Qotfrid Leybnits

Vikipediya, azad ensiklopediya
Jump to navigation Jump to search
Qotfrid Vilhelm fon Leybnits
Gottfried Wilhelm Leibniz
Christoph Bernhard Francke - Bildnis des Philosophen Leibniz (ca. 1695).jpg
Doğum tarixi
Doğum yeri Leypsiq, Almaniya
Vəfat tarixi (70 yaşında)
Vəfat yeri Hannover, Almaniya
Dəfn yeri
  • Noyştadt kilsəsi[d]
Vətəndaşlığı
  •  Saksoniya elektoratlığı[d]
Milliyyəti Alman
Elm sahələri riyazi analiz
Elmi dərəcələri bakalavr[d] (dekabr 1662), magistr[d] (7 fevral 1664), hüquq elmləri doktoru[d] (noyabr 1666), fəlsəfə doktoru[4] (1666)
İş yeri
Təhsili
Elmi rəhbərləri Xristian Hüygens[6]
Tanınmış yetirmələri Yakob Bernulli, İohann Bernulli
Üzvlüyü
İmza
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Qotfrid Vilhelm fon Leybnits (1 iyul 1646[7][8][9][…], Leypsiq, Saksoniya elektoratlığı[d][10] – 14 noyabr 1716[11][7][12][…], Hannover, Almaniya, Müqəddəs Roma imperiyası[10][13][14]) — dahi alman filosofu, riyaziyyatçı, fizik və hüquqsünas, ikilik say sistemi layihəsinin müəllifi, riyazi analizin banisi.

Leybnits inteqral hesabının yaradıcılarından biri olmuş[15], riyazi məntiqin əsasını qoymuş, vurma, bölmə, toplama və çıxma kimi riyazi əməliyyatları yerinə yetirən arifmometr hesablayıcı maşınını yaratmışdır.

Adı tarixdə 100 ən çox öyrənilmiş şəxsiyyətlər siyahısına daxil edilib.

Həyatı[redaktə | mənbəni redaktə et]

"Məndə o qədər yaxşı fikir var ki,əgər məndən daha yaxşı görməsini bilənlər bir gün onları dərinləşdirəcək və mənim zehn əməyimə öz beyinlərinin gözəlliyini əlavə edəcəklərsə sonralar bəlkə nəyəsə lazım olar" deyən Qotfrid Vilhelm Leybnits 1 iyul 1646-cı ildə Leypsiqdə anadan olmuşdur.[16]

Fəaliyyəti[redaktə | mənbəni redaktə et]

Hüquq və fəlsəfə təhsili alan Leybnits XVII əsr Avropa siyasəti və diplomatiyasında önəmli rol oynamışdır. Eyni dərəcədə fəlsəfə və riyaziyyat elmlərinə də misilsiz töhfələr vermiş Leybnits ingilis alimi Nyutondan tam müstəqil olaraq sonsuz kiçilənlər hesabını icad etmiş, faktiki olaraq müasir kompüterlərinn əsasını təşkil edən ikilik say sistemini inkişaf etdirmişdir. Fəlsəfədə isə ən çox Optimizm nəzəriyyəsinə görə xatırlanır. Optimist nöqteyi-nəzərdən çıxış edən Leybnits əsərlərində yaşadığımız kainatı məhdud mənada, Allahın yarada biləcəyi ən mükəmməl məkan kimi qəbul edirdi.

1674-cü ildə dahi alman riyaziyyatçısı Qotfrid Vilhelm Leybnits "pilləli hesablayıcı" (arifmometr) adlanan hesab maşınını yaratmışdır. Maşın dörd hesab əməli ilə yanaşı kvadrat kökü də hesablayırdı.

Rene Dekart və Benedikt Spinoza kimi filosoflarla birgə Leybnits XVII əsr Avropa fəlsəfəsində rasionalist fəlsəfi cərəyanın ən qabaqcıl nümayəndəsi sayılır. Lakin Leybnits fəlsəfəsində Sxolastik fəlsəfi elementlər də aydın sezilməklə məntiq və analizin müasir anlamını üç əsr qabaqlayır.

Bundan əlavə Leybnits fizika və texnologiyaya böyük töhfələr verməklə müasir biologiya, tibb, geologiya, ehtimal nəzəriyyəsi, psixologiya elmlərində istifadə olunan tərif və terminləri müəyyən etmişdir. O həmçinin siyasət, hüquq, əxlaq, dinşünaslıq, tarix və filologiya elmlərinə də böyük xidmətlər etmiş, arabir isə şerlər də yazmışdır. Onun bu nəhəng elmi fəaliyyəti ayrı-ayrı jurnallarda, on minlərlə məktublarda və nəşr olunmamış əlyazmalarında qalmaqdadır. Günümüzə qədər Leybnitsin yazıları bütöv bır şəkildə nəşr olunmamış və onun elmə etdiyi əvəzsiz xidmətlərin tam miqyası hələ ki müəyyən olunmayıb.

1679-cu ildə Qotfrid Leybnits Explication de l’Arithmétique Binaire (İkilik hesabın şərhi) adlı məqaləsində müasir ikilik say sisteminin tam və geniş təsvirini vermişdir.[17]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ 1 2 The Catholic Encyclopedia (ing.): An International Work of Reference on the Constitution, Doctrine, Discipline, and History of the Catholic Church. NYC: D. Appleton & Company, 1913.
  2. ↑ 1 2 http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/Leibniz.html.
  3. ↑ 1 2 http://www.technikatlas.de/~th2/biografie.html.
  4. ↑ Mathematics Genealogy Project (ing.). 1997.
  5. ↑ 1 2 https://plato.stanford.edu/entries/leibniz-physics/.
  6. ↑ Mathematics Genealogy Project (ing.). 1997.
  7. ↑ 1 2 MacTutor History of Mathematics archive.
  8. ↑ Gottfried Leibniz // the Internet Philosophy Ontology Project (ing.).
  9. ↑ Gottfried Wilhelm Leibniz // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.). / Hrsg.: Bibliographisches Institut & F. A. Brockhaus, Wissen Media Verlag
  10. ↑ 1 2 Майоров Г. Г. Лейбниц Готфрид Вильгельм // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохоров 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1973.Т. 14 : Куна — Ломами. С. 268–270.
  11. ↑ Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
  12. ↑ Gottfried Wilhelm Leibniz // Encyclopædia Britannica (ing.).
  13. ↑ http://www.gutenberg.org/files/40957/40957-h/40957-h.htm.
  14. ↑ Kalesse M. Ekkehard Winterfeldt (1932-2014) (ing.). // Angewandte Chemie International Edition Wiley, 2014.Vol. 54, Iss. 1. P. 35. ISSN 1433-7851; 1521-3773 doi:10.1002/ANIE.201410838 PMID:25476468
  15. ↑ "Uşaqlar üçün ensiklopediya. Riyaziyyat.", Bakı, "Şərq-Qərb", 2008. səh.608-609
  16. ↑ "Leybnits". 2010-12-19 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-12-19.
  17. ↑ Əliquliyev R.M., Salmanova P.M. İnformasiya cəmiyyəti: maraqlı xronoloji faktlar. Bakı: “İnformasiya Texnologiyaları” nəşriyyatı, 2013, 169 səh.

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Qotfrid_Leybnits&oldid=6579266"