Bu, seçilmiş məqalədir. Daha çox məlumat üçün klikləyin.

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin üzvləri

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin üzvləri və ya Azərbaycan Cümhuriyyəti Məclisi-Məbusan əzası (az.-əbcəd. آذرنایحان جمهوریتی مجلس مبوثان اعضاسی‎) — 7 dekabr 1918-ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Milli Şurasının davamı olaraq qurulan, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin qanunverici orqanı olan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin üzvləri.

1917-ci ildə keçirilən Ümum-Rusiya Müəssislər Məclisi seçkilərin nəticəsi tanınsa da parlament elə ilk gündən bolşeviklər tərəfindən buraxılmışdır.[1] Oktyabr inqilabının ardınca Gürcüstan, Azərbaycan və Ermənistan federativ dövlət — Zaqafqaziya Demokratik Federativ Respublikası adı altında birləşdi.[2] Bu respublikanın qanunverici orqanı olan Zaqafqaziya Seyminin üzvləri Ümum-Rusiya Müəssislər Məclisinə seçilən üzvlərin sayının mütənasib şəkildə artmasıyla təmin olunmuşdur. Belə ki, Zaqafqaziyadan seçilən 11 müsəlman, azərbaycanlı üzvün 4 dəfə sayının artırılmasıyla azərbaycanlı üzvlərin Zaqafqaziya Seyminə daxil olması təmin olundu. Gürcüstan Sosial Demokrat Partiyasından sonra ən çox millət vəkili sayına sahib olan Müsavat və ona qoşulan demokratik bitərəflər fraksiyası rəhbərliyində Zaqafqaziya Seyminin Müsəlman fraksiyası təşkil olunmuşdu. 27 may 1918-ci ildə bu fraksiyanın əsasında Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Milli Şurası təşkil olundu.[3] 28 may 1918 tarixində Azərbaycan öz istiqlaliyyətini elan etdi.[4] Bundan sonra Müəssislər Məclisinin çağrılmasını vacib hesab edən Milli Şura seçkilərin keçirilməsinin mümkünsüzlüyünü nəzərə alaraq yerli şəkildə seçkilərin təyin olunması və Milli Şuranın əsasında Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin yaradılmasını qərara aldı. Milli Şura 19 noyabr 1918-ci ildə " Azərbaycan Məclisi-Məbusanına seçkilər haqqında qanun" qəbul etmişdir.[5] Bu qanuna əsasən üzv sayının genişləməsi və yeni üzvlərin seçilməsi prinsipi ilə 120 üzvdən ibarət olmalı Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamenti 7 dekabr 1918-ci ildə ilk iclasını keçirmişdir. Parlamentin fəaliyyəti dövründə daxili nizamnaməsi qəbul olunmuşdur. Bu nizanaməyə əsasən üzvlər qəbul olunmuş və xaric edilmişdir. Parlament daxilində tez-tez fraksiyalar arasında üzv transferləri həyata keçmişdir.

Bolşeviklərin hökuməti təhvil alması ilə bağlı ultimat göndərməsi səbəbi ilə baş tutan parlamentin fövqəladə iclası parlamentin son iclası olmuşdur. Beləliklə, 27 aprel 1918-ci ildə parlamentin fəaliyyətinə son qoyulmuşdur.[6]

Zaqafqaziya Seymi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Zaqafqaziyadan seçilmiş deputatlar tərəfindən hakimiyyət orqanı kimi Tiflisdə 1918-ci ilin fevral ayında yaradılmış olan Zaqafqaziya Seyminin 26 may 1918-ci ildə son iclası keçirildi. Həmin seymdə 44 deputatdan ibarət dörd müsəlman partiyası — Müsavat və demokratik bitərəflər qrupu, Müsəlman Sosialist Bloku, Rusiyada Müsəlmanlıq "İttihad", Müsəlman Sosial-Demokrat (menşevik) Partiyası "Hümmət" tərəfindən təmsil olunurdu. Bu 44 deputatdan ibarət 4 müsəlman partiyası Zaqafqaziya Seyminin Müsəlman fraksiyasında təmsil olunurdu. Gürcüstan Demokratik Respublikasının Zaqafqaziya Demokratik Federativ Respublikasından çıxaraq 26 may 1918-ci ildə müstəqilliyini elan etdi. Ertəsi gün, mayın 27-də, keçmiş Zaqafqaziya Seyminin Müsəlman fraksiyası tərəfindən fövqəladə iclas çağrildi. İclası keçirməkdə məqsəd yaranmış siyasi vəziyyəti müzakirə etmək idi və keçmiş Zaqafqaziya Seyminin Müsəlman fraksiyasının bütün üzvləri Azərbaycanın istiqlaliyyətini elan edərək müstəqil dövlət yaratmaq, Azərbaycanın idarə edilməsini öz üzərlərinə götürmək, Müvəqqəti Milli Şura yaratmaq qərarına gəldilər.[7]

Mayın 28-də Tiflisdə keçmiş Qafqaz Canişininin sarayında Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Milli Şurasının ilk iclası keçirildi. Bəzi mənbələrdə Milli Şuranın üzvləri 44 nəfər göstərilsə də, digər mənbələrdən Musa bəy RəfiyevNəriman bəy Nərimanbəylinin də Milli Şuranın üzvü olduğu məlumdur.[3][8]

Mayın 28-də Tiflisdə keçmiş Qafqaz Canişininin sarayında Azərbaycan Milli Şurasının ilk iclası keçirildi. Milli Şura Cənub-Şərqi Qafqazda müstəqil Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti qurulması barədə qərar qəbul etdi, müstəqillik haqqında Akt — İstiqlal bəyannaməsi qəbul etdi. Səsvermədə 24 nəfər müstəqilliyin lehinə səs vermiş, iki nəfər (Sultan Məcid QənizadəCəfər Axundov) bitərəf qalmışlar Altı bənddən ibarət olan bəyannaməni Azərbaycan Milli Şurasının üzvlərindən Həsən bəy Agayev, Fətəli Xan Xoyski, Nəsib bəy Yusifbəyli, Camo bəy Hacınski, Şəfı bəy Rüstəmbəyli, Nəriman bəy Nərimanbəyli, Cavad bəy Məlik-YeqanovMustafa Mahmudov imzalamışdılar.[4]

Müvəqqəti Milli Şuranın Sədri vəzifəsinə Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, onun müavini isə doktor Həsən bəy Ağayev seçildilər. İcra Komitəsinin sədri vəzifəsinə isə Fətəli xan Xoyski seçildi.[9]

1918-ci il may ayının 28-də Milli Şuranın birinci iclasında Azərbaycanın müstəqil dövlət elan olunması haqqında tarixi qərarın qəbul edilməsindən sonra elan olunan bir saatlıq fasilədən sonra iclas öz işinə yenidən başladı. İlk Azərbaycan hökumətini təşkil etmək haqqında tapşırıq almış Fətəli xan Xoyski müvəqqəti hökumətin tərkibini elan etdi. İyunun 16-da Gəncəyə köçən Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Milli Şurasının və Hökumətinin tərkibinə etimadsızlıq siyasi böhrana səbəb olmuşdu. Yaranmış mürəkkəb siyasi şəraitdə Azərbaycanın dövlət müstəqilliyini qoruyub saxlamaq naminə Milli Şuranın buraxılması qərara alındı. Qərarda deyilirdi ki, Azərbaycanın ağır daxili və xarici vəziyyətini nəzərə alaraq, bütün hakimiyyət Fətəli xan Xoyskinin sədrliyi ilə təşkil olunan hökumətə verilir və bu hökumət öz hakimiyyətini qısa müddətə çağırılmalı olan Müəssislər Məclisindən başqa heç kəsə güzəştə getməməlidir.

