Azərbaycan (toponim)
.jpg)
Azərbaycan — müxtəlif dövrlərdə Şimali və Cənubi Azərbaycan üçün hal-hazırda müasir Azərbaycan Respublikası üçün istifadə edilən toponim.
Etimologiya[redaktə | mənbəni redaktə et]
"Azərbaycan" toponimi parf və ya orta dövr fars dilində, Atropatena adlı qədim dövlətin adı olan Aturpatakandan (Āturpātakān) əmələ gəlmişdir. Makedoniyalı İsgəndərin işğalından sonra Əhəmənilər imperiyasının Midiya satrapı Atropatın öz çarlığının əsasını qoyduğu Midiyanın şimalı Atropat Midiyası və ya sadəcə Atropatena adlandırılır.[2] Qədim müəlliflər həmçinin Atropatena üçün Kiçik Midiya adını istifadə edirlər. "Aturpatkan" toponimindən orta dövr fars dili toponimi "Adərbadqan" (fars. Âzarâbâdagân) vasitəsilə "Azərbaycan" toponimi ortaya çıxır.[3][4] Bu ərazinin sakinləri irandilli midiyalılar idi. Midiya Atropatenası coğrafi olaraq böyük hissəsi Cənubi Azərbaycanı və həmçinin Araz sərhəd olmaqla Azərbaycan Respublikasının cənub-şərqini əhatə edirdi.[5] Ancaq eramızdan əvvəl II əsrin əvvəllərində Atropatenanın siyasi gücü Azərbaycan Respublikasında yerləşən Naxçıvana qədər yayılmışdı.[4]
Orta əsr ərəb coğrafişünasları ekzonimi fərqli şəkildə, şəxs adı Adarbadordan xalq etimologiyasının nəticəsi kimi əmələ gəlmiş olaraq şərh ediblər. Adarbador atəş məbədi və ya atəş mühafizəçisi (adar — atəş, baykan — mühafizəçi) deməkdir.[6] Bundan başqa Atropatenada fəaliyyətdə olan bir çox zərdüşt məbədi var idi. Buralarda həmişə atəş yandırılırdı. Ərəb coğrafiyaşünası və səyyahı Yaqut əl-Həməvi yazırdı: "Bəziləri güman edir ki, Azər pəhləvi dilində "atəş", bayqan isə "keşikçi" və ya "atəş mühafizəçisi" deməkdir və beləliklə, söz "atəş məbədi" və ya "atəş mühafizəçisi" deməkdir, hansı ki, həqiqətə uyğundur, çünki bu ərazidə atəş məbədləri çox olub."[7].
XIX əsr Azərbaycan tarixçisi Abbasqulu ağa Bakıxanov Azərbaycan sözünün yaranmasını Xürrəmilər hərəkatının məşhur sərkərdəsi Babək ilə əlaqələndirir.[8] Babək Abbasilər xilafətinə qarşı xürrəmilərin üsyanına rəhbərlik etmişdir. Bakıxanov Gülüstani-İrəm əsərində yazırdı: "Ehtimala görə, Azərbaycan sözü Azər-Babəqan sözündəndir, hansı ki, ərəblər Azər-Babəcan kimi tələffüz edir və "Babəkin atəşi" deməkdir. Hər halda, bizə məlum olduğu qədərilə, atəşpərəstlik hal-hazırda Azərbaycan adlandırılan ərazidə zühur edib."
Adın işlədilməsi[redaktə | mənbəni redaktə et]
1918-ci ilə qədər (Zaqafqaziyanın şərqində və cənubunda Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin qurulmasına qədər) Azərbaycan deyiləndə başlıca olaraq bir zamanlar Atropatena çarlığının yerləşdiyi, Araz çayından cənuba doğru Urmiya gölü ətrafındakı ərazi nəzərdə tutulurdu.
