İlisu sultanlığı: Redaktələr arasındakı fərq
Redaktənin izahı yoxdur Teqlər: Geri qaytarıldı İstinad etiketləri silindi Vizual redaktor Mobil redaktə Mobil veb redaktə |
Redaktənin izahı yoxdur Teqlər: Geri qaytarıldı Vizual redaktor Mobil redaktə Mobil veb redaktə |
||
| Sətir 26: | Sətir 26: | ||
|paytaxtı = [[Saxur]],<br> [[İlisu]] |
|paytaxtı = [[Saxur]],<br> [[İlisu]] |
||
|ən_böyük_şəhəri = |
|ən_böyük_şəhəri = |
||
|rəsmi_dilləri = |
|rəsmi_dilləri =[[saxur dili]] |
||
|valyutası = |
|valyutası = |
||
|ərazisi = |
|ərazisi = |
||
|təxmini_əhalisi = [[ |
|təxmini_əhalisi = [[saxurlar]], [[ingiloylar]], [[azərbaycanlılar]] |
||
|idarəetmə_forması = Seçkili monarxiya |
|idarəetmə_forması = Seçkili monarxiya |
||
|sülalə = |
|sülalə = |
||
07:40, 17 noyabr 2024 tarixinə olan versiya
| Tarixi dövlət | |
| İlisu sultanlığı | |
|---|---|
 Keçmiş İlisu sultanlığının xəritəsi. Qafqaz dağcıları haqqında məlumat toplusundan bir illüstrasiya. (rus dilində, 1868-1881) |
|
|
|
|
| Paytaxt |
Saxur, İlisu |
| Rəsmi dilləri | saxur dili |
| Dövlət dini | İslam (çoxluq), Gürcü Pravoslav Kilsəsi (azlıq) |
| Əhalisi | saxurlar, ingiloylar, azərbaycanlılar |
| İdarəetmə forması | Seçkili monarxiya |
| Sultan | |
| • 1562-1598 | Adıgörklü bəy (ilk) |
| • 1830-1844 | Daniyal sultan (sonuncu) |
| Tarixi | |
| • 1562 | Səfəvi şahı I Abbas bu torpaqları Kaxeti çarlığından alaraq Dağıstan feodal klanlarına verdi. |
| • 1844 | Rusiya imperiyasının işğalı |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
 | Bu məqaləni vikiləşdirmək lazımdır. |
| Azərbaycan tarixi |
|---|
.jpg) |
| Etimologiya • Xronologiya • Etnogenez |
 Azərbaycan portalı |
İlisu sultanlığı — şimal-qərbi Azərbaycanda mövcud olan feodal təsisatlarından biri.[1] XVI əsrin II yarısında Səfəvilərin İlisu hakimlərinə sultan titulu verməsi nəticəsində yaranmışdır. XVII–XVIII əsrlərdə sultanlıq öz müstəqilliyini qoruyub saxlaya bilmişdir.[2]
İlisu sultanlığının şimal sərhəddi Samur çayının yuxarı axarından keçirdi və Kürə xanlığı ilə həmsərhəd idi. Qərbdən Muxaxçay və Qapıçayla Car-Balakən camaatılığı, şərqdən isə Şəki xanlığı ilə qonşu idi. Sultanlığın cənub sərhədləri Qanıx çayının Kür çayına töküldüyə əraziyə kimi uzanırdı.[3][4][5] İlisu sultanlığının ərazisinə daxil olan kəndlər üç qrupa bölünürdü: Saxur, İlisu (Qaradolaq) və Suvagil qrupları.[3][5]
Tarixi
XIX əsr rus mənbələrinə əsaslansaq İlisu sultanlığının meydana gəlməsi haqqında müxtəlif fikirlər mövcuddur. Bu fikirlər həm də bir- birini təkzib edir. Siyasi vəziyyətindən asılı olaraq İlisu sultanları öz müstəqilliklərini saxlamaq üçün müxtəlif dövrlərdə regionda siyasi nüfuzu böyük olan dövlətə sığınmalı olmuşlar. Bu dövlətlər Rusiya, İran və Türkiyə idi. Rusiyanın regiona maraqlarının artdığı bir dövrdə İlisu sultanları İran və Türkiyəyə meyl etmişlər. Onların hakimiyyətlərini təsdiqliyən sənədlər - İran şahlarının və Türkiyə sultanlarının fərmanları qalmışdır.[6]
İlisu sultanlığının təməli 3 avqust 1563-cü ildə Saxurlar tərəfindən Dağıstanın Saxur mahalında qoyulmuşdur. İlk yarandığı dövürlərdə adı Saxur xanlığı kimi tanınırdı. Paytaxtıda Saxur mahalı idi. Lakin sonralar təbi fəlakətlər və əhalinin artması ilə birlikdə paytaxt Saxurların qışlaq kimi istifadə etdiyi İlisuya köçürülür. İllər rəzində Osmanlı sultanlarının Saxur xanlarına verdiyi "SULTAN" titulundan ötəridə xanlığın adı İlisu sultanlığına çevrilmiştir. İlisui sultanlığının üstünlük təşkil edən əhalisi Tsaxurlar idi, əhalinin az bir hissəsi azərbaycanlılar (muğallar) və İslamı qəbul etmiş gürcülər (ingiloylar) idi. Tsaxurlar sultanlığın şimal (dağlıq) və orta (dağətəyi) hissələrində yaşayırdılar, ərazinin cənubunda isə ingiloylar və azərbaycanlılar (muğallar) yaşayırdı.
