Ahəng qanunu
Ahəng qanunu — qalın və ya incə saitlərin bir-birini izləməsi.[1] Ahəng qanunu bütün türk dillərinin əsas qanunudur. Bəzən bu qanunu türk dillərinin "dəmir qanunu" adlandırırlar. Bu qanuna görə sözün ilk hecası incə saitlidirsə, sonrakı saitlər də incə, qalın saitlidirsə, sonrakı saitlər də qalın sait olmalıdır.[2] Ahəng qanunu fonetikanın mövzusu olduğu kimi, həm də morfoloji xüsusiyyət daşıyır. Bu xüsusiyyətinə görə ahəng qanunu morfonoloji hadisə adlanır.
Ahəng qanununa görə şəkilçilər 2 yerə bölünür.
Alınma sözlər əsasən ahəng qanununa tabe olmur. Lakin ərəb mənşəli sözlər bəzən ahəng qanununa tabe olur. Türk mənşəli sözlər əsasən ahəng qanununa tabe olur. Amma bunlar istisnadır: elat, ilan, işartı, ilıq ,ilxı, ildırım, tikan, islaq, islanmaq, işıq, işıldamaq, inam, inan, inanc, sanki, gedişat, quzey və s. Milli mürəkkəb sözlərimiz ahəng qanununa tabe olmaya bilər. Məsələn: Aygün, Elnur, taxtabiti, dəvədabanı və s.
Ahəng qanununun 3 növü var.
- Saitlər ahəngi
- Samitlər ahəngi
- Saitlərlə samitlərin ahəngi
Saitlər ahəngi də dilə və dodağa görə iki növü var:
- Dil ahəngi
- Dodaq ahəngi
Dilə görə fərqlənən saitlər də iki cür olur:
- Arxa sıra ahəngi (qalın saitlər)
- Ön sıra ahəngi (incə saitlər)
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ Ş.Sadıq, E.Nəcəfov, A.Əsədov. Azərbaycan dili.Dərs vəsaiti. Bakı:Çaşıoğlu, 2009. - 272 s.
- ↑ "Ahəng qanunu". qadin.net. 9 sentyabr 2021 tarixində arxivləşdirilib.
