Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti tələbələri
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti tələbələri — 1920-ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Qərbi Avropa, Rusiya və Türkiyədə ali təhsil almaq üçün seçilmiş və böyük hissəsi xarici universitetlərdə təhsil almış bir qrup tələbə. Cəmiyyətin müxtəlif təbəqələrindən təxminən 100 tələbə xaricə göndərilmiş, Təhsil Nazirliyinə isə buna görə 7 milyon rubl təsis edilmişdi.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin süqutundan sonra, Qırmızı Ordunun ölkəyə girişi nəticəsində ölkənin sovetləşməsi ilə tələbələr əsasən, 1922-ci ildən etibarən maddi problemlərlə üzləşmiş, təhsil haqqını ödəyə bilmədiyi üçün ağır işlərdə çalışmağa məcbur qalanlar, həbsxanaya düşənlər olmuşdur.[2] Tələbələrin bir hissəsi təhsilini davam etdirməyə müyəssər olmuş, ardınca Azərbaycana dönmüş, zavod rəhbərləri və neft yataqlarının idarəçiləri kimi əhəmiyyətli uğurlar əldə etmişlər. Onların arasında hətta Lenin ordeni kimi dövlət mükafatları ilə təltif edilənlər olmuşdur.
Buna baxmayaraq, Azərbaycana dönmüş tələbələr ardıcıl surətdə təqib olunmuş, hətta 1930-cu illərdə onların bir qismi, Azərbaycanın müstəqilliyinin bərpa edilməsi və Almaniya üçün casusluq ittihamı ilə NKVD tərəfindən repressiyaya uğramışdır.[3]
Haqqında[redaktə | mənbəni redaktə et]
1919-cu ilin sonunda Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökuməti təhsil sahəsində bir sıra islahatlar həyata keçirirdi. İbtidai və orta məktəblər üçün dərslik nəşr edilmişdi, ölkənin müxtəlif bölgələrində seminariyalar açılmışdı, Bakı Dövlət Universiteti təsis edilmişdi və Kənd Təsərrüfatı İnstitutunun yaradılması haqqında qanun qəbul olunmuşdu. Universitetin açılması məhdudlaşdırmadan, Ölkədə elm və təhsilin inkişafına xüsusi diqqət yetirən Cümhuriyyət hökuməti, milli kadrlar hazırlamaq üçün yollar axtarırdı. Çətin hərbi-siyasi vəziyyətə baxmayaraq, azərbaycanlı gənclərin dövlət hesabına təhsil almaq üçün xarici ölkələrə göndərilməsi barədə qərar verilmişdi. Məhəmməd Əmin Rəsulzadə Azərbaycanın nailiyyətlər siyahısını sayanda, qeyd edirdi:
|
Müxtəlif sahələrdə ali təhsil üçün — memarlıq və etnologiyadan tutmuş təyyarə və gəmiqayırmaçılığa qədər dövlət hesabına 100-ə yaxın azərbaycanlı tələbə Avropanın ən yaxşı məktəblərə göndərilib. | 
|
Azərbaycan Parlamenti hökumətin təklifinə əsasən 100 nəfər azərbaycanlı gəncin dövlət hesabına təhsil almaq üçün xarici ölkələrə göndərilməsi barədə qanun qəbul etmişdi. Parlament xaricə göndəriləcək gəncləri müəyyən etmək üçün Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin başçılığı ilə beş nəfərdən (Mehdi bəy Hacınski, Əhməd bəy Pepinov, Qara bəy Qarabəyov, Abdulla bəy Əfəndizadə) ibarət xüsusi müsabiqə komissiyası yaratmışdı. Komissiyanın qərarına əsasən, ali təhsil almaq üçün 45 nəfər Fransa, 23 nəfər İtaliya, 10 nəfər İngiltərə, 9 nəfər Osmanlı ali məktəblərinə göndərilmişdi. Rusiyada oxumaq üçün seçilmiş 13 nəfər gənc orada Vətəndaş müharibəsi başlandığı üçün təhsil almağa gedə bilməmişdi.
1919-cu il iyulun 23-də qəzet oxuculara bildirir ki, Bakıda Vəkilllər şurasının qərarı ilə korlar məktəbi açılacaqdır. "Tələbələr haqqında" sərlövhəli xəbərdə isə oxuyuruq: "Maarif nəzarəti 100 nəfər tələbəni xaricə göndərəcək. Hər tələbəyə 36.000 manat xərcləmək və 5.000 manat yol pulu hesablanıb. Cəmi 4.100.000 manat edir".
