Qacarlar
Qacarlar sülaləsi | |
---|---|
fars. قاجاریان | |
![]() | |
Ölkə | |
Banisi | Ağa Məhəmməd şah Qacar |
Sonuncu hökmdar | Sultan Əhməd şah Qacar |
Hazırkı rəhbər | Soltan Məhəmməd Əli Mirza |
Əsası qoyulub | 1789 |
Soyun kəsilməsi | 1925 |
Milliyyət | Azərbaycanlı |
![]() |
Qacarlar və ya Qacarlar sülaləsi (fars. سلسله قاجاریه, ərəb əlifbası azərbaycan: قاجارلار və ya قَجَرلر) — Azərbaycan və indiki İranda ərazisində 1796 və 1925-ci illər arasında hakimiyyətdə olmuş Azərbaycanlı[1][2] və Türk mənşəli sülaləsidir[3][4][5][6]. Qovanlı Türk tayfasından olan Qacarlar, Monqol işğalı zamanlarında İrəvan ətrafında kök salmışlar və Səfəvi sülaləsini Azərbaycanda və İranda hakimiyyətə gətirən yeddi Qızılbaş-Türk tayfalarından biri olmuşlar[7].
XVI əsrin əvvələrində Azərbaycanda və İranda hakimiyyəti ələ keçirən Səfəvilər indiki Azərbaycan Respublikasının ərazisini yerli türk xanlarına buraxmışlardır[8] və 1554-cü ildə Gəncə şəhərinin Şahverdi Soltan Ziyadoğlu Qacar tərəfindən idarə edildiyi haqda tarixi məlumatlar mövcuddur[9]. Ziyadoğulları ailəsi sonralar Qarabağa da hökmdarlıq etmişdir. 16–17-ci əsrlərdə Qacarlar Səfəvi dövlətində bir sıra rəsmi vəzifələr tutmuşlar. I Şah Abbas Səfəvi dövründə Şahsevən türk tayfaları kimi tanınan Qacarları İranın müxtəlif bölgələrinə yerləşdirmişdir və bunların bir çoxu Astarabad (hal-hazırda Qorqan) ərazisində qoyulmuşdur. 1796-cı ildə Zənd sülaləsinin sonuncu hökmdarını məğlub etdikdən sonra Ağa Məhəmməd xan Azərbaycanı və İranı Qacar hakimiyyəti altında birləşdirmişdir.
Qacarlar sülaləsi siyahısı[redaktə | əsas redaktə]
Oğuz türklərinin boyu[10][11][12][13] | ||||
---|---|---|---|---|
Bayat boyu | ||||
Qacarlar | ||||
Qovanlı oymağı | ||||
Qacarlar sülaləsinin şəcərəsi | ||||
Qacarlar sülaləsi | ||||
Şəkli | Adı | Atası | Hökmranlığı | Qeydlər |
Astrabad və ətraf ərazilərdə yerli əmirlik dövrü (XVIII əsrin əvvəlləri-1747) | ||||
Fətəli xan Qovanlı-Qacar | Şahqulu xan | XVIII əsrin əvvəlləri-1726 | Astrabaddakı Mübarəkabad qalasının hakimi (XVIII əsrin əvvəlləri-1722)[14], Astrabad və ətraf ərazilərin bəylərbəyi (1722–1726)[15], Səfəvi İmperiyasının baş vəziri (1722–1726) olmuşdur. | |
![]() |
Məhəmmədhəsən xan Qovanlı-Qacar | Fətəli xan Qacar | 1726–1747 | Astrabad və ətraf ərazilərdə yaşayan Aşağıbaş (Qovanlı) qacarlarının başçısı[16] olmuşdur |
Müstəqil xanlıq dövrü dövrü (1747–1759; 1770–1777; 1779–1789) | ||||
![]() |
Məhəmmədhəsən xan Qovanlı-Qacar | Fətəli xan Qacar | 1747–1759 | 1747-ci ildıə mərkəzi Astrabad olan ilk müstəqil Qacar dövlətini qurmuşdur. |
Hüseynqulu xan Qacar (Cahansuz şah) | Məhəmmədhəsən xan Qovanlı-Qacar | 1770–1777 | 1770-ci ildə Zəndlərdən ayrılaraq Astrabadda Qacarların müstəqilliyini bərpa etmiş, "Cahansuz şah"adı ilə tanınmışdır[17] | |
![]() |
Ağa Məhəmməd xan | Məhəmmədhəsən xan Qovanlı-Qacar | 1779–1789 | 1779-cu ildə Astrabadda yenidən Qacarların müstəqilliyini bərpa etmiş, 1785-ci ildə Tehran və Qumu, 1786-cı ildə İsfahanı ələ keçirmiş, 1786-cı ildə paytaxtı Tehrana köçürmüşdür[17] |
Qacarlar dövləti (şahlıq dövrü) (1789–1925) | ||||
![]() |
Ağa Məhəmməd şah | Məhəmmədhəsən xan Qovanlı-Qacar | 1789–1797 | Tacqoyması mart 1796 |
![]() |
Fətəli şah | Hüseynqulu xan Qovanlı-Qacar | 1797–1834 | |
![]() |
Məhəmməd şah | Abbas mirzə Qovanlı-Qacar | 1834–1848 | |
![]() |
Nasirəddin şah | Məhəmməd şah | 1848–1896 | |
![]() |
Müzəffərəddin şah | Nasirəddin şah | 1896–1907 | |
![]() |
Məhəmmədəli şah | Müzəffərəddin şah | 1907–1909 | |
![]() |
Sultan Əhməd şah Qacar | Məhəmmədəli şah | 1909–1925 |
Qacar imperator ailəsi[redaktə | əsas redaktə]
Sürgündəki Qacar İmperator Ailəsinə hal-hazırda Məhəmməd Əli Şahın ən böyük nəsli Sultan Məhəmməd Əli Mirzə Qacar rəhbərlik edir, Qacar taxt-tacının varisi Məhəmməd Həsən Mirzənin nəvəsi, Sultan Əhməd Şahın qardaşı və II Məhəmməd Həsən Mirzədir.