Orta əsrlər[redaktə | mənbəni redaktə et]
Orta əsrlərdə ərəb tarixçisi coğrafiyaşünası və səyyahı Əl-Məsudi (X əsr) qeyd edir ki, Azərbaycan toponiminin aid olduğu ərazi Arazın şimalına qədər genişlənir. Məsudi və ibn Xordadbeh şimal-şərqdəki Muğan düzünü Azərbaycana aid edir, ancaq başqa coğrafiyaşünaslar isə bu ərazini Azərbaycana daxil etmir.[6] Onun tarixi mərkəzi[6] həmişə Urmiya gölünün şərqindəki dağlıq ərazi olub. Beləliklə, erkən ərəb coğrafiyaşünaslığı dövründə Azərbaycan İran yaylasının şimal-qərb hissəsini əhatə edir və onun sərhədləri hal-hazırkı İranın şimal sərhədlərindən çox da fərqli deyil.[6] Hər halda Zaqafqaziya regionunun aran ərazilərinə Arazın məcrasından güclə keçir. Məşhur rus şərqşünası Vasili Bartold qeyd edir ki, Araz Azərbaycan və Arran arasında sərhəddir.[9] Britaniyalı antropoloq Riçard Tapperə görə Muğan ərazisi tarixi Azərbaycan ərazisində yerləşir.[10]
XIII əsrin əvvəllərində Yaqut əl-Həməvi tərəfindən verilən yanlış və ziddiyyətli məlumat[6] Azərbaycanı Ərzincanın qərbinə qədər genişləndirir. Digər tərəfdən Yaqut əl-həməvi bəzi hissələrdə Muğan daxil olmaqla Arran əyalətini Azərbaycana daxil edir və Azərbaycanın sərhədlərini Kürə qədər gətirir. Bu, o deməkdir ki, bu dövrdən bir qayda olaraq Azərbaycan anlayışı şimala qədər yayılır və onun mənası sürətlə dəyişir.[6] Yaquta görə Azərbaycan toponiminin aid olduğu ərazi Bərdəyə qədər genişləyib.
Həmdullah Qəzvini "Nüzhətül-qülub" əsərində (XIV əsr) Araz çayının sol sahilindəki Naxçıvan və Ordubadı Azərbaycan ərazisi kimi göstərir.[11]
Müasir dövr[redaktə | mənbəni redaktə et]
Səfəvilər dövründə bir müddət üçün vergi gəliri əldə etmək məqsədilə Arazdan şimaldakı müəyyən ərazi Azərbaycan əyalətinə birləşdirildi.[12] İranika ensiklopediyasına görə Səfəvilər dövründə (XVI–XVII əsrlər) Azərbaycan termini Arazdan şimaldakı bəzi ərazilər üçün istifadə edilib, hansı ki, idarəçilik baxımından Azərbaycan əyalətinin canişininə tabe idi. Ancaq Səfəvilərin süqutundan sonra bu mənada istifadə qismən sıradan çıxdı. XIX əsrdə Rusiyadakı azərbaycanlı müəlliflər (Mirzə Adıgözəl bəy və Mirzə Camal Cavanşir Qarabaği) onu Arazdan cənubdakı ərazilərlə əlaqədar olaraq istifadə edirdi.[12][13] M. Atkinə görə Səfəvilər dövründə Azərbaycan ekzonimi Şərqi Qafqazın bütün müsəlman xanlıqları, həmçinin Arazdan cənubdakı ərazilər üçün istifadə edilirdi.[14] Rus dilində yazılan sənədlərdə Araz çayından şimaldakı ərazilər (Şəki, Gəncə, Şuşa, Naxçıvan, Şamaxı, Bakının əraziləri) ilk dəfə Azərbaycan kimi 1786-cı ildə Stepan Burnaşov tərəfindən regionun siyasi vəziyyətinin təsvirini tərtib edərkən göstərildi.[15]
XIX əsrin sonlarında imperator III Aleksandrın dövründə (1881–1894) avropalı alim və jurnalistlər Azərbaycan terminini Rusiya imperiyasının Bakı və Yelizavetpol quberniyalarına aid Şirvan və Arran əraziləri üçün istifadə etməyə başladılar. Rusiyada bu örnəyi 1917-ci ildən sonra işlətməyə başladılar, çünki bu ərazilərdə farslara yaxın Azərbaycan türkləri yaşayırdı.[16]
Ən müasir dövr[redaktə | mənbəni redaktə et]