Zaqatala rayonunun Elisu naibliyi əhalisinin siyahıyaalınmasının məlumatları göstərdi ki, naibliyin ümumi əhalisi 11 836 nəfər idi, 23 kənddə yaşayırdı. Əhalinin böyük bir hissəsini 8 269 nəfərlik Tsaxurlar təşkil edirdi. ardınca 2 167 nəfərlik ingiloylar və 1 400 nəfərlik muğallar sultanlığın kiçik bir hissəsini əhatə edirdilər. Sultanlar Yanlız Saxurlardan secilirdi. Və sultanlara və yaxud onların nəslindən olanlara muğallarla və ya ingiloylarla evlənmək safqanlığı qorumaq üçün qadağan edilmişdi. Əgər onlardan biri muğal və yaxud gürcülərlə evlənərsə mirasdan və sultanlıqdan məhrum edilirdi.
Səfəvi hökmdarı Şah I Abbasın Gürcüstana hücumu ərəfəsində Qaxın gürcü canişini eristav Quram Vaxvaxışvili şahın hüzuruna gələrək islamı qəbul etmiş və Kaxetiyaya qarşı hərbi əməliyyatlarda İran ordusunun tərkibində öz dəstəsi ilə fəal ıştirak etmışdır. Dağıstan, Azərbaycan və digər bir qism rus tədqiqatçıları sultanlığın yaradıcıları kimi Dağıstan xalqlarından olan saxurların[7][8] və hətta avarların[9][10] xüsusi rolunu qeyd etmışlər. Bölgənin epiqrafik abidələrini tədqiq etmiş alim Məşədixanım Nemətova isə İlisu hakimlərinin sələflərinin türkləşmiş ərəblər olduğu fikrini irəli sürmüşdür.
İlisu sultanlığı haqqında yazılan bir sıra publisistik məqalə və araşdırmalarda isə İlisu sultanlarının geneologiyasının türklərlə bağlı olduğu göstərilir.[11][12][13][14] İlisu sultanlarının xələfləri olan Sultanovlar nəslinin nümayəndələri dünyanın bir sıra ölkələrində yaşayırlar.
İlisu sultanları
- Adıgörklü bəy (1562–1598)
- Sarı Əli bəy (I Əli Sultan) (1601–1628)
- Əmirxan bəy (1616–1627)
- Məhəmmədxan bəy (1627–1636)
- Xəlil bəy (1642–1670)
- II Əli Sultan paşa (Şəki bəylərbəyi və İlisu sancağının hakimi) (1695–1732)
- Məhəmməd bəy (1732–1747)
- I Əhmədxan Sultan (1747–1748)
- Alxas bəy (1748–1762)
- Xanbaba bəy (1762–1803)
- II Əhmədxan sultan (1803–1830)
- Musa bəy (yanvar 1830 — sentyabr 1830)
- Danyal Sultan (1830–1844)
Həmçinin bax
- İlisu
- Qax abidələri (film, 2001)
- İlisu (film, 2006)
- Azərbaycan sirləri. İlisu sultanlığı (film, 2010)
İstinadlar
- ↑ "Z.Ə.Cavadova: Şimal-Qərbi Azərbaycan (tarixi-demoqrafik tədqiqat)" (PDF). 2012-07-25 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-05-13.
- ↑ Линевич И. Бывшее Елисуйское султанство ССКГ том 7 Санкт Петербург 1867
- ↑ 1 2 Линевич И. П. Бывшее Елисуйское султанство (rus) (вып.7). Тифлис: ССКГ. 1873.
- ↑ Петрушевский И. П. Джаро-Белоканские вольные общества в первой полавине XIX века (rus). Махачкала. 1993. 73.
- ↑ 1 2 Э. М. Летифова. Северо-западный Азербайджан: Илисуйское султанство (rus). Баку: Altay. 1999. 17–18.
- ↑ АКАК (rus) (II). Тифлис. 1868. 1085–1093.
- ↑ Əhməd İsayev. İlisu Sultanı Daniyal bəy. Bakı: 2005
- ↑ Elvira Lətifova. Şimal-Qərbi Azərbaycan: İlisu sultanlığı (rus dilində). Bakı: 1999
- ↑ Sevda Süleymanova. Car salnaməsi. Bakı: 1990.
- ↑ Timur Aytberov. Zaqafqaziya avarları. Mahaçqala: 1990 (rus dilində)
- ↑ Şahmərdan Əhmədli. İlisu sultanlığının süqutu. Qax: 1994
- ↑ Hikmət Əzimov, Şahmərdan Əhmədov. Qax abidələri. Bakı: 1998
- ↑ Şəmistan Nəzirli. Azərbaycan generalları. Bakı: 1991
- ↑ Şəmistan Nəzirli. İlisulu generalın faciəsi. Bakı: 1990