Məhəmməd Həsən Mirzə 1943-cü ildə İngiltərədə vəfat etdi, Fransada qardaşının ölümündən sonra 1930-cu ildə sürgündə özünü şah elan etdi.
Başlıqlar və üslublar[redaktə | əsas redaktə]
Şah və onun həyat yoldaşı, İmperator Əlahəzrət adlanırdılar. Ən böyük oğlan şaqları Əlahəzrət adlanırdı. Uşaqların hamısı Şahzadə və ya Şahzadə Xanum titulu daşıyırdı.[18]
1925-ci ildən bəri Qacar sülaləsi[redaktə | əsas redaktə]
Qacar İmperator Ailəsinin başçıları[redaktə | əsas redaktə]
İmperator Ailəsinin rəhbərliyi Məhəmməd Əli Şahın ən böyük kişi nəslindən miras qalmışdır.
- Sultan Əhməd şah Qacar (1925–1930)
- Firudin Mirzə Qacar (1930–1975)
- Həmid Mirzə (1975–1988)
- Mahmud Mirzə Qacar (1988)
- Soltan Əli Mirzə Qacar (1988–2011)
- Soltan Məhəmməd Əli Mirza (2011-indiyədək)
Qacar xanədanının varisləri[redaktə | əsas redaktə]
- Sultan Əhməd şah Qacar (1925–1930)
- Məhəmməd Həsən Mirzə (1930–1943)
- Firudin Mirzə Qacar (1943–1975)
- Həmid Mirzə (1975–1988)
- I Məhəmməd Həsən Mirzə (1988–)
İstinadlar[redaktə | əsas redaktə]
- ↑ Genealogy and History of Qajar (Kadjar) Rulers and Heads of the Imperial Kadjar House
- ↑ Cyrus Ghani. Iran and the Rise of the Reza Shah: From Qajar Collapse to Pahlavi Power, I.B. Tauris, 2000, ISBN 1-86064-629-8, p. 1
- ↑ Cyrus Ghani. Iran and the Rise of the Reza Shah: From Qajar Collapse to Pahlavi Power, I. B. Tauris, 2000, ISBN 1-86064-629-8, p. 1
- ↑ William Bayne Fisher. Cambridge History of Iran, Cambridge University Press, 1993, p. 344, ISBN 0-521-20094-6
- ↑ Dr Parviz Kambin, A History of the Iranian Plateau: Rise and Fall of an Empire, Universe, 2011, p.36, online edition.
- ↑ Jamie Stokes and Anthony Gorman, Encyclopedia of the Peoples of Africa and the Middle East, 2010, p.707, Online Edition: "The Safavid and Qajar dynasties, rulers in Iran from 1501 to 1722 and from 1795 to 1925 respectively, were Turkic in origin."
- ↑ Encyclopedia Iranica. The Qajar Dynasty. Online Edition
- ↑ K. M. Röhrborn, Provinzen und Zentralgewalt Persiens im 16. und 17. Jahrhundert, Berlin, 1966, p. 4
- ↑ Encyclopedia Iranica. Ganja. Online Edition
- ↑ Cyrus Ghani. Iran and the Rise of the Reza Shah: From Qajar Collapse to Pahlavi Power, I. B. Tauris, 2000, ISBN 1-86064-629-8, p. 1
- ↑ William Bayne Fisher. Cambridge History of Iran, Cambridge University Press, 1993, p. 344, ISBN 0-521-20094-6
- ↑ Dr Parviz Kambin, A History of the Iranian Plateau: Rise and Fall of an Empire, Universe, 2011, p.36, online edition.
- ↑ Jamie Stokes and Anthony Gorman, Encyclopedia of the Peoples of Africa and the Middle East, 2010, p.707, Online Edition: "The Safavid and Qajar dynasties, rulers in Iran from 1501 to 1722 and from 1795 to 1925 respectively, were Turkic in origin."
- ↑ Mehman Süleymanov, Gülüstan müqaviləsi. I hissə. Bakı-2014. II–V fəsillər, səh.73–367.
- ↑ T.Nəcəfli, G.Nəcəfli, XVI-XVIII-ci yüzilliklərdə Qacarların Azərbaycanın siyasi həyatında rolu (məqalə). 2013.
- ↑ Tahirə Həsənzadə, XVIII–XIX əsr Əfşarlar və Qacarlar dövrünün görkəmli Azərbaycan türkləri. Bakı-2013. Səh. 71–116.
- ↑ 1 2 Ədalət Tahirzadə, Ağa Məhəmməd şah Qacar (Tərcümeyi-hal oçerki). Bakı-2005.
- ↑ "Qajar (Kadjar) Titles and Appellations". www.qajarpages.org. İstifadə tarixi: 31 May 2020.