mövzusunda dissertasiya işini yazaraq namizədlik dissertasiyasını almışdır.[35] O, həmçinin nüvə fizikası ilə bağlı bir neçə rəsmi orqanla işləmiş və mülki nüvə enerjisi üzrə məktəblər üçün böyük səyyar sərgi olan Atom Qatarını təşkil etmişdir.[25]

Müqəddəd Varfolomey hospitalında Rotblat radiasiyanın canlı orqanizmlərə, xüsusən yaşlanma və məhsuldarlığa təsiri üzərində işləyirdi. Bu, onu nüvə partlayışına, xüsusən stronsium-90 və ionlaşdırıcı şüalanmanın təhlükəsiz hədlərinə maraq göstərməsinə səbəb oldu. 1955-ci ildə o, nümayiş etdirdi ki, Birləşmiş Ştatlar tərəfindən Bikini Atollunda Kasl Bravo nüvə sınağından sonra dağıntılar nəticəsində yaranan çirklənmə rəsmi olaraq elan ediləndən daha çox olub. O vaxta qədər rəsmi xətt belə idi ki, atom bombalarının gücünün artması, buraxılan radioaktivliyin ekvivalent artımı ilə müşayiət olunmurdu. Yapon alimləri, Uğurlu əjdaha gəmisi adlı balıqçı gəmisindən məlumat topladılar. Rotblat bombanın üç mərhələli olduğu qənaətinə gəlir və partlamanın sonunda parçalanma mərhələsinin radioaktivliyin miqdarını qırx dəfə artırdığını bildirir. Onun məqaləsi media tərəfindən qəbul edilir və Nüvə Sınaqlarının Qismən Qadağası Müqaviləsi ilə atmosfer sınaqlarının sona çatması ilə nəticələnən ictimai müzakirələrə töhfə verir.[36]

Sülh işi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Rotblat hesab edirdi ki, alimlər həmişə öz işlərinin etik nəticələri ilə maraqlanmalıdırlar.[37] O, nüvə silahı yarışının ən görkəmli tənqidçilərindən biri oldu. 1955-ci ildə Rassel-Eynşteyn manifestini imzalayan ən gənc idi və onun mətbuat konfransına sədrlik edib. Manifestin müsbət işıqlandırılmasından sonra Sayrus İton silahlı münaqişə təhlükəsinin azaldılması istiqamətində işləmək və qlobal təhlükəsizliyin, xüsusən də nüvə müharibəsi ilə bağlı olanların həlli yollarını axtarmaq üçün alimləri və ictimai xadimləri bir araya gətirən beynəlxalq təşkilat olan Elm və dünya əlaqələri üzrə Paquoş konfranslarını maliyyələşdirməyi təklif etdi. Bertran Rassel və başqaları ilə birlikdə Rotblat 1957-ci ildə bunlardan birincisini təşkil etdi və ölənə qədər o çərçivəsində işləməyə davam etdi. 1958-ci ildə Rotblat yeni başlayan Nüvə Silahsızlanması Kampaniyasının (CND) icraiyyə komitəsinə qoşuldu. 1958-ci ildə Rotblat yeni başlayan Nüvə tərksilah kampaniyasının (NTK) icraiyyə komitəsinə qoşuldu. Dəmir pərdə və Soyuq müharibəyə baxmayaraq, o, Qərb və Şərq alimləri arasında əlaqələrin qurulmasını müdafiə edirdi. Bu səbəbdən də Puqvaş konfranslarına şübhə ilə yanaşılıb. Başlanğıcda Britaniya hökuməti onları "Kommunist cəbhəsi yığıncaqları"ndan başqa bir şey hesab etmirdi.[38]

Bununla belə, o, Birləşmiş Krallığın Atom Enerjisi İdarəsinin üzvü Con Kokkroftu 1958-ci il konfransına kimlərin dəvət oluna biləcəyi təklifinə razı sala bildi.[38] 1960-cı illərin əvvəllərində Müdafiə Nazirliyi Puqvaş konfranslarının "indi çox hörmətli təşkilat" olduğunu düşünürdü və Xarici İşlər Nazirliyi onun "rəsmi xeyir-dua" aldığını və hər hansı bir irəliləyişin bu cür toplantılarda baş verə biləcəyini bildirdi. Puqvaş konfransları 1963-cü il Nüvə Sınaqlarının Qismən Qadağası Müqaviləsi,[38] 1968-ci il Nüvə Silahlarının Qarşısının Alınması Müqaviləsi, 1972-ci il Anti-Ballistik Raket Müqaviləsi, 1972-ci il Bioloji Silahlar Konvensiyası və 1993-cü il Kimyəvi Silahlar Konvensiyasının təməlinin qoyulması ilə əlaqədar idi.[10] Puqvaş Konfranslarına paralel olaraq, o, Albert Eynşteyn, Robert Oppenheymer, Bertran Rassel və digər əlaqədar alimlərlə birləşərək 1950-ci illərin ortalarında onlar tərəfindən təklif edilən və rəsmi olaraq 1960-cı ildə yaradılan Dünya İncəsənət və Elm Akademiyasını yaratdı.[39]

