Şuşanın azad edilməsi

Vikipediya, azad ensiklopediya
Ayxan İsmayılov (müzakirə | töhfələr) (→‎Xarici) tərəfindən edilmiş 13:52, 8 noyabr 2020 tarixli redaktə
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Şuşa uğrunda döyüşlər
İkinci Qarabağ müharibəsi
Tarix 4 noyabr 2020 — 8 noyabr 2020 (4 gün)
Yeri Şuşa, Dağlıq Qarabağ
Nəticəsi

Azərbaycanın qəti qələbəsi:

● Şuşa şəhərinin işğaldan azad olunması
Münaqişə tərəfləri

Azərbaycan Azərbaycan

Ermənistan Ermənistan

Komandan(lar)

Azərbaycan İlham Əliyev
Azərbaycan Zakir Həsənov
Azərbaycan Mais Bərxudarov
Azərbaycan Hikmət Mirzəyev

Ermənistan Nikol Paşinyan
Ermənistan David Tonoyan
Ermənistan Arayik Harutyunyan
Ermənistan Cəlal Harutyunyan

Tərəflərin qüvvəsi

Azərbaycan Silahlı Qüvvələri

Ermənistan Silahlı Qüvvələri

İtkilər

Azərbaycan mənbələrinə əsasən: naməlum
Ermənistan mənbələrinə əsasən: naməlum

Ermənistan mənbələrinə əsasən: naməlum
Azərbaycan mənbələrinə əsasən: naməlum

Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Şuşa uğrunda döyüşlər[1][2] və ya Şuşanın qurtuluşu[3][4][5] — 4 noyabr 2020-ci ildə İkinci Qarabağ müharibəsi zəminində Azərbaycan ordusu tərəfindən Şuşa, bir neçə kənd və yüksəkliklərdə başlayan işğaldan azad edilmə əməliyyatı.

Əvvəlcə Hadrut, daha sonra isə Cəbrayılın işğalçılardan azad edilməsindən sonra Azərbaycan qüvvələri şimala doğru irəliləyərək Şuşa rayonuna daxil oldular. Münaqişə başlayandan bəri bombardman altında olan Şuşa şəhərində, 29 oktyabr Azərbaycan qüvvələrinin Xocalı rayonunun Çanaqçı kəndində nəzarəti ələ keçirməsi ilə birlikdə yaxın miqyaslı atışmalar başlamışdır. 4 noyabr tarixində Azərbaycan qüvvələri tərəfindən strateji əhəmiyyətli Şuşa-Laçın yolu üzərində nəzarət ələ keçirildikdən sonra, avtomobil yolu mülki vətəndaşlar üçün bağlandı.[6][7][8] Fransız qəzeti Le Monde Ermənistan tərəfinin inkarına baxmayaraq 6 noyabrda Şuşa döyüşünün Azərbaycanın lehinə çevrildiyini bildirdi.[9]

8 noyabrda Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev, Azərbaycan qüvvələrinin şəhəri nəzarəti altına aldığını bildirdi.[10][11]

Zəmin

XI əsrin ortalarında Şəddadi hökmdarı Əbüləsvar Şavurun göstərişi ilə 1063-cü ildə Usta İbrahim Osmanoğlu tərəfindən hazırlanan Gəncə qalaları qapısı.