Mayın 27-də Azərbaycan Milli Şurası təsis olunmuş, iyunun 17-də isə fəaliyyətini müvəqqəti dayandırıb, 6 aydan gec olmayaraq Müəssislər Məclisi çağrılmaq şərti ilə, bütün qanunverici və icraedici hakimiyyəti Müvəqqəti hökumətə vermişdir.[10] Fətəli xan Xoyski hökuməti Müəssislər Məclisinin çağırılması üçün hazırlıq görməyə başladı. Bu məqsədlə xüsusi komissiya yaradıldı. Milli Şuranın qərarından hələ 6 ay keçməmiş, hökumətin təkbaşına hakimiyyəti davam etdirmək səlahiyyəti olduğu halda Fətəli xan Xoyskinin təşəbbüsü və müraciətinə əsasən, 1918-ci il noyabrın 16-da Azərbaycan Milli Şurası yenidən fəaliyyətə başladı. Hökumətin sədri Fətəli xan Xoyskinin təklifi ilə Azərbaycan Milli Şurası Müəssislər Məclisi çağırmaq işini öz üzərinə götürdü.[11]

Azərbaycan Milli Şurasının 1918-ci il noyabrın 19-da Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin sədrliyi ilə keçirilən iclasında Azərbaycan Milli Şurası həmin il dekabrın 3-də Müəssislər Məclisinin geniş tərkibli Azərbaycan Parlamentinin çağırılması haqqında qanun qəbul etdi və öz fəaliyyətini dayandırdı.[10]

Milli Şura və ilk hökumət 1918-ci il iyunun 16-da Tiflisdən Gəncəyə köçmüş, noyabrın 16-dan dekabrın 7-sinədək – yəni ilk Parlamentin açılışınadək Bakıda fəaliyyətini davam etdirmişdir.

Üzv dəyişiklikləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin iclası

Azərbaycan Milli Şurasının 1918-ci il noyabrın 19-da Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin sədrliyi ilə keçirilən iclasında parlamentlə əlaqəli qanun qəbul olundu, həmçinin parlamentdə dövlətin hüdudlarında yaşayan bütün millətlərin təmsil olunmalı olduğu qərarı qəbul olundu. Bu ərazilərdə Qafqaz təqvimində verilmiş məlumatlara əsasən 2.750.000 nəfər əhali var. Onlardan 1.900.000 nəfəri müsəlman, 500.000 nəfəri erməni, 230.000 nəfəri isə ruslar idi. Hər 24 min nəfərdən bir nümayəndə hesabı ilə müsəlmanlar 80, ermənilər 21, ruslar 10 nümayəndə göndərməlidir.

Beləliklə, Azərbaycan Parlamentini 120 nəfərdən ibarət formalaşdırmaq qərara alınır. Qanunda Parlamentə seçiləcək 21 erməni nümayəndəsindən 8-i Gəncə, 8-i Şuşa, 5-i isə Bakı erməni komitələrindən seçilməli idi. Bakıdakı rus əhalisindən Rus Milli Şurası 10, Alman Milli Şurasından 1, Yəhudi Milli Şurasından 1, Gürcü Milli Şurasından 1 və polyak komitəsindən 1 nəfər nümayəndə göndərilməli idi. Bundan əlavə qanunda Azərbaycan Cümhuriyyəti Parlamentinə Bakı Həmkarlar Təşkilatı Şurası tərəfindən 3, Bakı Sənaye-Ticarət tərəfindən isə 2 nümayəndənin göndərilməsi də nəzərdə tutulurdu.[12] Parlamentin üzvlərinin deputat toxunulmazlığı var idi.

Azərbaycan Milli Şurasının 19 noyabr 1918-ci il tarixli iclasının qərarına əsasən hələ 1917-ci ilin sonlarında Ümum-Rusiya Müəssislər Məclisinə seçilmiş 44 nəfər türk-müsəlman nümayəndə birbaşa yeni yaradılacaq parlamentin tərkibinə daxil edilirdi. Müsəlmanlardan qalan 36 deputat və başqa millətlərin nümayəndələri yenidən seçilməli idi. Yeni Parlamentin formalaşdırılması 1918-ci il dekabrın 3-də başa çatdırılmalı idi.[13]

Azərbaycan Cümhuriyyəti Parlamentinin çağırılması ilə əlaqədar Azərbaycan Milli Şurası adından onun sədri Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin imzası ilə 1918-ci il noyabrın 29-da Azərbaycan və rus dillərində "Bütün Azərbaycan əhalisinə!" Müraciətnaməsi dərc edilir.

1918-ci il dekabrın 7-də saat 13:00-da Hacı Zeynalabdin Tağıyevin Nikolayev küçəsində yerləşən keçmiş Qızlar Məktəbinin binasında (hazırda Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunun yerləşdiyi bina) Azərbaycan Parlamentinin təntənəli açılışı oldu.[14][15]

Daxili qaydalar

[redaktə | mənbəni redaktə et]

16 yanvar 1919-cu ildə parlamentin səkkizinci iclasında Müsavat Partiyası və partiya sədri Məhəmməd Əmin Rəsulzadə tərəfindən parlamentə "Parlamentdə hazır olmayan məbuslar haqqında qanun layihəsi" təqdim olunur:[16]

"
  1. 1918 sənəsi dekabr ayının 7-dən yəni parlament açılan gündən etibarən bir ay yarım zərfində parlamentə gəlməyib də səbəbini də bildirməyən məbuslar parlamentdən xaric edilirlər.
  2. Parlamentdən gedibdə bir ay zərfində heyəti-rüəsayə bu xüsusda məlumat verməyən məbuslar parlamentdən çıxmış hesab edilirlər.
  3. Bu surətlə parlmentdən kənar olan məbusların yerinə onu seçmiş olan fiqrə yaxud təşkilat tərəfindən yeni məbus intixab ediləcəkdir.
"

Layihə yekdilliklə qəbul olunur. Həmin iclasda yenə Müsavat Partiyası "Ədəmi-ictimai" qanun layihəsini parlamentə təqdim edir. Bu qanuna görə Məclisi-Məbusan əzası heç vaxt hökumət məmuriyyətində ola bilməzlər. Stanislav Vanseviç bu qanuna etiraz edir və qanunun komissiyaya təqdim edilməsini təklif edir. Mixail Vinoqradov və Aslan bəy Qardaşov da bu təklifi təsdiqləyir. Səsvermə yolu ilə qanun 10 günlük müddətə parlamentə geri təqdim olunmaq şərti ilə komissiyaya təqdim olunur.[17][18]

25 yanvar 1919-cu ildə parlamentin sayca doqquzuncu iclasında komissiya tərəfindən baxılmış olan "Ədəmi-ictimai" qanunu müzakirəyə çıxarılır:[18]

"
  • Məclisi-Məbusan üzvlüyü ilə hökumət məmurluğu bir şəxs öhdəsində ola bilməz. Fəqət, nazirlərdən qəbul olunanların üzvlüyü vardır. Digər məmurlardan biri üzvlüyə qəbul olunmuşsa və parlament üzvü olursa bunu qəbul edib-etməmək öz ixtiyarındadır, lakin, üzvlüyü qəbul etdiyi halda məmurluqdan ayrılır.
    • Qeyd 1: İdarə xidmətini icra etməyən məktəb müəllimləri ilə professorlar, eləcə də ixtisas sahibləri məsələlərdə mütəxəssis sifəti ilə dövlət müəssisələri nəzdində olan şəxslər yuxarıdakı qərardan istisna təşkil edirlər;
    • Qeyd 2: bu istisna yalnız Məclisi-Məbusanın mövcud olduğu halda vəzifəsini icra edən şəxslərə aiddir.
  • Məclisi-Məbusan üzvü nazir olduqları müddətcə maaşlarını yalnız nazirlər şurası təxsisatından alarlar.
  • Bu qanun nəşr edilən gündən etibarən qüvvədədir.
  • Bu qanunun nəşrindən etibarən dövlət xidmətində olan üzvlər Bakıdadırsa 3 gün, xaricdə isələr 10 gündən sonra icra erdikləri vəzifədən istefaları haqqında Məclisi-Məbusan rəyasətinə müraciət etməsələr məmuriyyəti qəbul etmiş və üzvlükdən ayrılmış hesab olunacaqlar.
"