XX əsrin əvvəllərində Avropa mənbələri Azərbaycan terminini yalnız Arazdan cənubdakı, hazırkı İran əyaləti kimi işlədirlər.[17] Rusiyada Arazın şimalındakı ərazilər (müasir Azərbaycan Respublikasının ərazisi) bir qayda olaraq "Şərqi Zaqafqaziya" adlandırılırdı və o, Arran və Şirvan adlandırılan ərazilərin daxil olduğu tarixi vilayət idi. Brokhauz və Efronun ensiklopedik lüğətinə görə Azərbaycan rus Ermənistanının (cənubi Zaqafqaziya) şimalında idi, hansından ki, o, Arazla ayrılırdı.[18] Vasili Bartolda görə, əgər hal-hazırda Azərbaycan Respublikasını əmələ gətirən bütün vilayətlər üçün termin tapmaq lazım olsa idi, onda, yəqin ki, Aran adını qəbul etmək olardı.[19] İqor Dyakonov qeyd edir ki, XX əsrə qədər "Azərbaycan" termini İranın şimal-qərbinin türkdilli ərazisilə əlaqədar işlənirdi.[20] Bu fakt bölgənin tarixi üzrə aparıcı mütəxəssis olan Vladimir Minorski tərəfindən təsdiq edilir.[21] 1920-ci illərin əvvəllərində Azərbaycan ekzonimi Zaqafqaziyada az işlənirdi.[22]
1917-ci ilin 15–20 aprel tarixləri arasında Bakıda Qafqaz müsəlmanlarının Konqresinin iclası keçirildi. Burada yeni inqibali çevriliş vəziyyətində azərbaycanlıların arzularını müəyyən etmək üçün ilk cəhd edildi. Konqresin iclası ərzində Azərbaycan üçün muxtariyyət statusu tələbi açıqca dilə gətirildi. Ancaq Hacı Zeynalabdin Tağıyevin təklifi ilə "Azərbaycan" adı qətnamənin yekun mətnindən çıxardıldı.[23]
.gif)
"Azərbaycan" adı ilk dəfə Zaqafqaziya seyminin müsəlman fraksiyası tərəfindən 27 may 1918-ci ildə rəsmi olaraq istifadə edilmişdir. Fraksiya öz iclasında Azərbaycanın müstəqilliyini elan etmək üçün qərar qəbul etdi və özünü müvəqqəti Azərbaycan Milli Şurası elan etdi.[24].
Rus etnoloqu Viktor Şpirelman yazır: "bu arada, Albaniyanın və Cənubi Azərbaycanın (Atropatenanın) erkən tarixini qarışdırmaq üçün heç bir elmi səbəb yoxdur. Antik dövrdə və erkən orta əsrlərdə orada nə mədəni, nə sosial, nə də dil baxımından əlaqəsi olan tamamilə müxtəlif əhali qrupları yaşamışdır."[25] İrandilli tayfaların miqrasiya axınlarını tədqiq edən sovet iranisti Qrantovski qeyd edir ki, eramızdan əvvəl I minilliyin ilk əsrlərinə aid (Son Tunc dövrü və Erkən Dəmir dövrü) Qərbi İran abidələrinin xarakterik xüsusiyyətləri onu Şərqi Zaqafqaziyanın mədəniyyəti ilə əlaqələndirir.[26] Tarixçi Kamilla Trever hesab edirdi ki, eramızdan əvvəl VI–V əsrlərə aid arxeoloji tapıntılar albanlar və midiyalılar arasında mədəni yaxınlığın olduğu göstərir.[27]
Cənubi Azərbaycan və Şərqi Zaqafqaziyada yaşayan türkdilli xalqların özünü adlandırdığı "Azərbaycanlılar" termini (müxtəlif fonolojik formalarda) avropalı etnoqraflar tərəfindən elmə daxil edilib; azərbaycanlılar arasında o, ilk dəfə 1891-ci ildə liberal Bakı qəzeti Kəşkül tərəfindən sadə xalqın "müsəlman" kimliyi ilə rəqabət aparacaq yeni kimlik ortaya qoymaq məqsədilə istifadəyə gətirilib.[28] Bu termin 1936-cı ildə rəsmi olaraq tətbiq edildi.[29] XX əsrə qədər azərbaycanlıların ortaq etnonimi yox idi, regiondakı köçəri əhali özünü aid olduğu tayfa vasitəsilə, oturaq əhali isə yaşadığı yerə görə adlandırırdı. Məişətdə istifadə edilən və ümumiləşən termin "müsəlmanlar" idi. XX əsrin əvvəllərində yeni siyasi cərəyanlar "türklər" terminini dəbə saldı.[22]
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ "DARBAND EPIGRAPHY i. Middle Persian Inscriptions". Encyclopædia Iranica. 2016. 2022-05-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 aprel 2016.
