I Əbdülhəmid

Vikipediya, açıq ensiklopediya
Keçid et: naviqasiya, axtar
I Əbdülhəmid
عبد الحميد اول
I Əbdülhəmid
Bayraq
 27-ci Osmanlı Sultanı
Bayraq
21 yanvar 1774 — 7 aprel 1789
Sələfi: III Mustafa
Xələfi: III Səlim
 
Dini: Sünni, İslam
Doğum tarixi: 20 mart 1725(1725-03-20)
Doğum yeri: İstanbul, Osmanlı İmperiyası
Vəfat tarixi: 7 aprel 1789 (64 yaşında)
Vəfat yeri: İstanbul, Osmanlı İmperiyası
Atası: III Əhməd
Anası: Rəbiyə Şərmi Qadın Əfəndi
 
Tuğra: Tuğra
Commons-logo.svg Vikianbarda əlaqəli mediafayllar: I Əbdülhəmid

I. Əbdülhəmid (Osmanlı türkcəsi: عبد الحميد اول Əbdül-Həmid-i əvvəl) (20 Mart 1725 - 7 Aprel 1789), 27. Osmanlı padşahı və 106. İslam xəlifəsidir. III. Əhmədin oğlu və III. Mustafanın qardaşıdır.[1]

Sultan I. Əbdülhəmid, siyasi və hərbi islahatlara girişdi. Bu gün İstanbul Texniki Universiteti olaraq bilinən məktəbi, Yeniçəri ocağına və donanmaya yeni bir çöhrə qazandırmağa çalışdı. Yeniçəriləri siyahıya aldırdı və gərəksiz yerə çox pul sahələri təsbit etdirdi. Bu fəaliyyətləri icra edən Sədrəzəm Xəlil Həmid Paşa, mənfəəti pozulanlar tərəfindən padşaha şikayət edildi. Sultan Əbdülhəmidi devirərək onun yerinə Səlimi taxta çıxarmaq istəməsi ittihamı ilə, etdiyi bütün müsbət işlərə baxmayaraq Xəlil Həmid Paşa, Sultan I. Əbdülhəmidin əmri ilə edam edildi. [2] 1782 İstanbul yanğınında xilasetmə işlərinə qatılmasından ötrü xalqın sevgi və təqdirini qazanmışdı.[3]

Sultan I. Əbdülhəmid, bütün müvəffəqiyyətsizliklərə baxmayaraq Osmanlı padşahları arasında yaxşı niyyəti və səyi ilə anıldı. Mərhəmətli, nəzakətli və şəfqətli şəxsiyyətiylə təqdir qazandı. 1782-ci ilin yayında İstanbulda çıxan yanğında xilasetmə işlərini şəxsən özü icra etməsi nəticəsində xalqın sevgisini də qazanmışdı. Padşah olduqdan sonra, 49 illik saray həyatının ardından İstanbulda tez-tez gəzmiş, müxtəlif səmtləri ziyarət etmiş, fərqli paltarlarla təbdil çıxarmışdır. Bunun yanında əsnaf və xalqın dərdini də dinləyərdi.[4]

Səltənəti[redaktə | əsas redaktə]

Kiçik Qaynarca Sazişi[redaktə | əsas redaktə]

Ana maddə: Kiçik Qaynarca Sülhü

Sultan I. Əbdülhəmid, 1768-1774 Osmanlı-Rus Döyüşünün pis vəziyyətdə davam etdiyi bir dövrdə taxta keçdi. Ruslara qarşı qoyula bilməyəcəyini anlayan Osmanlı Dövləti, 21 iyul 1774 tarixində Kiçik Qaynarca sazişinə imza atdı. Bu müqaviləyə görə Krıma müstəqillik verildi. Ruslar Qara dənizdə ticarət edib, donanma saxlaya bilərdi, Balkanlarda Pravoslav topluluqların hüquqlarını qorumalı idilər. Osmanlı Dövləti, Rusiyaya döyüş təzminatı verəcək; ancaq Rusiya; Əflak, Boğdan, Bessarabiya və Aralıq dənizində işğal etdiyi adaları Osmanlı Dövlətinə geri verəcəkdi. Lakin bu bölgələrdə Osmanlı Dövləti ümumi əfv elan edəcək, xalqa din və məzhəb azadlığı verəcək, xalqdan vergi almayacaq, istəyən istədiyi yerə köç edə biləcəkdi.

III Qəsri-Şirin sülh müqaviləsi[redaktə | əsas redaktə]

Taxta keçdikdən 6 ay sonra Qaynarca sülhünü imzalayan Padşah, bir neçə ay sonra da Səfəvilərlə üz-üzə gəldi. Şah III İsmayılın vəkili-sərdarı olan Kərim xan Zənd, 1775'də Bəsrəni mühasirə altına aldıqda, May 1776'da Səfəvilərə hərb elan edildi. 1776'da Səfəvilərin əlinə keçən Bəsrə, ancaq üç il sonra geri alına bildi. III Qəsri-Şirin imzalandı.

Aynalıqovaq Tenkihnaməsi və Rusiyanın Krımı işğal etməsi[redaktə | əsas redaktə]

Ana maddə: Aynalıqovaq Tenkihnaməsi

Kiçik Qaynarca Sazişi nəticəsində Osmanlı Dövləti ilə Rusiya arasında qalıcı bir sülh təmin edilməmişdi. Çünki Rusiya Krımı tamamilə özünə bağlamaq istəyirdi. Krımda Osmanlı hökumətinin təyin etdiyi III. Səlim Gəray Xan ilə rusların Krıma xan olaraq seçdikləri Şahin Gəray arasında bir daxili müharibə çıxdı.