Layihə müzakirələrə səbəb olsa da, Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin müdafiəsinin ardından yekdilliklə qəbul edilir. Qanunun qəbulundan sonra parlamentin 4 fevral 1919-cu il tarixli sayca on ikinci iclasında seminariya müdiri Firudin bəy Köçərlinin və ədliyyə naziri müavini Teymur bəy Makinskinin öz xidmətlərində qalaraq üzvlükdən istefa verdiyi elan edildi. Həmçinin elan olundu ki, Slavyan-Rus Cəmiyyətindən parlament üzvü polkovnik Vladimir Ollonqren, Abdulla Qəbulzadə, Bəhram bəy Vəzirov, Bayram Niyazi Kiçikxanlı, Əli bəy Zizikski, Hacı Hüseyn Əfəndizadə və Rəşid bəy Axundzadə hökumət qulluğundan istefa verərək, parlament üzvlüyünü qəbul edirlər. Gəncə qubernatoru İbrahim ağa Vəkilov, Bakı qubernatoru Müseyib bəy Əxicanov, Cəmil bəy Ləmbəranski, Əliağa Həsənov, Sadıq bəy Ağabəyov,Məmməd Yusif Cəfərov, Həmid bəy Şahtaxtinski ilə bağlı isə "ədəmi-ictimai" qanununa görə parlamentdən xaric olunurlar. Əhməd bəy PepinovCamo bəy Hacınski isə təklif edirlər ki, Məmməd Yusif Cəfərov ilə İbrahim ağa Vəkilovun izin möhlətləri qurtarmadığlndan onlar xaric hesab edilməsinlər, yerdə qalanları xaric olsunlar. Təklif qəbul olunur.[19]

Daha sonra bu istefalar davam edir. Parlamentin 5 fevral 1919 tarixli sayca on üçüncü iclasında Gəncə qubernatoru İbrahim ağa Vəkilov üzvlükdən istefa verdiyini elan edir.[20] Parlamentin 28 yanvar 1919 tarixli sayca on birinci iclasında Sultan Məcid Qənizadənin maarif nazirliyində məmurluqdan istefa verərək üzvlüyü qəbul etdiyi elan olundu.[19] Parlamentin 3 aprel 1919 tarixli iclasında isə Yusifəli Əliyevin dövlət qulluğundan çıxması ilə bağlı məlumat kağızı elan olunur. Xosrov bəy Sultanov isə 15 yanvar tarixində Qarabağ general-qubernatoru təyin edildi.

Parlamentdə 11 komissiya fəaliyyət göstərmişdir. Bir neçə daimi komissiyalarla yanaşı bəzən müvəqqəti komissiyalar da fəaliyyət göstərmişdir. Buna misal olaraq parlamentin açılışı ilə bağlı əfv qərarının hazırlanması üçün təşkil olunan müvəqqəti "Əfv-ümumi" komissiyası, Əli Bayramovun qətli ilə bağlı istintaq üçün yaradılmış xüsusi komissiyanı və xaricə göndəriləcək tələbələri seçmək üçün xüsusi komissiyanı göstərmək olar. Bəzi komissiyaların adı müxtəlif cür olmuşdur. Məsələn: Tərtibat və ləvazim komissiyası daha sonra ləvazim komissiyası adlanmış, qanunverici komissiya bəzən layihə və ya lavayehi-qanuniyyə komissiyası adlanmışdır.[21]

Parlamentin daxili nizamnaməsi qəbul edildikdən sonra komissiyaların fəaliyyəti də tənzimlənməyə başladı. Nizamnaməyə görə bir komissiya 1 ay ərzində heç bir iclası keçirilməzsə, o komissiya ləğv olunmuş, yəni üzvləri buraxılmış hesab olunacaq. Məsələn: 17 aprel 1919-cu ildə Fəhlə komissiyası,[22] 14 aprel 1919-cu ildə qanun layihəsi komissiyası,[23] 24 aprel 1919-cu ildə torpaq komissiyası[24] nizamnaməyə əsasən ləğv olunmuşdur.

Nizamnamənin qəbulu zamanı yeni büdcə komissiyasının yaradılması nəzərdə tutulsa da, müzakirə nəticəsində maliyyə komissiyasıyla eyni funksiyalara sahib olacağı səbəbindən büdcə komissiyası yaradılmadan maliyyə komissiyası ilə maliyyə-büdcə komissiyası adı altında birləşdirilmişdir.[25]

1919-cu ilin oktyabr ayında 21 nəfər üzvdən ibarət Mərkəzi Seçki Komissiyası təşkil olunmuşdur. Bu komissiyasının təşkilindən sonra parlamentin 13 oktyabr 1919 tarixli sayca səksən üçüncü iclasında rəsmi olaraq Məclisi-Müəssisan seçkiləri üçün layihə komissiyasının işinə xitam verilmişdir.

Parlamentin 5 yanvar 1920 tarixli sayca yüz on dördüncü iclasında yeni "Təftiş" komissiyası yaradılır.[26]

Parlamentin 15 aprel 1920 tarixli sayca yüz qırx birinci iclasında Əli Bayramovun qətli istintaqı üzərində nəzarət üçün xüsusi komissiya yaradıldı.

Parlamentin ilk iclasında Müsavat və bitərəflər adından Əlimərdan bəy Topçubaşov parlamentin sədri, doktor Həsən bəy Ağayev isə sədrin birinci müavini vəzifəsinə namizəd göstərildi. Əlimərdan bəy Topçubaşov yekdilliklə sədr vəzifəsinə seçildi. Həsən bəy Ağayevin namizədliyi İttihad Partiyası tərəfindən dəstəklənməsə də sədr müavini vəzifəsinə seçilə bildi.[27] Paris Sülh Konfransına yola düşmüş Əlimərdan bəy Topçubaşov səfərdə olduğu üçün parlamentin fəaliyyətinə Həsən bəy Ağayev rəhbərlik etdi.[28][29]

Parlamentin 19 iyul 1919 tarixli sayca 55-ci iclasında 2-ci sədr müavini seçkisi keçirilmişdir. Seçkidə Əhməd bəy Pepinov 22, Sultan Məcid Qənizadə isə 18 səs toplamışdır, lakin hər ikisi də bu postdan imtina etmişdir. İclasa sədrlik edən Həsən bəy Ağayev Əhməd bəy Pepinovun Rəyasət Heyətində olduğu üçün imtina haqqının olduğunu elan etdi, lakin Sultan Məcid Qənizadənin namizədliyi səsə qoyulmaq istənilsə də o, qəti surətdə bu vəzifədən imtina etdi.[30]

Parlamentin 7 avqust 1919 tarixli sayca altmış üçüncü iclasında İttihad Partiyası sədrin ikinci müavini postuna Sultan Məcid Qənizadənin namizədliyini irəli sürdü. Səsvermə zamanı Sultan Məcid Qənizadə mövcud 51 səsdən 46-sını toplayaraq sədrin 2-ci müavini seçildi.[31][32]

Parlamentin 8 yanvar 1919 tarixli iclasında sədrə yeni 2 katib müavininin seçilməsi məsələsi müzakirə olunmuşdur. Müsavat Partiyasının sədri Məhəmməd Əmin Rəsulzadə bu 2 müavindən birinin Əhrardan, digərinin isə milli azlıqlar fraksiyasından seçilməsini təklif etmişdir. Milli azlıqlar fraksiyasından Moisey Quxman namizəd verməyəcəklərini elan etmişdir. Məhəmməd Əmin Rəsulzadə daha sonra namizədin bitərəflər fraksiyasından olmasını təklif etmişdir. Bitərəflər fraksiyası da etiraz etdikdən sonra, Şəfi bəy Rüstəmbəyov müsavat və bitərəflər fraksiyasının namizəd göstərəcəyini elan etmiş və bu qərara etiraz edən olmamışdır. Səsvermədə Əhrar adından Bayram Niyazi Kiçikxanlı, müsavat və bitərəflər fraksiyası adından isə Mehdi bəy Hacınski seçilmişdir.[33]