- ↑ Atropates — Mənbə:Encyclopædia Iranica (M. L. Chaumont nəşr)
- ↑ Всемирная история. — Т. 3. — М., 1957. — С. 132.
- ↑ 4,0 4,1 Azərbaycan // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] (3-е изд.). М.: Советская энциклопедия. гл. ред.: А. М. Прохоров. 1969–1978.
- ↑ Атропатены Arxivləşdirilib 2021-01-21 at the Wayback Machine // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890–1907.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 Riçard Tapper. AZERBAIJAN i. Geography // Encyclopædia Iranica. December 15, 1987. 205—215.
- ↑ Йакут-ал-Хамави. Му’джам ал-Булдан. (Сведения об Азербайджане). Хамдаллах Казвини. Нузхат-ал-кулуб. (Материалы по Азербайджану). — Баку. Элм. 1983
- ↑ Гусейнов Г. Из истории общественной и философской мысли в Азербайджане XIX века. — Б.: Издательство Академии наук Азербайджанской ССР, 1949. — С. 107.
- ↑ V. V. Barthold. An Historical Geography of Iran. — Princeton University Press, 2014. — P. 227. Orijinal mətn (ing.)
The Araxes river, which used to have an estuary separate from that of the Kur, also constituted the border between Azerbaijan and Arran, ancient Albania. The present-day provinces of Elisavetpol' and a portion of that of Baku used to be parts of Arran; Arran in the narrow sense of the word was understood to include the area between the Araxes and the Kur.
- ↑ Riçard Tapper. MOḠĀN // Encyclopædia Iranica.
- ↑ ADHARBAYDJAN // The Encyclopaedia of Islam / Edited by C. E. Bosworth, E. van Donzel and W. P. Heinrichs and G. Lecomte. Лейден. 1986. 191. Orijinal mətn (ing.)
According to Yakut (13th century) Adharbaydjan extended down to Bardha’a (Parthav). In Nuzhat al-Kulub (730/1340), 89, Nakhicewan and Ordubad, on the left bank of the Araxes, are mentioned under Adharbaydjan.
- ↑ 12,0 12,1 A History of Qarabagh: An Annotated Translation of Mirza Jamal Javanshir Qarabaghi’s Tarikh-e Qarabagh. Mazda Publishers, 1994, ISBN 1-56859-011-3 p. XV:Orijinal mətn (ing.)
Although Azerbaijan was a geographical entity in the eighteenth and nineteenth centuries, the term was only used to identify the province in northwest Persia. The Safavids, at one time, for revenue purposes, included some of the lands north of the Arax river as part of the province of Azerbaijan. This practice gradually fell out of use after the fall of Safavids. To Mirza Jamal and Mirza Adigozal Beg, as well as other eighteen century and nineteenth-century authors, Azerbaijan referred to the region located south of the Arax river
- ↑ "Encyclopædia Iranica. X. D. Planhol. Azerbaijan. Geography". 2013-03-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-07-08.
- ↑ Muriel Atkin, Russia and Iran, 1780–1828. 2nd. ed. Minneapolis: University of Minnesota Press. 1980. ISBN 0-8166-0924-1, 9780816609246.Orijinal mətn (ing.)
In Safavi times, Azerbaijan was applied to all the Muslim-ruled khanates of the eastern Caucasus as well as to the area south of the Aras River as far as the Qezel Uzan River, the latter region being approximately the same as the modern Iranian ostans of East and West Azerbaijan.
- ↑ В. Н. Левиатов. Очерки из истории Азербайджана в XVIII веке. — Баку: Изд-во АН Азербайджанской ССР, 1948. — С. 144. Orijinal mətn (rus.)