Qəzetin 31 iyul tarixli sayında "Tələbələrin nəzərinə" elanından bəlli olur ki, İsveçrəyə 51 nəfər, Fransaya 13 nəfər, Osmanlıya 4 nəfər, İtaliyaya 1 nəfər, Rusiyaya 17 nəfər, İngiltərəyə 3 nəfər, Almaniyaya 2 nəfər gənc göndəriləcəkdir.
"Azərbaycan" qəzeti səhifələrindəki materiallar və eləcə də arxiv sənədləri göstərir ki, əcnəbi ölkələrə təhsil almağa göndəriləcək tələbələrin qəbul etdiyi şərtlər H.Z.Tağıyev tərəfindən təsdiq olunmuş maddələrin əsasında hazırlanmışdır. Böyük xeyriyyəçi – milyonçunun şərtləri belə idi:
- Hər tələbəyə təhsil müddəti ərzində 50 manat veriləcəkdir. Yay tətillərində Qafqaza gəliş-gediş xərcləri də ayrıca ödəniləcəkdir.
- Tələbə ali təhsilini bitirdikdən sonra mütləq vətəninə dönərək öz ölkəsinə xidmət edəcəkdir.
- Tələbə qeyri-türklə evlənməyəcəkdir.
- Tələbə təhsilini bitirib həyata atıldıqdan sonra təhsil müddəti ərzində Hacı Zeynalabdindən aldığı pulları Xeyriyyə Cəmiyyətinə birdəfəlik və yaxud da hissə-hissə ödəyəcəkdir.
Azərbaycan parlamentinin xüsusi dövlət komissiyası H.Z.Tağıyevin maddələrini redaktə etmiş, 3-cü maddəni isə ixtisara salmışdır.
Yeri gəlmişkən, H.Z.Tağıyevin hər bir tələbəyə ayırdığı vəsait öz zamanına görə çox idi. Nəriman Nərimanovun "Borc iltizamı"nda oxuyuruq:
"1902-ci il iyunun 27-də mən, aşağıda imza edən kollec katibi Nəriman Nərimanov bu iltizamı fəxri vətəndaş Hacı Zeynalabdin Tağıyevə verirəm, ondan ötrü ki, o – Tağıyev ali məktəbdə təhsilimi davam etdirmək üçün mənə beş il ərzində, birinci iki ilin hərəsində 360 manat verir, bu da cəmi iki min iki yüz səksən (2280) manat edir və mən elmlər kursunu başa çatdırandan sonra bu məbləği tamamilə ona, Tağıyevə qaytaracağıma söz verirəm. Bu barədə imza atıram. İmza: Nəriman Nərimanov".
Dövlət xadimi Əziz Əliyev 1951-ci ildə Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti sədrinin müavini vəzifəsində işləyərkən H.Z.Tağıyevin yaxşılığından dəst-xəttilə yazdığı tərcümeyi-halında bunları xatırlayırdı: "1917-ci ildə bütün fənnlərdən "5" qiymət almaqla gimnaziyanı qızıl medalla bitirdim. Təhsili davam etdirmək üçün vəsaitin olmadığına görə, maddi yardım üçün o vaxt Bakı milyonçusu Tağıyevə müraciət etdim. O, mənə 300 manat miqdarında pul göndərdi. Bu pulun bir hissəsinə anam üçün ərzaq aldım. Qalan hissəsini isə özümlə götürüb Petroqrada getdim. Attestat müsabiqəsi yolu ilə Hərbi-Tibb Akademiyasına daxil oldum".
"Azərbaycan" qəzetinin 1919-cu il 9 dekabr tarixli sayındakı "Müsəlman tələbələrin xarici ölkələrə göndərilməsi" yazısından bəlli olur ki, hökumət bu tədbiri mütəşəkkil həyata keçirmək məqsədilə tələbələrin nümayəndələrindən ibarət təşkilat yaratmışdır. Təşkilat bürosunun sədri Teymur bəy Aslanov maarif nazirliyinin nümayəndəsi Şaxtaxtinski ilə birlikdə lazımi yol vəsiqələri almaq üçün Tiflis və Batum şəhərlərində olmuşlar.
Qəzetin 1919-cu il 12 dekabr sayındakı "Tələbələrin yığıncağı" sərlövhəli xəbərdə tələbə bürosunun qərarı ilə xaricə yola düşən gənclərin bəzi ərzaq və digər ləvazimatla təmin olunması məsələləri həll edildiyi yazılmışdır. Ticarət və sənaye nazirlikləri hər bir tələbəyə 40 arşın parça, 2 cüt döşəkağı, 2 ədəd əl-üz dəsmalı, 6 ədəd yaylıq və s. vermişlər..
1919-cu ildə xaricdə tələbələrin təhsili ilə məşğul olan doktor Bəhram bəy Axundov İstanbuldan Parisə Ceyhun Hacıbəyliyə təşviş dolu bir məktub göndərir.