Parlament komissiyalarının və sədarətin tərkibi bir il tamam olduqdan sonra (7 dekabr 1919) yenilənməli idi, lakin üzvlərin təklifi ilə yeni daxili seçkilər təxirə salınmışdır. Parlamentin 29 dekabr 1919 tarixli sayca yüz on birinci iclasında sədarət üçün səsvermə keçirilir. Sədrliyə Əlimərdan bəy Topçubaşov Məhəmməd Əmin Rəsulzadə tərəfindən namizəd göstərilir. Qapalı səsvermə (ağ-qara şarlarla) yolu ilə Əlimərdan bəy Topçubaşov lehinə 67 şar (ağ), əleyhinə 8 şar (qara) istifadə olunur. Beləliklə Əlimərdan bəy Topçubaşov yenidən 1 illik müddətə yenidən sədr seçilir.[34][35] Həmin gün sədr müavini postuna namizədlik üçün keçirilən seçkidə Həsən bəy Ağayev 40, Sultan Məcid Qənizadə 28, Aslan bəy Səfikürdski isə 14 səs toplayır.[36] Qara bəy Qarabəyov partiyanın Sultan Məcid Qənizadənin namizədliyini, Aslan bəy Qardaşov isə Aslan bəy Səfikürdskinin namizədliyini geri götürdüyünü elan etdi. Həsən bəy Ağayev namizəd olduğu üçün sədarətdə otura bilmədiyini elan edir və müvəqqəti sədr seçilməsini təklif edir. Yerdən gələn səslərin ardından Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin təklifi ilə müvəqqəti sədr postunu üzvlər arasında yaşca ən böyük olan Məmmədrza ağa Vəkilov tutur.[36] İttihad, Əhrar və Sosialistlər fraksiyaları seçkilərdə iştirak etməyəcəyini açıqlayır. Abuzər bəy RzayevƏbdüləli bəy Əmircanov şarları saymaq üçün seçilir. Əbdüləli bəyin elanı ilə sədr Məmmədrza ağa Vəkilov Həsən bəy Ağayevin sədr müavini postuna seçilməsi üçün keçirilən seçkilərin nəticəsini açıqlayır: "77 nəfər parlament üzvündən 24 nəfərdən ibarət 3 fraksiya səsvermədə iştirak etməyib. 51 nəfərdən 48-i ağ, 3-ü qara şar salıb". Beləliklə, Həsən bəy Ağayev yenidən sədr müavini seçilir. Daha sonra baş katib postuna seçkilər keçirilir.[36] İttihad, Əhrar və Sosialistlər fraksiyaları seçkilərdə iştirak etməyəcəyini açıqlayır. Müsavat və bitərəflər fraksiyası baş katib postuna Mehdi bəy Hacınskini namizəd göstərir. Keçirilən səs vermə nəticəsi belə olur: 40 ağ şar, 1 qara şar.[36]

Parlamentin 12 yanvar 1920 tarixli sayca yüz on altıncı iclasında Mehdi bəy Hacınski baş katiblikdən istefa verdiyini elan edir.[37] Elə həmin iclasda Rəyasət Heyətinə seçkilər keçirilir. Sultan Məcid Qənizadə 27 vərəqə ilə sədrin ikinci müavini, Mehdi bəy Hacınski 31 vərəqə və Bayram Niyazi Kiçikxanlı 27 vərəqə ilə katiblik (baş katibin müavini) postuna namizəd göstərildi.[37] Səsvermə nəticəsində Sultan Məcid Qənizadənin lehinə 42 ağ şar, əleyhinə 14 qara şar; Bayram Niyazi Kiçikxanlının lehinə 54 ağ şar, əleyhinə 1 qara şar; Mehdi bəy Hacınskinin lehinə 54 ağ şar, əleyhinə 14 qara şar istifadə olundu.[37] Nəticədə hər biri namizəd göstərildiyi vəzifəyə seçildi.[38]

Parlamentin 19 yanvar 1920 tarixli sayca yüz on doqquzuncu iclasında baş katibliyə seçkilər keçirilmiş və tək namizəd olaraq baş katib Sosialistlər fraksiyasının namizədi Bağır Rzayev seçilmişdir.[39]

Parlamentin 22 yanvar 1920 tarixli yüz iyirminci iclasında Həsən bəy Ağayev vəzifəsindən istefa verdiyini elan etdi.[29][40]

Parlamentin 2 fevral 1920 tarixli yüz iyirmi birinci iclasında seçkilər keçirildi. Məmmədrza ağa Vəkilov müvəqqəti sədr seçildi. Əvvəlcə sədr müavini namizədliyinə Müsavat Partiyası Məmməd Yusif Cəfərovu irəli sürdü. Həmçinin, Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, Əbdüləli bəy Əmircanov, Əliheydər Qarayev və Kravçenko da namizəd göstərilsə də, onlar namizədliklərini geri çəkdilər. Seçkilərdə Məmməd Yusif Cəfərov lehinə 47 ağ şar, əleyhinə 5 qara şar olmaqla sədrin baş müavini seçildi.[41][42] Parlamentin 16 fevral 1920 tarixli sayca yüz iyirmi beşinci iclasında Bağır Rzayev baş katib postundan istefa verdi.[43] Parlamentin 19 fevral 1920 tarixili sayca yüz iyirmi altıncı iclasında baş katib postuna sosialistlərdən Rza bəy Qaraşarlı namizəd göstərildi, o 41 ağ və 5 qara şar alaraq bu vəzifəyə seçildi.[44]

Parlament üzvləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin və Hökumətinin üzvləri cümhuriyyətin rəsmən tanınması şərəfinə

Parlamentin 120 üzvdən ibarət olması nəzərdə tutulsa da heç bir zaman tam olaraq 120 nəfərdən ibarət olmamışdır.

Parlamentin 16 yanvar 1919 tarixli iclasında tərkibin 82 üzvdən ibarət olduğu elan olunmuşdur. Parlamentin 25 fevral 1919 tarixli iclasında ümumi tərkibin 78 üzvdən ibarət olduğunu və fraksiyalara görə tərkibin belə olduğu elan olundu: "Müsavat və bitərəflər" 23; "İttihad" 11; "Əhrar" 10; "Hümmət" 4; "Sosialistlər ittifaqı" 7; "Bitərəflər" 12; "Slavyan-rus" 5; "Erməni" 6; iki nəfər isə heç bir fraksiya üzvü olmayan.[45]

Azərbaycan Parlamentində ermənilərə 21, ruslara isə 10 yer ayırmasına baxmayaraq, onlar parlamentin açılışında iştirak etmədilər. Bakı Rus Milli Şurası parlamentdə iştirak etməmək haqqında qərar qəbul edir. Rus Milli Şurası özünün parlament və hökumətdə iştirakını "Azərbaycanın Rusiyadan ayrılması faktının tanınması" və beləliklə Azərbaycanın beynəlxalq aləmdə tanınması işini asanlaşdırdığını hesab edərək rədd etmişdir.[46] Rus Milli Şurasının qəbul etdiyi qərarın əksinə, Bakıda fəaliyyət göstərən Slavyan-Rus Cəmiyyəti Azərbaycan Milli Şurasının sədri Məhəmməd Əmin Rəsulzadəyə müraciət edərək həmin cəmiyyətin nümayəndələrinin Azərbaycanda "ümumi dövlət quruculuğu işlərində iştirak etmək üçün onların" parlamentə daxil olmalarına razılıq verməyi xahiş etdilər.[47]

Rus Milli Şurası ilə yanaşı Erməni Milli Şuraları da parlamentdən iştirakdan imtina etmişdi.

Qəbul olunmayanlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]

28 yanvar 1919-cu ildə parlamentin sayca on birinci iclasında Ukrayna konsulluğu və Bakı Ukraynalıları Radasının 2 üzv qəbulu üçün müraciətinin qəbul olunmadığı, Slavyan-Rus Cəmiyyətinə ayrılan 10 yerdən 1-nin ukraynalılara ayrıldığı elan olundu. Quba və Şəki yəhudiləri əlavə üzv yeri üçün müraciət etsə də etibarnamə komissiyası qanuna zidd olduğunu bildirdi.

Eyni iclasda Sosialist İnqilabçılar Partiyasının ("İctimaiyyun-inqlabiyyun" komitəsi) Bakı komitəsi tərəfindən 5 yer üçün müraciəti (Zaqafqaziya ictimaiyyun-inqlabiyyun komitəsinin Bakı murəxissləri: Dimitr Sərxaliyev, Sako Saakyan, İctimaiyyun-inqlabiyyun Firqəsi Bakı komitəsi sədri Xristofor Yevanqulov, katib əvəzi L. Umanski. tərəfindən imzalanan) parlamentdə oxundu.[48]

Parlamentin 4 fevral 1919-cu il tarixli sayca on ikinci iclasında Rusiya Sosial Demokrat Fəhlə Partiyasının Bakı şöbəsinin fevralın 3-də baş tutan iclasında 10 səs əleyhinə, 14 səs leyhinə olmaqla Azərbaycan parlamentinə daxil olma qərarı aldığı elan olundu. Həmçinin elan olundu ki, Həmkarlar İttifaqının parlamentində nümayəndəsi olmaq məsələsinə gəldikdə qərara alınmışdır ki, həmkarlar ittifaqları siyasətcə bitərəf olduqlarından parlamentə daxil olmalıdır.[20]