Azərbaycan Respublikasının Dağlıq Qarabağ bölgəsində[12], Şuşa şəhər inzibati ərazi dairəsində şəhər.[13]. Şəhərin təməli 1752-ci ildə Qarabağ hökmdarı Pənahəli xan tərəfindən qoyulub və ilk çağlarda şəhəri Şuşa adı ilə yanaşı xanın şərəfinə Pənahabad adlandırırdılar.[12][14] Şuşada 17 məhəllə vardı: Seyidli, Culfalar, Quyuluq, Çuxur məhəllə, Dörd çinar, Dördlər qurdu, Hacı Yusifli, Çöl qala, Qurdlar, Saatlı, Köçərli, Mamayı, Xoca Mərcanlı, Dəmirçilər, Hamamqabağı, Merdinli və Təzə məhəllə.[12] Hər məhəllədə hamam, məscid və bulaq vardı.[12] XIX əsrin sonu və XX əsrin əvvəllərində Şuşa Qafqazın musiqi mərkəzinə çevrilmişdi.[15] Şuşanı "Kiçik Paris", "Qafqazın sənət məbədi", "Azərbaycan musiqisinin beşiyi" və "Zaqafqaziyanın konservatoriyası" adlandırırdılar.[15] XX əsrin əvvəllərinədək Azərbaycanda, o cümlədən Şuşada musiqi sənəti, ilk növbədə xanəndə və sazəndələr ustad-şəyird zəminində inkişaf edirdisə, artıq XX əsrdən başlayaraq peşəkar musiqi təhsili daha geniş sahələri əhatə edərək, sistemləşdirilməyə və kütləviləşməyə doğru istiqamət götürmüşdü.[15] O dövrdə Azərbaycanda bəstəkar Üzeyir Hacıbəyovun böyük əməyi sayəsində peşəkar musiqi təhsilinin bünövrəsi qoyulur.[15]

1905, 1920 və 1992-ci illərdə Şuşa üç dəfə tamamilə yandırılmışdır.[16] Birinci dəfə onu hər iki icma, ikinci dəfə azərbaycanlılar, üçüncü dəfə isə ermənilər yandırmışdı.[16] Etnik qərəzliyə baxmayaraq, hər iki icmanın nümayəndələri arasında qarışıq nikahlar yer almışdı.[16] Ticarət və Rusiyanın hökmranlığı hər iki icmanı bir-biri ilə bağlayan tellər idi.[16] Bu tellərdən birincisi təbii, ikincisi isə süni idi.[16] Şuşa şəhəri 1992-ci il may ayının 8-də erməni birləşmələri tərəfindən işğal edilmişdir.[12] Şuşanın işğalı nəticəsində şəhərdə 195 nəfər Azərbaycan vətəndaşı xüsusi amansızlıqla qətlə yetirilmiş, 165 nəfər yaralanmış, onlardan 150 nəfəri əlil olmuş, 552 körpə valideynlərini itirmiş, 20 mindən artıq əhali isə doğma yuvasını tərk edərək məcburi köçkün vəziyyətinə düşmüşdür.[17] Əsir və girov götürülmüş 58 azərbaycanlının taleyi barədə bu günə qədər məlumat yoxdur.[17]

Şuşada XIX əsrdə 95 şair, 22 musiqişünas, 58 xanəndə, 12 nüsxabənd, 19 xəttat, 16 nəqqaş, 8 memar, 5 astronom, 16 həkim, 42-yə qədər müəllim və s. olmuşdur.[18] Şuşanın işğalı nəticəsində azərbaycanlıların tarixi izlərini silmək məqsədilə vandallar 600 yaxın tarixi memarlıq abidəsini, o cümlədən Pənahəli xanın sarayını, Yuxarı Gövhər ağa məscidini, Aşağı Gövhər ağa məscidi, Xurşidbanu Natəvanın evini, Molla Pənah Vaqifin məqbərəsini yerlə-yeksan etmiş, 7 məktəbəqədər uşaq müəssisəsini, 22 ümumtəhsil məktəbini, mədəni-maarif, kənd təsərrüfatı texnikumlarını, orta ixtisas musiqi məktəbini, 8 mədəniyyət evinin, 22 klubu, 31 kitabxananı, 2 kinoteatrı, 8 muzeyi, o cümlədən Şuşa Tarix Muzeyi, Azərbaycan Xalça Muzeyinin filialı və xalq tətbiqi sənəti muzeyi, Qarabağ dövlət tarix muzeyi, turist bazasını, Qafqazda yeganə Şərq musiqi alətləri fabrikini dağıtmış, buradakı nadir sənət incilərini talamış və məhv etmişlər.[17] Şəhərin tarixi muzeyinin 5 minədək əşyası, Azərbaycan Xalçası və Xalq Tətbiqi Sənəti Dövlət muzeyi Şuşa filialı, Dövlət Qarabağ Tarixi muzeyinin 1000-dək əşyası, peşəkar Azərbaycan musiqisinin banisi, bəstəkar Üzeyir Hacıbəyovun (300-dən çox əşya), müğənni Bülbülün (400-dək əşya), musiqiçi və rəssam Mir Möhsün Nəvvabın (100-dən çox əşya) xatirə muzeylərinin fondları qarət edilib.[17]