Yeni bir Osmanlı-Rus döyüşü ehtimalı meydana çıxması üzərinə, Aynalıqovaq Tenkihnaməsi imzalandı. Kiçik Qaynarca Nizamnaməsinin bəzi maddələri dəyişdirildi. Ruslar Krımdan əsgərlərini çəkəcək, Osmanlı Dövləti isə rusların istədiyi Şahin Gəray'ın xanlığını qəbul edəcəkdi. Tamamilə Rus tərəfdarı olan Şahin Gəray'ı Krım xalqı istəmədi. Çıxan qiyamı bəhanə edən Şahin Gəray, Rus qüvvələrini Krıma çağırdı. Krım Xanlığı, Rusiyanın Krımı ani işğalı nəticəsində 9 iyul 1783 tarixində Rusiyaya bağlı bir əyalət halına gəldi.[5]

Rusiya və Avstriya müharibəsi[redaktə | əsas redaktə]

Osmanlı ordusu, Temeşvar əyaləti ndə strateji bir mövqedə olan Muhadiyə boğazını ələ keçirdi. Avstriyalıların toparlanmasına imkan vermədən onların üzərinə getdi. Bu sırada Avstriya İmperatoru II. Jozef 80.000 nəfərlik bir ordu və 500 topla Sebeş Boğazına gəldi. 21 Sentyabr 1788 tarixində edilən Sebeş Müharibəsində Qoca Yusif Paşa əmrindəki Osmanlı Ordusu böyük bir zəfər qazandı. İki ayrı cəbhədə həm Avstriya, həm də Rusiya ilə döyüşmək məcburiyyətində qalan Osmanlılar ordunu ikiyə bölmüşdü. Bu vəziyyət Osmanlı Dövlətini çətin vəziyyətdə buraxdı. Hücuma keçən Ruslar, Özi qalasını əhatə edərək 20-25 min adamı qətl etdilər.[6] (17 dekabr 1788).

Bu xəbərin İstanbula çatması üzərinə, Sultan I. Əbdülhəmid kədərindən xəstələndi və iflic keçirdi. Ancaq, 7 aprel 1789-cu ildə vəfat edənə qədər dövlət işləriylə maraqlanmağa davam etdi. Dindarlığı və yaxşılığı səbəbiylə xalqın "vəli" olaraq gördüyü Sultan I. Əbdülhəmid, 15 il 2 ay 17 gün davam edən səltənətdən sonra, 64 yaşında vəfat etdi. Cənazəsi Bağçaqapıda öz tikdirdiyi türbəsinə dəfn edildi.

Yanğınlar[redaktə | əsas redaktə]

I. Əbdülhəmid dövrünün ən ağılda qalıcı hadisələrindən biri də böyük İstanbul yanğınlarıdır. Bu yanğınların çoxu qundaqlama nəticəsində çıxmışdır. 9 İyul 1780 Samatyada çıxan yanğında mindən çox ev və dükan yox oldu. 24 İyul 1782 Balat yanğınında isə yeddi minə yaxın bina yox oldu. 1780 Cibali yanğını isə İstanbulun qarşılaşdığı ən böyük yanğınlardan biri idi, 50 saat davam edən yanğında 20.000 bina kül oldu.

1780'ci illərə aid bir karikatura. Osmanlı padşahı I. Əbdülhəmid, Müqəddəs Roma İmperatoru II. Jozef və Rus çariçası II. Yekaterina ilə qumar masasında

Ölümü[redaktə | əsas redaktə]

1787-1792 Osmanlı-Rus müharibəsində Özi Qalasının Rusların əlinə keçdiyi, qala içindəki xalqın Ruslar tərəfindən qətl edildiyi xəbərini eşidən kimi iflic keçirərək 1789-cu ildə öldü.

Ailəsi[redaktə | əsas redaktə]

Hərəmxanası[redaktə | əsas redaktə]

Oğlan uşaqları[redaktə | əsas redaktə]

  • IV. Mustafa
  • II. Mahmud
  • Şahzadə Murad
  • Şahzadə Nüsrət
  • Şahzadə Mehmed
  • Şahzadə Əhməd
  • Şahzadə Süleyman

Qız uşaqları[redaktə | əsas redaktə]

Mənbə[redaktə | əsas redaktə]

 Bu şablona bax Osmanlı xanədanlığı
Quruluş I Osman  • I Orxan  • I Murad  • I Bəyazid  • Çoxhakimiyyətlilik  • I Mehmed  • II Murad
Yüksəlmə II Mehmed  • II Bəyazid  • I Səlim  • I Süleyman  • II Səlim  • III Murad  • III Mehmed  • I Əhməd  • I Mustafa  • II Osman  • IV Murad  • I İbrahim  • IV Mehmed
Durğunluq II Süleyman  • II Əhməd  • II Mustafa  • III Əhməd  • I Mahmud  • III Osman  • III Mustafa  • I Əbdülhəmid  • III Səlim  • IV Mustafa  • II Mahmud
Geriləmə I Əbdülməcid  • Əbduləziz  • V Murad  • II Əbdülhəmid
Dağılma V Mehmed  • VI Mehmed
  1. ↑ Sakaoğlu, 2005.s.417.
  2. ↑ Finkel, 2007.s.339.
  3. ↑ Türk Tarih Kurumu Resmi Sitesi Osmanlı Padişahları Sayfası Erişim tarihi:29.06.2011
  4. ↑ T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı Resmi Sitesi Sultan I. Abdülhamid Sayfası Erişim tarihi:29.06.2011
  5. ↑ Sakaoğlu, 2005.s.422.
  6. ↑ Lamartine, 2005.s.371.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=I_Əbdülhəmid&oldid=3822123"