"Bund" yəhudi təşkilatının fevralın 2-də baş tutan ümumi iclasında Azərbaycan parlamentinə daxil olmaq məsələsi haqqında Bilyuşqenin məruzəsinə görə bir qətnamə qəbul edilmişdir. Qətnamədə qeyd olunur ki, "Bund" təşkilatının RSDFP-nin muxtar bir hissəsi olduğundan vahid bir partiya bayrağı altında parlamentdə iştirak etməlidir. Bu səbəbdən də RSDFP-ə təklif etməlidir ki, partiyanın ayrı bir hissəsi olmaq şərtilə "Bund" üçün parlamentdə əlavə bir yer tələb etsin. Təkliflər parlament tərəfindən qəbul olunmur.[20]

Şəxslər

  • Cəmil Süleymanov Ərəş qəzasından üzvlüyünü parlamentə təqdim etsə də, 1918-ci ilin dekabr ayının 15-də parlamentin iclasında onun sənədlərində problem olması səbəb ilə üzvlüyü qəbul olunmadığı elan edildi.[49][49]
  • Ələkbər bəy Xasməmmədov 1919-cu ilin dekabr ayında Zəngəzur qəzasından parlament üzvlüyünə seçilir və sənədləri etibarnamə komissiyasına təqdim edilir. Parlamentin 10 mart 1919-cu il tarixli sayca iyirmi birinci iclasında Ələkbər bəy Xasməmmədovun 24 fevral tarixində dövlət qulluğuna (İstintaq Məhkəməsinin sədri) qəbul olunması səbəbi ilə martın əvvəlindən üzvlükdən xaric olunduğu qərarı elan olundu.[50] Bu qərara baxmayaraq parlamentin 17 mart 1919 tarixli sayca iyirmi dördüncü iclasında həm Ələkbər bəy Xasməmmədovun, həm də Əhməd bəy Ağayevin seçki protokollarının düzgün olmadığı səbəbi ilə üzvlükləri rədd olunur. Ələkbər bəy Xasməmmədov parlamentin iclaslarında iştirak etməmişdir, lakin Əhməd bəy Ağayev bir neçə iclasda iştirak etmişdir.[51]
  • Parlamentin 17 mart 1919 tarixli sayca iyirmi dördüncü iclasında Şamaxı qəzasından bir neçə mirski priqovor ilə üzvlüyə müraciət edən Şirin bəy Səfərəlibəyovun ona verilən sənədlərin son təqdim olunma gününə (7 fevral) qədər sənədlər daxil olmadığı üçün üzvlük müraciəti qəbul olunmamışdır.[51]
  • Parlamentin 21 avqust 1919 tarixli altmış yeddinci iclasında Şamaxı qəzasının 7 erməni kəndini təmsil edəcək Aleksandr Nasarovun üzvlük üçün seçilməsi ilə bağlı məlumat daxil olmuşdur, lakin qanuna görə parlamentin 21 erməni üzvündən 11-i Gəncə, 5-i Şuşa, 5-i Bakıdan seçilməlidir. Şamaxı siyahıda olmadığına görə Aleksandr Nasarov üzvlüyə qəbul edilməmişdir.[52]
  • Zəngəzur qəzasından Mir Baba Səfər oğlu adlı birisi oradan üzv seçildiyini iddia etmişdir. 1 ay ərzində lazımlı sənədlərini təqdim etmədiyindən üzvlüyə qəbul olunmadı.[53][54]

Azərbaycan Kommunist Partiyası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1920-ci il fevralın 20-də Hümmət Partiyası (bolşeviklər qanadı), Ədalət Partiyası, Əkinçi PartiyasıRusiya Kommunist (bolşeviklər) Partiyası Bakı Komitəsinin birləşməsiylə Mirzə Davud Hüseynovun rəhbərliyində Azərbaycan Kommunist (bolşeviklər) Partiyası yaradılmışdır. Parlamentdə olan yeni Azərbaycan Kommunist Partiyası üzvünün — Əliheydər Qarayevin işğala qədər üzvlüyü rəsmi olaraq açıqlanmamışdır. Həmçinin 22 aprel 1920 tarixindən Məmmədhəsən Hacınski Müsavat Partiyasından istefa verərək Azərbaycan Kommunist Partiyasına üzv olmuşdur, lakin bu üzvlük də rəsmi olaraq işğaladək məlum olmamışdır.

Fraksiya
Sədri
Tərkibindəki siyasi qurumlar
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamenti
7 dekabr
27 aprel
Fərq
Bitərəflər fraksiyası Yoxdur

7 dekabr 1918


27 aprel 1920

3
3
Erməni fraksiyası Arşak Paronyan
0
5
5
Əhrar fraksiyası Abdulla bəy Əfəndizadə [a]
Aslan bəy Qardaşov
1
6
5
İttihad fraksiyası Qara bəy Qarabəyov
4
13
9
Milli azlıqlar fraksiyası Lorens Kun
0
5
1
Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b] Məhəmməd Əmin Rəsulzadə
27
39
12
Slavyan-Rus Cəmiyyəti fraksiyası Viktor Klenevski
0
9
9
Sosialistlər fraksiyası Səməd ağa Ağamalıoğlu
Aslan bəy Səfikürdski
11
12
1
Daşnaksutyun fraksiyası Arşak Malxazyan
7
7
Müstəqillər
və ya
Fraksiyasızlar
Yoxdur
2
3
1
Sol müstəqil[55] Abdulla bəy Əfəndizadə
1
1
Boş Yoxdur
72
17
55

Aşağıdakı siyahıda Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin üzvləri sıralanmışdır. Bəzi üzvlərin haqqında məlumat tam olmadığından siyahı natamamdır. Vəzifəsi bölməsində müxtəlif zamanlarda fəaliyyət göstərən komissiyalara üzvlük məlumatları verilib. Seçilmə tarixi olaraq göstərilən tarix parlament üzvlərinin üzvlüyünün parlamentə daxil olması və Etibarnamə komissiyasına təqdim olunma tarixidir. Bəzən bu tarixdən sonra mötərizə daxilində başqa tarix də verilmişdir. Bu isə Etibarnamə komissiyasının təsdiqindən sonra üzvlərin parlament daxili səsvermə ilə təsdiqlənmə tarixidir. Əlavə olaraq, parlamentin 23 oktyabr 1919 tarixili səksən yeddinci iclasında isə bir neçə parlament üzvünün Bitərəflər fraksiyasından istefa verərək Müsavat və bitərəflər fraksiyasına daxil olmasıyla bağlı müraciəti elan olunmuşdur.