Gedişat

border=none Əsas məqalələr: İkinci Qarabağ müharibəsi , Arazboyu əməliyyatlar, və Hadrut döyüşü

27 sentyabr 2020-ci il tarixində Ermənistan ordusunun döyüş aktivliyinin qarşısını almaq, mülki əhalinin təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədilə Azərbaycan ordusunun komandanlığı tərəfindən qoşunların bütün cəbhə boyu sürətli əks-hücum əməliyyatı başlaması barədə qərar verilib.[19][20][21] Qərarın verilməsindən iki gün sonra, 29 sentyabr 2020-ci ildə Azərbaycan rəsmiləri qüvvələrinin Hadrutda yerləşən bir erməni komandanlıq və müşahidə məntəqəsini məhv etdiklərini bildirdilər.[22]

Müharibə başladığı gündən etibarən, Şuşada yerləşən erməni qüvvələrinə məxsus bir çox hərbi bazalar bombardmana tutulmuşdur. 25 oktyabrda Qondarma Dağlıq Qarabağ Respublikası rəhbərliyi, Azərbaycan qüvvələrinin Şuşaya yaxın olan Əskəran vilayətindəki bir neçə kəndi atəşə tutduqlarını bildirdi. 28 oktyabrda Qondarma Dağlıq Qarabağ Respublikası rəhbərliyi Azərbaycan qüvvələrinin Şuşanı atəşə tutduğunu və Çanaqçıda vəziyyətin gərgin olduğunu bildirdi.[23] 29 oktyabr Azərbaycan qüvvələri tərəfindən ələ keçirilən Çanaqçı rayonu Şuşaya daxil olmağı daha da asanlaşdırdı.[24]

30 oktyabr axşam saatlarında Qondarma Dağlıq Qarabağ Respublikası prezidenti Arayik Harutyunyan Azərbaycan qüvvələrinin Dağlıq Qarabağın ikinci böyük şəhəri Şuşadan artıq 5 kilometrlik məsafədə olduğunu bildirdi.[25][26] 30 oktyabrda Şuşa yaxınlığında ciddi toqquşmaların baş verdiyini də bildirildi.[27] Eyni gün Abxaziya Xəbər Agentliyinin müxbiri Şuşa və Stepanakert yaxınlığında güclü partlayışların eşidildiyini bildirdi.[28] 31 oktyabr tarixində qondarma rəhbərlik Azərbaycan qüvvələrinin Şuşanı atəşə tutduğunu bildirdi.[29] Noyabrın 2-də Ermənistanın Müdafiə Nazirliyi Şuşa yaxınlığında şiddətli toqquşmaların baş verdiyini bildirdi.[30]

4 noyabr tarixində Ermənistan hakimiyyəti qarşıdurmaların Şuşa yaxınlığında davam etdiyini bildirdi.[31] Daha sonrada erməni qüvvələri Şuşa-Laçın yolunu mülki şəxslər üçün bağladı. 5 Noyabrda Ermənistan hakimiyyəti Şuşanın səhər saatlarında ağır atəşə tutulduğunu bildirdi. 6 noyabrda qondarma rəhbərlik qarşıdurmaların Şuşa yaxınlığında davam etdiyini bildirdi. Fransız qəzeti Le Monde Ermənistan tərəfinin inkarına baxmayaraq 6 noyabrda Şuşa döyüşünün Azərbaycanın lehinə çevrildiyini bildirdi.[9] Ertəsi gün minlərlə erməni sakininin Xankəndidən qaçması haqqında videomateriallar yayıldı.[32] 8 noyabr tarixində isə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Azərbaycan qüvvələrinin şəhəri nəzarəti altına aldığını elan etdi.[10][11]

Reaksiyalar

Daxili

Ali Baş Komandan İlham Əliyev Şuşa şəhərinin işğaldan azad edildiyini elan etdikdən sonra 28 ildir bu şad xəbəri gözləyən vətəndaşlar küçələrə çıxıb. Vətəndaşlar əllərində Azərbaycan bayrağı, böyük ruh yüksəkliyi və coşqu ilə azadlıq xəbərini qeyd ediblər.[33]