"Əziz Ceyhun! Tələbələrdən çox nigaranam. İki aydan da bir az artıq müddətdə Bakıda çox çalışdım. Öz əllərimlə 200 brilyant seçib tələbələrlə yola saldım. Sata bildilər, ya yox, məlumatım yoxdu. Nərimanov bu barədə Berlin nümayəndəliyinə sorğu göndərmişdi. Nərimanın Moskvaya gedişi ilə hər şey alt-üst olub. Sabah nə olacaq deyə bilmərəm. Məchulluqla üz-üzə dayanmışıq. Mən onları unutmuram, unutmayacağam da. Bakıya qayıdan kimi yenə onlara yardım etməyə çalışacam. Təki oxusunlar, bizim bu uşaqlara ehtiyacımız var". İmza: Bəhram Axundov
Təhsil başa çatdıqdan sonra[redaktə | mənbəni redaktə et]
Tələbələrin əksəriyyəti təhsilini bitirdikdən sonra Azərbaycana dönmüş və vətən uğrunda çalışmışlar. Azərbaycanda məzunlar görüşlərini davam etdirmiş, sevinclərini və uğursuzluqlar bölüşürdülər. Tədqiqatçı Məmməd Cəfərov qeyd edir ki, zamanla, bu insanlar müstəqil Azərbaycanı tərk edib, Avropada 5–10 il yaşadılar və kapitalist idarə üsullarını sovet ilə müqayisə edirdilər. Məzunlar mövcud sistemə passiv və ya aktiv mübarizə ehtiyacının fikirinə gəlmişdilər.
Siyahı[redaktə | mənbəni redaktə et]
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Qeydlər[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ Fotoşəkil Ramiz Abutalıbov tərəfindən Paris Sülh Konfransındakı Azərbaycan nümayəndə heyətinin keçmiş müşaviri, vaxtilə gənc tələbələrin Avropada yerləşməsinə kömək edən Məhəmməd Məhərrəmovdan hədiyyə olaraq alındı.
Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Azərbaycan tarixi, 7 cilddə, c.5, B., 2001;
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (1918–1920).
- Parlament (stenoqrafik hesabatlar), B., 1998;
- Paşayev A., Açılmamış səhifələrin izi ilə, B., 2001;
- Азербайджанская Демократическая Республика (1918–1920). Законадательные акты (сборник документов) Б.,1998;
- Абуталыбов Р., Азербайджанские студенты в Западной Европе, газ. "Панорама", 1996, 15-е марта.
- Ədalət Tahirzadə. Tahirli Oğuztoğrul. Azərbaycan Cümhuriyyəti tələbələri. (Tarixi arayış, bəlgələr, yaşamlar). Bakı: "TEAS Press", 2016.
- Ədalət Tahirzadə. Cəfər Kazımov – Sovet uranını tapanlardan biri. Bakı: "Kür", 2001.28 səh.
- Ədalət Tahirzadə. İsgəndər Rzazadə – Azərbaycanın ilk energetiki. Bakı, "Kür" nəşriyyatı, 2000, 36 səh.
- Адалет Тагирзаде. Искендер Риза-заде – первый энергетик Азербайджана. Баку. Изд-во "Кюр", 2000, 64 стр.
- Ədalət Tahirzadə, Əliyev Ələkbər Məşədi Qəhrəman oğlu. – "525-ci qəzet", 28 sentyabr, 4, 11 oktyabr 2008, №180, 182, 187
- Ənvər Çingizoğlu, Nərimanbəylilər, "Soy" dərgisi, 8 (28), 2009.
- Ənvər Çingizoğlu, Səfərovlar, "Soy" dərgisi, 2 (7), 2007. səh.52–59.
- Ənvər Çingizoğlu, Hacıyevlər, "Soy" elmi-kütləvi dərgi, 2009, №5, səh.30–33
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ Mikeladze. Q. Беседы с Рамизом Абуталыбовым: Первые азербайджанские студенты в Европе и Джейхун бек Гаджибейли. 2010-04-13 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ "Ac qalıb intihar edən, terrora qurban gedən Cümhuriyyət tələbələri –AXC-102". azedu.az (az.). 28 may 2020. İstifadə tarixi: 6 iyul 2022.
- ↑ "Almaniyada təhsil aldıqları üçün repressiyaya məruz qalan Cümhuriyyət tələbələri - FOTO". azedu.az (az.). 12 mart 2018. İstifadə tarixi: 6 iyul 2022.
.jpg)
 | ||
|---|---|---|
| Münaqişələr |  | |
| Hərbi | ||
| İdarəetmə | ||
| Ərazilər | ||
| Digər | ||