Məbus
Foto
Fraksiya (Partiya)
Seçki
Seçilmə tarixi
Təsdiq tarixi
Bitmə tarixi
Vəzifəsi
Abbas bəy Seyfulla bəy oğlu Atamalıbəyov
(1895–1971)
Sosialistlər fraksiyası
Müsəlman Sosialist Bloku
Məlumat yoxdur
Məlumat yoxdur
Məlumat yoxdur
9 oktyabr 1919 [c]
  • Tərtibat və ləvazim komissiyasının üzvü[57][d]
  • Etibarnamə komissiyasının üzvü[58][d]
  • Məclisi-Müəssisan seçkiləri üçün layihə komissiyasının üzvü[e]
Abbasqulu Məmmədibrahim oğlu Kazımzadə
(1882–1947)
Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b]
Müsavat Partiyası
Milli Şura
7 dekabr 1918
27 aprel 1920[f]
Abdulla bəy İsmayıl oğlu Əfəndizadə
(1873–1928)
Əhrar fraksiyası
Nuxa Şəhər İdarəsi
15 dekabr 1918[62]
15 dekabr 1918[49]
27 aprel 1920[f]
  • Məclisi-Müəssisan seçkiləri üçün layihə komissiyasının üzvü[63][g]
  • "Əfv-ümumi" komissiyasının üzvü[64]
  • Etibarnamə komissiyasının üzvü[65]
  • Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü[58]
  • Mərkəzi Seçki Komissiyasının üzvü
  • Xaricə göndəriləcək tələbələri seçmək üçün xüsusi komissiyanın üzvü[66]
Sol müstəqil[a]
Abdulla əfəndi İbrahim əfəndi oğlu Qəbulzadə
(1853–1943)
Bitərəflər fraksiyası
Zaqatala nahiyəsi
8 yanvar 1919[67]
16 oktyabr 1919 [h]
  • Qanun layihəsi komissiyasının üzvü[45]
Əhrar fraksiyası
Abqar İvanoviç Papyan
(?—?)
Erməni fraksiyası
Erməni Milli Şuraları
25 fevral 1919[69]
10 mart 1919[50]
27 aprel 1920[f]
  • Nizamnamə komissiyasının üzvü[45]
  • Etibarnamə komissiyasının üzvü[45]
  • Sorğu komissiyasının üzvü[57]
  • Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü[70]
  • Məclisi-Müəssisan seçkiləri üçün layihə komissiyasının üzvü[57][g]
  • Qanun layihəsi komissiyasının üzvü[i]
Daşnaksutyun fraksiyası[j]
Abuzər bəy Əsgər bəy oğlu Rzayev
(1876–1920)
Bitərəflər fraksiyası
Gəncə şəhəri
15 dekabr 1918[62]
27 aprel 1920[f]
  • Maliyyə və büdcə komissiyasının sədri[63][72]
  • Fəhlə komissiyasının üzvü[63]
  • Təshihiyyə komissiyasının üzvü[73] [k]
Müsavat və bitərəflər fraksiyası[l][b]
Bitərəf
Ağa Hacı Aslan oğlu Aşurov
(1880–1936)
Bitərəflər fraksiyası
Bakı Şəhər İdarəsi
15 dekabr 1918[65]
15 dekabr 1918[75]
27 aprel 1920[f]
Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b]
Bitərəf
Ağa bəy Səfərəliyev
(?—?)
İttihad fraksiyası
Bakı Şəhər İdarəsi
15 dekabr 1918[65]
15 dekabr 1918[75]
27 aprel 1920[f]
Fraksiyasız[m]
Bitərəflər fraksiyası[n]
Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b]
Bitərəf
Ağa Məşədi Kərim oğlu Əminov
(1888–1921)
Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b]
Müsavat Partiyası
Boş qalan yerlərə 10 nömrəli siyahıdan əvəzetmə
18 fevral 1919[77]
27 aprel 1920[f]
  • Qanun layihəsi komissiyasının üzvü[45]
  • Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü[78]
Ağa Zeynal Sadıq oğlu Tağıyev
(1893–1940)
İttihad fraksiyası
Bakı Şəhər İdarəsi
15 dekabr 1918[65]
15 dekabr 1918[75]
25 fevral 1919 [o]
  • "Əfv-ümumi" komissiyasının üzvü[64]
Aleksandr Dubrovski
(?—?)
Slavyan-Rus Cəmiyyəti fraksiyası
Slavyan-Rus Cəmiyyəti
(Viktor Klenevskinin əvəzinə)
3 aprel 1919[p]
14 iyul 1919 [q]
Aleksandr Kazarov
(?—?)
Slavyan-Rus Cəmiyyəti fraksiyası
Slavyan-Rus Cəmiyyəti
18 sentyabr 1919[80]
27 aprel 1920[f]
Aleksandr Mixayloviç Ter-Azaryan
(?—?)
Erməni fraksiyası
BakıGəncə erməniləri
10 mart 1919[50]
rowspan="2"
15 may 1919[81]
27 aprel 1920[f]
  • Tərtibat və ləvazim komissiyasının üzvü[57]
  • Torpaq komissiyasının üzvü[e]
  • Fəhlə komssiyasının üzvü[e]
Daşnaksutyun fraksiyası[j]
Arşak Arutunyan
(?—?)
Erməni fraksiyası
Erməni Milli Şuraları
19 oktyabr 1919[82]
21 oktyabr 1919[82]
27 aprel 1920 [f]
Arşak İoanesoviç Malxazyan
(?—?)
Erməni fraksiyası
BakıGəncə erməniləri
25 fevral 1919[69]
15 may 1919[81]
27 aprel 1920[f]
  • Qanun layihəsi komissiyasının üzvü[45]
  • Torpaq komissiyasının üzvü[45]
Daşnaksutyun fraksiyası[j]
Arşak Arutyonoviç Paronyan
(?—?)
Erməni fraksiyası
Erməni Milli Şuraları
25 fevral 1919[69]
9 oktyabr 1919[c]
  • Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü[r]
  • Məmləkətin məhsulatını hüsn istifadə komissiyasının üzvü[45]
Asəf bəy Şıxəlibəyov
(1886–?)
Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b]
Müsavat Partiyası
Milli Şura [s]
7 dekabr 1918
15 dekabr 1918[49]
9 iyun 1919 [t]
  • Qanun layihəsi komissiyasının üzvü[i]
Şamaxı qəzası
17 iyul 1919[85]
27 aprel 1920[f]
Aslan bəy Əli ağa oğlu Qardaşov
(1866–1920)
Əhrar fraksiyası
Milli Şura
7 dekabr 1918
27 aprel 1920[f]
  • "Əfv-ümumi" komissiyasının üzvü[64]
  • Qanun layihəsi komissiyasının üzvü[17][e]
  • Nizamnamə komissiyasının üzvü[k]
  • Müdafiə komissiyasının üzvü[87]
  • Məmləkətin məhsulatını hüsn istifadə komissiyasının üzvü[45]
  • Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü[70]
  • Qanun layihəsi komissiyasının üzvü[70]
  • Mərkəzi Seçki Komissiyasının üzvü[u]
  • Əli Bayramovun qətli istintaqı üzərində nəzarət üçün xüsusi komissiyanın üzvü[88]
  • Torpaq komissiyasının üzvü[e]
  • Fəhlə komssiyasının üzvü[e]
Aslan bəy Ağalar bəy oğlu Səfikürdski
(1881–1937)
Sosialistlər fraksiyası
Müsəlman Sosialist Bloku
Xalqçı Partiyası
Milli Şura
7 dekabr 1918
27 aprel 1920[f]
  • Nizamnamə komissiyasının üzvü[60][k]
  • "Əfv-ümumi" komissiyasının üzvü[64]
  • Mərkəzi Seçki Komissiyasının üzvü[v]
  • Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü[78]
Baba bəy Abdulla oğlu Qəbulzadə
(1893–1937)
Fraksiyasız
Zaqatala qəzası
(Abdulla Qəbulzadənin əvəzinə)
25 dekabr 1919[89]
27 aprel 1920[f]
Əhrar fraksiyası[w]
Bağır bəy Kərbəlayı Əsgər oğlu Rzayev
(1891–1927)
Sosialistlər fraksiyası
Müsəlman Sosialist Bloku
Milli Şura
7 dekabr 1918
28 yanvar 1919[19]
  • Parlamentin baş katibi[x]
  • Qanun layihəsi komissiyasının üzvü[90][i]
  • Tərtibat və ləvazim komissiyasının üzvü[90][k]
  • Mərkəzi Seçki Komissiyasının üzvü
Məhəmməd Məhərrəmovun yerinə
8 may 1919[92]
15 may 1919[81]
27 aprel 1920[f]
Baxış bəy Əsəd bəy oğlu Rüstəmbəyov
(1870–1945)
Bitərəflər fraksiyası