Sonrakı həyatı[redaktə | mənbəni redaktə et]

Rotblat 1976-cı ildə Müqəddəs Varfolemey Akademiyasından təqaüdə çıxdı. 1975–1976-cı illərdə Edinburq Universitetinə Beynəlxalq əlaqələr üzrə qonaq professor olaraq dəvət edilmişdi.[40][41] O hesab edirdi ki, elm adamlarının fərdi mənəvi məsuliyyəti var və Hippokrat andı həkimlər üçün davranış kodeksini təmin etdiyi kimi, o hesab edirdi ki, alimlərin öz əxlaqi davranış kodeksi, alimlər üçün Hippokrat andı olmalıdır.[37] Paquoş konfranslarının prezidenti olduğu müddətdə Rotblat 1988-ci ildən 2004-cü ilə qədər hər il israilli nüvə texniki Mordexay Vanununu Nobel sülh mükafatına namizəd göstərib. Vanunu İsrailin nüvə silahı proqramının miqyasını açıqlamışdı və nəticədə 18 il həbsxanada, o cümlədən 11 ildən çoxunu təkadamlıq kamerada keçirmişdi. Vanunu İsrailin nüvə silahı proqramının miqyasını açıqlamışdı və nəticədə 18 il həbsxanada, o cümlədən 11 ildən çoxunu təkadamlıq kamerada keçirmişdi.[42]

Rotblat nüvə silahlarına qarşı durmadan kampaniyalar aparırdı. 2004-cü il ABŞ prezident seçkilərindən qısa müddət əvvəl verdiyi müsahibədə o, Rassel-Eynşteyn Manifestinin "50 ildən sonra, xüsusən də ABŞ-də prezident seçilməsi ilə əlaqədar bu gün də böyük aktuallığını"[43] saxladığına inandığını ifadə etdi.[44] 1995-ci ildə Nobel mükafatına qəbul mühazirəsini yekunlaşdıran Rassel-Eynşteyn Manifestinin sözləri: "Hər şeydən əvvəl insanlığını xatırla" onun dünyaya baxışının mərkəzi oldu.[45][46] O, həmçinin 1960–1972-ci illərdə Tibb və Biologiyada Fizika jurnalının baş redaktoru vəzifəsində çalışıb. O, bir sıra institutların və peşəkar assosiasiyaların prezidenti, həmçinin Stokholm Beynəlxalq Sülh Araşdırmaları İnstitutunun həmtəsisçisi və idarə heyətinin üzvü, həmçinin Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının Tibbi Tədqiqatlar üzrə Məsləhət Komitəsinin üzvü olub.[9] Rotblat 1984-cü ildə BAFTA (Britaniya Kino və Televiziya Sənətləri Akademiyası) mükafatına layiq görülmüş nüvə silahı haqqındakı sənədli dram filminin proqram məsləhətçisi idi.[47]

Rotblat 2004-cü ildə insult keçirərək səhhəti pisləşir. O, 2005-ci il avqustun 31-də Londonun Kamden şəhərindəki Royal Free hospitalda sepsisdən vəfat edib.

Mükafatları[redaktə | mənbəni redaktə et]

Rotblat 1965-ci ildə Yeni İl Fəxri mərasimində "Britaniya imperiyası" ordeni komandiri təyin edildi. 1992-ci ildə o, Albert Eynşteyn sülh mükafatını qazandı və 1995-ci ildə Kral Cəmiyyətinin üzvü seçildi.[48] O, 1998-ci ildə doğum günü şərəfinə Müqəddəs Maykl və Müqəddəs Georqi ordeninin cəngavər komandiri təyin edilib. Onun Kral Cəmiyyətinə seçilmə şəhadətnaməsi oxundu:

O, Liverpulda və Los Alamosda atom enerjisi problemləri ilə bağlı müharibədən əvvəl və sonra nüvə fizikasına mühüm töhfələr verib. Buraya nüvə səviyyələrinin spin və paritetini təyin etmək üçün mühüm alətə səbəb olan reaksiyasından protonların bucaq paylanması üzrə müşahidələr daxildir. Buraya nüvə səviyyələrinin spin və paritetini təyin etmək üçün mühüm reaksiyasından protonların bucaq paylanması üzrə müşahidələr daxildir. O, nüvə fizikasının tibbi tətbiqləri, daha sonra radiasiyanın bioloji təsiri üzərində işləmişdir. Onun fərqi Elm və Dünya İşləri üzrə Paquoş konfransı üçün gördükləridir. O, bu konfransların yaradıcılarından biri olub və son 37 il ərzində dünyanın hər yerindən və bir-birinə zidd ideologiyaya malik alimlərin onları bir-birindən ayıran məsələlər haqqında obyektiv danışmasına şərait yaradan konfranslara öz dəstəyini və həvəsini yorulmadan verib. Onun bu işə sonsuz sədaqəti və ilhamı konfransların inkişafı və davamlı olması üçün həyati əhəmiyyət kəsb etmişdir.[49]