Xarici

  •  Türkiyə — Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan Azərbaycan xalqını Şuşanın işğaldan azad olunması ilə bağlı təbrik edib. “Sözlərimi Dağlıq Qarabağı işğaldan azad etmək üçün mübarizə aparan azərbaycanlı qardaşlarımın Şuşa zəfərini təbrik edərək başlamaq istəyirəm. Şuşanın qurtuluşu işğal altındakı torpaqların qalan qisminin azadlığına qovuşmasının yaxın olduğuna da işarədir. Azərbycanlı qardaşlarımızın sevinci bizim sevincimizdir. Qardaşım Əliyev başda olmaqla bütün azərbaycanlı qardaşlarımızı şəxsən öz adımdan, ailəm və millətim adımdan təbrik edirəm”, — deyə Ərdoğan bildirib.[3][34][35]

Həmçinin bax

İstinadlar

  1. ↑ "Şuşa: Qarabağın döyünən ürəyi". bbc.com (az.). BBC News. 8 noyabr 2020. 8 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 noyabr 2020.
  2. ↑ "Azərbaycan derbisində Şuşanın azad edilməsi qeyd olundu". report.az (az.). Report İnformasiya Agentliyi. 8 noyabr 2020. 8 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 noyabr 2020.
  3. ↑ 1 2 ""Azərbaycanlı qardaşlarımızın Şuşa zəfərini təbrik edirəm"". qafqazinfo.az (az.). Qafqazinfo. 8 noyabr 2020. 8 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 noyabr 2020.
  4. ↑ "Fəxrəddin Altun: "Şuşanın qurtuluşu xeyirli, uğurlu olsun!"". apa.az (türk). Azəri Press Agentliyi. 8 noyabr 2020. 8 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 noyabr 2020.
  5. ↑ "Fəxrəddin Altun: "Şuşanın qurtuluşu xeyirli, uğurlu olsun!"". 525.az (az.). 8 noyabr 2020. 8 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 noyabr 2020.
  6. ↑ "General-mayor: "Şuşa-Laçın yolu da ələ keçirilsə, Laçın da azad edilsə..."". pia.az (az.). Poliqon İnformasiya Agentliyi. 8 noyabr 2020. 8 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 noyabr 2020.
  7. ↑ "Şuşa - Laçın yolu bağlandı - Ermənistan ordusu". istipress.com (az.). 8 noyabr 2020. 8 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 noyabr 2020.
  8. ↑ "Şuşa-Laçın yolu bağlandı: Ermənilər açıqlama yaydı". yenisabah.az (ingilis). Yeni Sabah. 4 noyabr 2020. 8 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 noyabr 2020.
  9. ↑ 1 2 "Haut-Karabakh : la bataille de Chouchi, clé du conflit dans la région, fait rage". lemonde.fr (fransız). Le Monde. 7 noyabr 2020. 8 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 noyabr 2020.
  10. ↑ 1 2 "Azәrbaycan prezidenti İlham Әliyev 28 ildir işğal altında olan Şuşa şәhәrinin işğaldan azad edildiyini bildirib". trt.net.tr (az.). TRT. 8 noyabr 2020. 8 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 noyabr 2020.
  11. ↑ 1 2 "Şuşa işğaldan azad olundu – QƏLƏBƏ!!!". modern.az (az.). Modern İnformasiya Agentliyi. 8 noyabr 2020. 8 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 noyabr 2020.
  12. ↑ 1 2 3 4 5 "Şuşa". www.virtualkarabakh.az. İstifadə tarixi: 14 oktyabr 2017.
  13. ↑ Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi. "İnzibati ərazi bölgüsü təsnifatı" (PDF) (az.). stat.gov.az. 2019. 2020-04-16 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2020-04-16.
  14. ↑ "Şuşanın ermənilər tərəfindən işğalından 25 il keçir". 1news.az. İstifadə tarixi: 14 oktyabr 2017.
  15. ↑ 1 2 3 4 "Şuşa musiqi təhsili". www.musigi-dunya.az. İstifadə tarixi: 10 oktyabr 2017.
  16. ↑ 1 2 3 4 5 de Vaal, Tomas. Qara bağ: Ermənistan və Azərbaycan sülh və savaş yollarında. Bakı. 2008. 342. ISBN 978-9952-25-086-2. (#accessdate_missing_url)
  17. ↑ 1 2 3 4 "Şuşa şəhərinin işğalı". shusha.az. İstifadə tarixi: 10 oktyabr 2017.