Cavad qəzası
Salyan Milli Komitəsi
15 dekabr 1918[62]
8 yanvar 1919
27 aprel 1920[f]
  • Torpaq komissiyasının üzvü[90]
Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b]
Bitərəf
Bayram Niyazi Kiçikxanlı
(1889–1922)
Əhrar fraksiyası
Zaqatala dairəsi
15 dekabr 1918[62]
8 yanvar 1919[67]
27 aprel 1920[f]
  • Parlamentin baş katibinin müavini [x]
  • Fəhlə komissiyasının üzvü[63]
  • Mərkəzi Seçki Komissiyasının üzvü[k]
Behbud xan Azad xan oğlu Cavanşir
(1877–1921)
Bitərəflər fraksiyası
Boş qalan yerlərə 10 nömrəli siyahıdan əvəzetmə
18 fevral 1919[77]
27 aprel 1920[f]
  • Nizamnamə komissiyasının üzvü[45]
  • Müdafiə komissiyasının üzvü[87][y]
Bəhram bəy Mirzə Cəfər bəy oğlu Axundov
(1861–1932)
Bitərəflər fraksiyası
Boş qalan yerlərə 10 nömrəli siyahıdan əvəzetmə
18 fevral 1919[77]
27 aprel 1920[f]
  • Etibarnamə komissiyasının üzvü[45]
  • Əli Bayramovun qətli istintaqı üzərində nəzarət üçün xüsusi komissiyanın üzvü[88]
Bəhram bəy Əsəd bəy oğlu Vəzirov
(1857–1921)
İttihad fraksiyası
Cəbrayıl qəzası
15 dekabr 1918[62]
27 aprel 1920[f]
Boqdan Qəhrəmanoviç Balayans
(?—?)
Erməni fraksiyası
NuxaAğdaş erməniləri
5 may 1919[93]
27 aprel 1920[f]
Daşnaksutyun fraksiyası[j]
Camo bəy Süleyman bəy oğlu Hacınski
(1888–1942)
Sosialistlər fraksiyası
Müsəlman Sosialist Bloku
Xalqçı Partiyası
Milli Şura
7 dekabr 1918
27 aprel 1920[f]
  • Tərtibat və ləvazim komissiyasının sədri[60]
  • Məclisi-Müəssisan seçkiləri üçün layihə komissiyasının üzvü[63] [e]
  • Müdafiə komissiyasının üzvü[87]
Cavad bəy Rza bəy oğlu Məlik-Yeqanov
(1878–1937)
Müsavat fraksiyası
Milli Şura
7 dekabr 1918
3 aprel 1919 [p]
  • Torpaq komissiyasının üzvü[e]
  • Fəhlə komssiyasının üzvü[63][e]
Cəlil bəy Sultanov
(?—?)
Fraksiyasız
Zəngəzur qəzası
12 mart 1919[50]
17 mart 1919[95]
23 may 1919 [z]
  • Torpaq komissiyasının üzvü[97]
Bitərəflər fraksiyası[aa]
9 oktyabr 1919[100]
10 noyabr 1919[101]
27 aprel 1920[f]
Müsavat və bitərəflər fraksiyası[ab][b]
Müsavat Partiyası
Cəmil bəy Məşədi Nəsir oğlu Lənbəranski
(1884–1959)
Bitərəflər fraksiyası
Cavanşir qəzası
8 yanvar 1919[102]
8 yanvar 1919[102]
18 fevral 1919[ac]
12 may 1919[103]
21 iyul 1919[104]
27 aprel 1920[f]
Fraksiyasız[ad]
İttihad fraksiyası[ae]
Əbdüləli bəy Şirəli bəy oğlu Əmircanov
(1870–1948)
Bitərəflər fraksiyası
Boş qalan yerlərə 10 nömrəli siyahıdan əvəzetmə
18 fevral 1919[77]
27 aprel 1920[f]
  • Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü[107]
Əhməd bəy Həsən bəy oğlu Ağayev
(1869–1939)
Bitərəflər fraksiyası
Zəngəzur qəzası
26 dekabr 1918[108]
16 yanvar 1919[102]
19 yanvar 1919 [af]
Əhməd bəy Ömər oğlu Pepinov
(1893–1938)
Sosialistlər fraksiyası
Hümmət Partiyası
Milli Şura
7 dekabr 1918
27 aprel 1920[f]
  • Parlamentin baş katibi[x]
  • Qanun layihəsi komissiyasının üzvü[17][45]
  • Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü[r]
  • Mərkəzi Seçki Komissiyasının üzvü [v]
  • Əli Bayramovun qətli istintaqı üzərində nəzarət üçün xüsusi komissiyanın üzvü[88]
  • Xaricə göndəriləcək tələbələri seçmək üçün xüsusi komissiyanın üzvü[66]
Əhməd Həmdi Qaraağazadə
(?–?)
Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b]
Müsavat Partiyası
Məlumat yoxdur.
Məlumat yoxdur
Məlumat yoxdur
Məlumat yoxdur
Əkbər ağa İbrahim oğlu Şeyxülislamov
(1891–1961)
Sosialistlər fraksiyası
Hümmət Partiyası
Milli Şura
7 dekabr 1918
27 aprel 1920[f]
  • Nizamnamə komissiyasının üzvü[60]
  • Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü[63]
Əli Əsgər bəy Hacı İbrahimxəlil bəy oğlu Mahmudbəyov
(1875–1968)
Müsavat fraksiyası
Milli Şura
7 dekabr 1918
26 dekabr 1918 [ag]
Əli bəy Harun bəy oğlu Zizikski
(1876–1929)
İttihad fraksiyası
Bakı vilayəti
Quba qəzası
15 dekabr 1918[65]
15 dekabr 1918[49]
8 yanvar 1919[102]
27 aprel 1920[f]
Əliağa Hacı Süleyman oğlu Həsənov
(1871–1933)
Bitərəflər fraksiyası
Bakı Şəhər İdarəsi
15 dekabr 1918[65]
15 dekabr 1918[75]
4 fevral 1919 [ac]
  • Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü[63]
Əliheydər Ağakərim oğlu Qarayev
(1896–1938)
Sosialistlər fraksiyası
Hümmət Partiyası
Məlumat yoxdur.
7 dekabr 1918
27 aprel 1920[f]
  • Etibarnamə komissiyasının üzvü[60]
  • Qanun layihəsi komissiyasının üzvü[17]
  • Torpaq komissiyasının üzvü[e]
  • Fəhlə komssiyasının üzvü[63][e]
Əlimərdan bəy Ələkbər bəy oğlu Topçubaşov
(1862–1934)
Fraksiyasız
Milli Şura
7 dekabr 1918
27 aprel 1920[f]
  • Parlamentin rəisi[x]
Əsəd bəy Əmirov
(1889–1939)
İttihad fraksiyası
Bakı Şəhər İdarəsi
14 aprel 1919[23]
24 aprel 1919[ah]
27 aprel 1920[f]
Əsədulla Əhmədov
(1867–1941)
Bitərəflər fraksiyası
Bakı Şəhər İdarəsi
14 aprel 1919[23]
24 aprel 1919[ah]
27 aprel 1920[f]
  • Təftiş komissiyasının üzvü[26]
Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b]
Bitərəf
Əşrəf bəy Həsən bəy oğlu Tağıyev
(1867–1930)
Əhrar fraksiyası
Ərəş qəzası
15 dekabr 1918[65]
5 fevral 1919[ai]
Müsavat və bitərəflər fraksiyası[aj]
Müsavat Partiyası
17 mart 1919[115]
17 mart 1919[51]
27 aprel 1920[f]
Fətəli xan İskəndər xan oğlu Xoyski
(1875–1920)
Bitərəflər fraksiyası
Milli Şura
7 dekabr 1918
27 aprel 1920[f]
Fraksiyasız[ak]
Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b]
Bitərəf
Firidun bəy Əhməd bəy oğlu Köçərli
(1863–1920)
Müsavat fraksiyası
Milli Şura
7 dekabr 1918
4 fevral 1919[ac]
Fyodr Yefimoviç Kotilevski
(?—?)
Slavyan-Rus Cəmiyyəti fraksiyası
Slavyan-Rus Cəmiyyəti
15 dekabr 1919
27 aprel 1920[f]
Hacı Əli Qasımoğlu
(?—?)
Əhrar fraksiyası
Gəncə qəzası
15 dekabr 1918[62]
26 may 1919[al]
21 iyul 1919[104]
9 oktyabr 1919 [am][an]
Hacı Hüseyn Əfəndiyev
(1887–1920)
Əhrar fraksiyası
Göyçay qəzası
15 dekabr 1918[62]
15 dekabr 1918[49]
9 noyabr 1919 [ao]
  • Nizamnamə komissiyasının üzvü[65]
  • Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü[ap]
24 noyabr 1919 [aq]
27 aprel 1920[f]
Hacı Kərim Kərbəlayi Hüseyn oğlu Sanılı
(1878–1937)
Sosialistlər fraksiyası
Hümmət Partiyası
Qazax qəzası
15 dekabr 1918[62]
15 dekabr 1918[49]