Rotblat, Paquoş konfransları ilə nüvə tərksilahına yönəlmiş səylərinə görə 1995-ci ildə Nobel sülh mükafatına layiq görüldü.[50] O, deyirdi: "beynəlxalq məsələlərdə nüvə silahının oynadığı rolu azaltmaq və uzunmüddətli perspektivdə belə silahları ləğv etmək lazımdır."[51] Ömrünün son illərində o, eyni zamanda Beynəlxalq Fizika Tələbələri Assosiasiyasının fəxri üzvü seçildi[52] və Hindistanın Jamnalal Bajaj fondu onu 1999-cu ildə Jamnalal Bajaj mükafatı ilə təltif etdi.[53] O, professor Bob Qanquli və professor Rocer Hanselin redaktorluğu ilə Toronto Universitetinin kitabxanasından, hazırda Nobel Beynəlxalq Universitetinin kitabxanasından nəşr olunan "Ətraf Mühit Sülh" jurnalının fəxri redaksiya heyətinin üzvü idi.

2017-ci ildə Polşa səfiri Arkadi Rzeqoçkinin iştirakı ilə açılmış Cozef Rotblatın xatirəsinə həsr olunmuş lövhə Londonda Bury Place və Great Russell Street-in küncündə British Pugwash-ın ofisləri qarşısında qoyulmuşdur.[54]

Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ 1 2 3 4 Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
  2. ↑ 1 2 3 4 Sir Joseph Rotblat // Encyclopædia Britannica (ing.).
  3. ↑ 1 2 Deutsche Nationalbibliothek Record #109184580 // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) (alm.). 2012—2016.
  4. ↑ 1 2 Brown, 2012. səh. 1–5
  5. ↑ Brown, 2012. səh. 5–6
  6. ↑ Brown, 2012. səh. 151
  7. ↑ Rotblat, Ikeda, 2007. səh. 94.
  8. ↑ Brown, 2012. səh. 7–9
  9. ↑ 1 2 3 "Joseph Rotblat – Biographical – Curriculum Vitae". 11 October 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 November 2016.
  10. ↑ 1 2 Noble, Holcomb B. "Joseph Rotblat, 96, Dies; Resisted Nuclear Weapons". The New York Times. 2 September 2005. 29 May 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 June 2016.
  11. ↑ Brown, 2012. səh. 13
  12. ↑ Rotblat, J. "Emission of Neutrons accompanying the Fission of Uranium Nuclei". Nature. 143 (470). 20 May 1939: 852. Bibcode:1939Natur.143..852R. doi:10.1038/143852a0.
  13. ↑ Holdren, J. P. "Retrospective: Joseph Rotblat (1908–2005)". Science. 310 (5748). 2005: 633. doi:10.1126/science.1121081. PMID 16254178.
  14. ↑ "Joseph Rotblat BBC Radio 4 Desert Island Discs Castaway 8 November 1998". BBC. 28 May 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  15. ↑ Brown, 2012. səh. 12–14
  16. ↑ Brown, 2012. səh. 23–24
  17. ↑ Brown, 2012. səh. 25–27
  18. ↑ Brown, 2012. səh. 32–33
  19. ↑ Brown, 2012. səh. 65
  20. ↑ Underwood, Martin. "Liverpool University (1939–43)". Joseph Rotblat: The bomb, peace, and his archive. 2011. 13 July 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 October 2015.
  21. ↑ 1 2 3 4 5 Abrams, Irwin. "The 1995 Nobel Peace Prize For Joseph Rotblat and the Pugwash Conference on Science And World Affairs". 20 February 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 March 2007.
  22. ↑ 1 2 Milne, S.; Hinde, R. "Obituary: Joseph Rotblat (1908–2005) Physicist who committed his life to the cause of nuclear disarmament". Nature. 437 (7059). 2005: 634. Bibcode:2005Natur.437..634M. doi:10.1038/437634a. PMID 16193034.
  23. ↑ "Professor Sir Joseph Rotblat". The Daily Telegraph. 2 September 2005. 3 December 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 April 2018.
  24. ↑ Brown, 2012. səh. 47–49
  25. ↑ 1 2 3 Rotblat, Joseph. "Leaving the Bomb Project". Bulletin of the Atomic Scientists. 41 (7). August 1985: 16–19. Bibcode:1985BuAtS..41g..16R. doi:10.1080/00963402.1985.11455991. 10 January 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 October 2020.
  26. ↑ Brown, 2012. səh. 295
  27. ↑ Underwood, Martin. "Joseph Rotblat's Archive: Some Anomalies and Difficulties". AIP History Newsletter. 43. 2011: 5–7.
  28. ↑ Underwood, M. C. "Joseph Rotblat, the Bomb and Anomalies from His Archive". Science and Engineering Ethics. 19 (2). 2011: 487–90. doi:10.1007/s11948-011-9345-4. PMID 22190230.
  29. ↑ Brown, 2012. səh. 65–69
  30. ↑ Brown, 2012. səh. 97
  31. ↑ Sand, Katherine. "Obituary – Halina Sand". The Guardian. 13 August 2009. 24 November 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 November 2016.
  32. ↑ Burrows, H.; Gibson, W.; Rotblat, J. "Angular Distributions of Protons from the Reaction O16(d,p)O17". Physical Review. 80 (6). 1950: 1095. Bibcode:1950PhRv...80Q1095B. doi:10.1103/PhysRev.80.1095.
  33. ↑ "Queen Mary, University of London Notable Alumni and Staff". 22 December 2008 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 September 2007.
  34. ↑ "Obituary – Sir Joseph Rotblat". The Guardian. 2 September 2005. 13 May 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 November 2016.
  35. ↑ Rotblat, Joseph. Determination of a number of neutrons emitted from a source (Tezis). University of Liverpool. 1950. ProQuest 301122892.
  36. ↑ Brown, 2012. səh. 107–118
  37. ↑ 1 2 Rotblat, J. "A Hippocratic Oath for scientists". Science. 286 (5444). 1999: 1475. doi:10.1126/science.286.5444.1475. PMID 10610545. 10 January 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 December 2019.
  38. ↑ 1 2 3 Wittner, Lawrence S. "The Political Rehabilitation of Józef Rotblat". 2005. 3 March 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 November 2016.
  39. ↑ "History". World Academy of Art and Science. 21 February 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 November 2016.
  40. ↑ "Joseph Rotblat – Biographical". Nobel Foundation. 3 October 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 October 2013.
  41. ↑ "Sir Joseph Rotblat". The Scotsman. 5 September 2005. 17 December 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 October 2013.
  42. ↑ Brown, 2012. səh. 267–268
  43. ↑ "Interview". TheCommunity.com. 2004. 16 July 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  44. ↑ "Remember Your Humanity – Message from Nobel Laureate Sir Joseph Rotblat". MEDACT. 3 November 2005 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  45. ↑ "Nobel Prize lecture". 25 April 2006 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 May 2006.
  46. ↑ Rotblat, J. "Remember your humanity*". Medicine and War. 12 (3). 1996: 195–201. doi:10.1080/13623699608409284.
  47. ↑ "Joseph Rotblat on IMDb.com". IMDb. 17 February 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 July 2018.
  48. ↑ Hinde, R. A.; Finney, J. L. "Joseph (Józef) Rotblat 4 November 1908 – 31 August 2005: Elected FRS 1995". Biographical Memoirs of Fellows of the Royal Society. 53. 2007: 309. doi:10.1098/rsbm.2007.0023.
  49. ↑ "Library and Archive Catalogue Rotblat". London: The Royal Society. 17 December 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  50. ↑ "Joseph Rotblat – Biographical – Facts". 24 November 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 November 2016.
  51. ↑ "The Nobel Peace Prize 1995". 24 November 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 November 2016.
  52. ↑ "List of IAPS Members". International Association of Physics Students. 23 March 2015 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 November 2014.
  53. ↑ "Prof. Sir Joseph Rotblat – 1999 – Jamnalal Bajaj Award for Promoting Gandhian Values Outside India". Jamnalal Bajaj Foundation. 24 November 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 November 2016.
  54. ↑ "Sir Joseph Rotblat honoured by Polish Heritage Society plaque". British Pugwash. 18 November 2020. İstifadə tarixi: 2020-11-18.

Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Brown, Andrew. Keeper of the Nuclear Conscience: The Life and Works of Joseph Rotblat. Oxford: Oxford University Press. 2012. ISBN 978-0-19-958658-5. OCLC 963830214.
  • Górlikowski, Marek. Noblista z Nowolipek. Józefa Rotblata wojna o pokój. Kraków: Znak (publisher). 2018. ISBN 9788324055401. OCLC 1050817827.
  • Rotblat, Joseph; Ikeda, Daisaku. A Quest for Global Peace: Rotblat and Ikeda on War, Ethics and the Nuclear Threat. London: I.B.Tauris. 2007. ISBN 978-1-84511-278-3. OCLC 123195789.

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

П:  Tibb portalı П:  Fizika portalı П:  Polşa portalı

Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Cozef_Rotblat&oldid=7382755"