  18. ↑ "Böyük tarzən Mirzə Sadıq Əsədoğlunun tar islahatları IV". www.musigi-dunya.az. www.musigi-dunya.az.
  19. ↑ "Ermənistan silahlı qüvvələri bütün cəbhə boyu genişmiqyaslı təxribat törədib". mod.gov.az (az.). Azərbaycan Respublikası Müdafiə Nazirliyi. 27 sentyabr 2020. 8 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 noyabr 2020.
  20. ↑ "Ermənilər cəbhə boyu təxribat törədib, ölənlər və yaralananlar var". report.az (az.). report.az. 27 sentyabr 2020. 8 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 noyabr 2020.
  21. ↑ "Ermənilər cəbhə boyu təxribat törədib - Ölən və yaralılar var". asanradio.az (az.). ASAN Radio. 27 sentyabr 2020. 8 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 noyabr 2020.
  22. ↑ "Azerbaijan's MoD: Enemy's command-and-observation post on site of Hadrut completely destroyed". apa.az (ingilis). Azəri Press Agentliyi. 29 sentyabr 2020. 8 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 noyabr 2020.
  23. ↑ "Война в Карабахе: президент Азербайджана объявил о взятии Шуши - Новости на русском языке". bbc.com (rus). BBC News. 28 oktyabr 2020. 8 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 noyabr 2020.
  24. ↑ "Азербайджанская армия отрицает, что стреляла по Шуше и Степанакерту". bbc.com (rus). BBC News. 28 oktyabr 2020. 8 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 noyabr 2020.
  25. ↑ "Война в Карабахе: президент Азербайджана объявил о взятии Шуши - Новости на русском языке". bbc.com (rus). BBC News. 29 oktyabr 2020. 8 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 noyabr 2020.
  26. ↑ "Глава НКР заявил, что азербайджанская армия - в пяти километрах от Шуши". bbc.com (rus). BBC News. 29 oktyabr 2020. 8 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 noyabr 2020.
  27. ↑ "Бой идет под Шушой". bbc.com (rus). BBC News. 30 oktyabr 2020. 8 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 noyabr 2020.
  28. ↑ "Война в Карабахе: президент Азербайджана объявил о взятии Шуши - Новости на русском языке". bbc.com (rus). BBC News. 30 oktyabr 2020. 8 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 noyabr 2020.
  29. ↑ "Спасательная служба непризнанной Нагорно-Карабахской республики сообщает о новом обстреле Шуши". bbc.com (rus). BBC News. 31 oktyabr 2020. 8 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 noyabr 2020.
  30. ↑ "Армянская сторона сообщает о новых погибших и боях под Шушой и Мартуни". bbc.com (rus). BBC News. 2 noyabr 2020. 8 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 noyabr 2020.
  31. ↑ "Сила против силы". bbc.com (rus). BBC News. 4 noyabr 2020. 8 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 noyabr 2020.
  32. ↑ "Nagorno-Karabakh Briefing | Nov. 7". themoscowtimes.com (ingilis). The Moscow Times. 7 noyabr 2020. 8 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 noyabr 2020.
  33. ↑ "Şuşanın azadlığından sonra Bakı... — Fotolar+Video". qafqazinfo.az (az.). Qafqazinfo. 8 noyabr 2020. 8 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 noyabr 2020.
  34. ↑ "Son dakika... Cumhurbaşkanı Erdoğan'dan İzmir depremi açıklaması: 'Sorumlusu sizsiniz'". milliyet.com.tr (türk). Milliyət. 8 noyabr 2020. 8 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 noyabr 2020.
  35. ↑ "Son dakika... Cumhurbaşkanı Erdoğan'dan 'Şuşa' mesajı! 'Sabrettiler ve zafere ulaştılar'". cnnturk.com (türk). CNN Türk. 8 noyabr 2020. 8 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 noyabr 2020.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Şuşanın_azad_edilməsi&oldid=5596627"