Один из современников Фатали-хана, полковник Бурнашёв, живший в Тбилиси в качестве уполномоченного российского правительства при царе Ираклии II, в 1786 г., в составленном им описании политического состояния областей азербайджанских писал следующее: «К теперешнему положению тех земель, которые под именем Адребиджани разумеются, начиная с севера прилежит Грузия, то есть царства Кахетинское и Карталинское; от востока море Каспийское и: провинция Гилян, от полудня область Ирак, от запада Туреция… Азербайджанских владельцев разделять должно на самовластных и зависимых, а первых — на могущих и маломощных. Дербентский или Куба-хан есть из числа могущих, почитают его довольно богатым, сила его собственная состоит из 3000 человек, но к предприятиям важным против своих соседей призывает он как ближние Адербиджанские ханы, как-то: Нухинский, Ширванский и Шушинский, владельцев из Дагестана и приводит бродяг лезгинских…». Приведённый документ важен не только как свидетельство современника о выдающейся роли, которую имел Фатали-хан в Азербайджане, важно заметить также и то, что полковник Бурнашёв вопреки утверждениям большей части старой арабской и иранской географии и историографии, впервые в документе, написанном на русском языке, называет Азербайджаном не только области Мараги, Тебриза, Ардебиля, но и земли Шеки, Ганджи, Шуши, Нахичевана, Шемахи, Баку. Объяснение этому весьма простое. Находясь в Тбилиси, Бурнашёв при составлении описания пользовался сведениями, которые он получал от современников, знающих Азербайджан людей. Текст его описания ясно показывает отсутствие всяких заимствований из арабских или иранских письменных источников, в основе его лежит, живое повествование.
- ↑ Шнирельман В. А. Войны памяти: мифы, идентичность и политика в Закавказье / Рецензент: Л. Б. Алаев. — М.: Академкнига, 2003. — С. 33. — 592 с. — 2000 экз. — ISBN 5-94628-118-6. Orijinal mətn (rus.)
А севернее располагались земли Ширвана и Аррана. При императоре Александре III последние были выделены в Бакинскую и Елисаветпольскую губернии, и с тех пор термин «Азербайджан» стал понемногу использоваться для них европейскими учеными и журналистами. В России этому примеру последовали лишь после 1917 г. в связи с тем, что на этих землях обитали «азербайджанские тюрки», родственные персидским.
- ↑ Адербиджан // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890–1907.
- ↑ Азербейджан // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890–1907.
- ↑ В. В. Бартольд. Сочинения. Том 2/1, с. 703: Orijinal mətn (rus.)
Ширван никогда не употреблялся в том смысле, чтобы он охватывал территорию теперешней Азербайджанской республики. Ширван — это небольшая часть с главным городом Шемахой, а такие города, как Гянджа и др., никогда в состав Ширвана не входили, и если нужно было бы придумать термин для всех областей, которые объединяет сейчас Азербайджанская Республика, то, скорее всего, можно было бы принять название Арран, но термин Азербайджан избран потому, что когда устанавливалась Азербайджанская Республика, предполагалось, что персидский и этот Азербайджан составят одно целое, так как по составу населения они имеют очень большое сходство. На этом основании было принято название Азербайджан, но, конечно, теперь, когда слово Азербайджан употребляется в двух смыслах — в качестве персидского Азербайджана и особой республики, приходится путаться и спрашивать, какой Азербайджан имеется в виду: Азербайджан персидский или этот Азербайджан?.
- ↑ The Paths of History — Igor M. Diakonoff, Contributor Geoffery Alan Hosking, Published in the year 1999, Cambridge University Press, pg 100: Orijinal mətn (ing.)
Until the twentieth century, the term Azerbaijan (a late form of the term Atropatene derived from the name Atropates, satrap and later king of Western Media at the end of the fourth century BC) was used solely for the Turkic-speaking regions of North-Western Iran. When, in 1918—1920, the power in Eastern Transcaucasia (Shirvan, etc.) was taken over by the party of Musavatists, they gave to their state the name ‘Azerbaijan’, hoping to unite it with Iranian Azerbaijan, or Azerbaijan in the original sense of the term; that territory had much greater Turkic population; the Musavatists relied on the state of complete political disintegration of Iran at that period, and hoped to easily annex Iranian Azerbaijan into their state. Until the twentieth century, the ancestors of the present-day Azerbaijanis called themselves Turki, while the Russians called them Tatars, not distinguishing them from the Volga Tatars. The Azerbaijani language belongs to the Oghuz branch of Turkic; the Volga Tatar language belongs to the Kipchak branch of Turkic.
- ↑ Minorsky, V. "Ādharbaydjān (Azarbāydjān)." Encyclopaedia of Islam. Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C. E. Bosworth, E. van Donzel and W. P. Heinrichs. Brill, 2007:Orijinal mətn (ing.)
Historically the territory of the republic corresponds to the Albania of the classical authors (Strabo, xi, 4; Ptolemy, v, 11), or in Armenian Alvan-k, and in Arabic Arran. The part of the republic lying north of the Kur (Kura) formed the kingdom of Sharwan (later Shirwan). After the collapse of the Imperial Russian army Baku was protectively occupied by the Allies (General Dunsterville, 17 August — 14 September 1918) on behalf of Russia. The Turkish troops under Nuri Pasha occupied Baku on 15 September 1918 and reorganized the former province under the name of Azarbayān—as it was explained, in view of the similarity of its Turkish-speaking population with the Turkish-speaking population of the Persian province of Ādharbaydjān.
- ↑ 22,0 22,1 Шнирельман В. А. Войны памяти: мифы, идентичность и политика в Закавказье / Рецензент: Л. Б. Алаев. — М.: Академкнига, 2003. — С. 34. — 592 с. — 2000 экз. — ISBN 5-94628-118-6. Orijinal mətn (rus.)
Всё же вплоть до начала XX в. местное кочевое население называло себя, как правило, по племенной принадлежности, а оседлые жители — по названию местности. Иногда использовали такие термины как «мусульмане» или «татары», а в начале XX в. в моду стал входить политизированный термин «тюрки». Правда, по признанию М. Э. Расул-заде, некоторые жители Азербайджана считали себя иранцами, будучи носителями иранской культуры. Но термин «азербайджанцы» до революции никогда не применялся (Расул-заде, 1996. С. 48; Алекперов, 1960. С. 73—74). В переписке большевистских лидеров в 1920 г. использовались термины «татары» или «бакинские татары» (Казанджян, 1997. С. 28—29, 36—37). Даже в начале 1920-х гг. название ещё не устоялось, и в работе одного и того же автора его можно было встретить в формах «Адербейджан», «Азербейджан» и «Адзербейджан» (см., напр., Самойлович, 1924).
- ↑ Swietochowski T. Russian Azerbaijan, 1905–1920. — Cambridge University Press, 2004. — С. 90. — ISBN 0521263107.
- ↑ "Азербайджанская Народная Республика (Азербайджан Халг Джумхуриййети) — первая парламентская республика на Востоке (май 1918 г. — апрель 1920 г.)". 2011-05-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-07-08.
- ↑ Шнирельман В. А. Войны памяти: мифы, идентичность и политика в Закавказье / Рецензент: Л. Б. Алаев. — М.: Академкнига, 2003. — С. 139. — 592 с. — 2000 экз. — ISBN 5-94628-118-6. Orijinal mətn (rus.)
Между тем, никаких научных оснований смешивать раннюю историю Албании и Южного Азербайджана (Атропатены) не имелось. В древности и в раннем средневековье там жили совершенно разные группы населения, не связанные друг с другом ни культурно, ни социально, ни в языковом отношении (Новосельцев, 1991. С. 197).
- ↑ Э. А. Грантовский. Ранняя история иранских племён Передней Азии. — Восточная Литература, 2007. — С. 423–424.
- ↑ Очерки по истории Кавказской Албании. — М.-Л., 1959.
- ↑ Шнирельман В. А. Войны памяти: мифы, идентичность и политика в Закавказье / Рецензент: Л. Б. Алаев. — М.: Академкнига, 2003. — С. 34. — 592 с. — 2000 экз. — ISBN 5-94628-118-6.
- ↑ Шнирельман В. А. Войны памяти: мифы, идентичность и политика в Закавказье / Рецензент: Л. Б. Алаев. — М.: Академкнига, 2003. — С. 34–35. — 592 с. — 2000 экз. — ISBN 5-94628-118-6. Orijinal mətn (rus.)
Название «азербайджанцы» входило в обиход постепенно; даже в 1920-е годы применялись термины «азербайджанские тюрки» или «азербайджанские татары», и это было официально зафиксировано на Всесоюзном тюркологическом съезде в 1926 году. Например, первый председатель Совнаркома Азербайджанской Республики Н. Нариманов (1870-1925) до конца своих дней называл себя «тюрком». Только после 1936 года термин «азербайджанцы» полностью обрел право на существование.