27 aprel 1920[f]
  • Torpaq komissiyasının üzvü
  • Sorğu komissiyasının üzvü[122]
Hacı Molla Əhməd Nuruzadə
(1881–1930)
Əhrar fraksiyası
Gəncə qəzası
15 dekabr 1918[62]
2 iyun 1919[t]
  • Tərtibat və ləvazim komissiyasının üzvü[65]
  • Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü[63]
21 iyul 1919[104]
9 oktyabr 1919[am]
Hacı Səlim Mirzə İsmayıl Qasir oğlu Axundzadə
(1872–1930)
Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b]
Müsavat Partiyası
Milli Şura
7 dekabr 1918
27 aprel 1920[f]
Heybətqulu Həbibulla oğlu Məmmədbəyov
(1879–1937)
İttihad fraksiyası
Milli Şura
7 dekabr 1918
27 aprel 1920[f]
  • Tərtibat və ləvazim komissiyasının üzvü[123]
  • Torpaq komissiyasının üzvü[e]
  • Fəhlə komssiyasının üzvü[63][e]
Həmdulla əfəndi İsmayıl əfəndi oğlu Əfəndizadə
(1870–1929)
İttihad fraksiyası
Bakı vilayəti
Quba şəhəri
15 dekabr 1918[62]
15 dekabr 1918[49]
27 aprel 1920[f]
Həmid bəy Xəlil ağa oğlu Şahtaxtinski
(1880–1944)
Müsavat fraksiyası
Milli Şura
7 dekabr 1918
4 fevral 1919 [ac]
Həsən bəy Məşədi Hüseyn oğlu Ağayev
(1875–1920)
Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b]
Müsavat Partiyası
Milli Şura
7 dekabr 1918
27 aprel 1920[f]
  • Parlament sədrinin baş müavini[x]
  • Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü[ar]
  • Nizamnamə komissiyasının üzvü[k]
  • Təshihiyyə komissiyasının üzvü[u]
Xəlil bəy Hacıbaba oğlu Xasməmmədov
(1873–1947)
Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b]
Müsavat Partiyası
Milli Şura
7 dekabr 1918
27 aprel 1920[f]
Xoren Mixayloviç Amaspür
(?—?)
Erməni fraksiyası
BakıGəncə erməniləri
25 fevral 1919[69]
15 may 1919[81]
27 aprel 1920[f]
  • Tərtibat və ləvazim komissiyasının üzvü[45]
  • Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü[78]
Daşnaksutyun fraksiyası[j]
Xosrov bəy Paşa bəy oğlu Sultanov
(1879–1943)
Müsavat fraksiyası
Milli Şura
7 dekabr 1918
15 yanvar 1919
  • Qanun layihəsi komissiyasının üzvü[17]
  • Müdafiə komissiyasının üzvü[y]
Xudadat bəy Ağa bəy oğlu Məlik-Aslanov
(1879–1935)
Fraksiyasız
Milli Şura
7 dekabr 1918
27 aprel 1920[f]
İbrahim ağa Paşa ağa oğlu Vəkilov
(1853–1934)
Müsavat fraksiyası
Milli Şura
7 dekabr 1918
5 fevral 1919 [ac]
İbrahim Məhərəm oğlu Əbilov
(1881–1923)
Sosialistlər fraksiyası
Hümmət Partiyası
Milli Şura
7 dekabr 1918
Məlumat yoxdur.
  • Mərkəzi Seçki Komissiyasının üzvü[v]
  • Torpaq komissiyasının üzvü
  • Sorğu komissiyasının üzvü
Bağır bəy Rzayevin əvəzinə
28 yanvar 1919[19]
27 aprel 1920[f]
İbrahim İsmayılzadə
(?-?)
Sosialistlər fraksiyası
Müsəlman Sosialist Bloku
Xalqçı Partiyası
Abbas Atamalıbəyovun əvəzinə
22 dekabr 1919[125]
27 aprel 1920[f]
İqnatyev
(?—?)
Slavyan-Rus Cəmiyyəti fraksiyası
Slavyan-Rus Cəmiyyəti
18 sentyabr 1919[126]
27 aprel 1920[f]
İlya Azareviç Janin
(?—?)
Slavyan-Rus Cəmiyyəti fraksiyası
Muğan rusları
19 fevral 1920[127]
27 aprel 1920[f]
İsak Nikitiç Xocayev
(?—?)
Erməni fraksiyası
BakıGəncə erməniləri
25 fevral 1919[69]
15 may 1919[81]
27 aprel 1920[f]
  • Nizamnamə komissiyasının üzvü[k]
  • Qarabağ hadisələrini təhqiq edən komissiyanın üzvü[128]
İsgəndər bəy Mirzə Əbdülhüseyn oğlu Axundov
(1862–1933)
Bitərəflər fraksiyası
Şamaxı Şəhər İdarəsi
Sentyabr 1919[129]
18 sentaybr 1919[126]
27 aprel 1920[f]
İttihad fraksiyası[ae]
İslam bəy Qəbulzadə
(1879–1920)
Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b]
Müsavat Partiyası
Milli Şura
7 dekabr 1918
27 aprel 1920[f]
Qara bəy Rəhim bəy oğlu Əliverdilər
(1879–1929)
İttihad fraksiyası
Şuşa qəzası
Ağdam Milli Şurası
15 dekabr 1918[62]
15 dekabr 1918[49]
27 aprel 1920[f]
Qara bəy İsmayıl ağa oğlu Qarabəyov
(1874–1953)
İttihad fraksiyası
Bakı Şəhər İdarəsi
7 dekabr 1918
15 dekabr 1918[75]
27 aprel 1920[f]
  • Qanun layihəsi komissiyasının üzvü[17][i]
  • Müdafiə komissiyasının üzvü[87]
  • Mərkəzi Seçki Komissiyasının üzvü[u]
  • Nizamnamə komissiyasının üzvü [60][k]
  • Xaricə göndəriləcək tələbələri seçmək üçün xüsusi komissiyanın üzvü[66]
  • Qarabağ hadisələrini təhqiq edən komissiyanın üzvü[128]
Qasım bəy Abbasqulu bəy oğlu Camalbəyov
(1881–1938)
Sosialistlər fraksiyası
Hümmət Partiyası
Milli Şura
7 dekabr 1918
26 may 1919 [al]
  • Tərtibat və ləvazim komissiyasının üzvü[60]
  • Qanun layihəsi komissiyasının üzvü[45]
  • Mərkəzi Seçki Komissiyasının üzvü[v]
Hümmət Partiyası tərəfindən
17 iyul 1919 [as]
17 iyul 1919 [as]
27 aprel 1920[f]
Qazı Əhməd bəy Məhəmmədbəyov
(1889–1937)
Müsavat fraksiyası
Milli Şura
7 dekabr 1918
27 aprel 1920[f]
  • Məclisi-Müəssisan seçkiləri üçün layihə komissiyasının üzvü[63][g]
  • Qanun layihəsi komissiyasının üzvü[45]
  • Nizamnamə komissiyası[60]
  • Mərkəzi Seçki Komissiyasının üzvü[k]
  • Əli Bayramovun qətli istintaqı üzərində nəzarət üçün xüsusi komissiyanın üzvü[88]
İttihad fraksiyası
Qərib Kərimoğlu
(1870–1926)
Əhrar fraksiyası
Nuxa qəzası
15 dekabr 1918[62]
15 dekabr 1918[49]
11 mart 1920[w]
  • Torpaq komissiyasının üzvü[e]
  • Fəhlə komssiyasının üzvü[e]
Qriqori İvanoviç Sxakaya
(?—?)
Milli azlıqlar fraksiyası
Gürcü Milli Şurası
15 dekabr 1918[65]
25 may 1919[at]
  • Tərtibat və ləvazim komissiyasının üzvü[60]
  • Fəhlə komissiyasının üzvü[108][134]
  • Məmləkətin məhsulatını hüsn istifadə komissiyasının üzvü[45]
  • Təshihiyyə komissiyasının üzvü[73]
Qulamhüseyn bəy Kazımbəyov
(1889–1972)
Fraksiyasız
Lənkəran qəzası
11 dekabr 1919[135]
27 aprel 1920[f]
Müsavat və bitərəflər fraksiyası[au]
Müsavat Partiyası
Lorens Yakovleviç Kun
(1884–1942)
Milli azlıqlar fraksiyası
Alman Milli Şurası
15 dekabr 1918[65]
15 dekabr 1918[75]
27 aprel 1920[f]
  • Torpaq komissiyasının üzvü[97]
Lujov
(?—?)
Slavyan-Rus Cəmiyyəti fraksiyası
Slavyan-Rus Cəmiyyəti
(Viktor Klenevskinin əvəzinə)
Məlumat yoxdur.
Məlumat yoxdur.
27 aprel 1920[f]
Mehdi bəy Hacıbababəyov
(1871–1925)
Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b]
Müsavat Partiyası
Milli Şura
7 dekabr 1918
27 aprel 1920[f]
Mehdi bəy Süleyman bəy oğlu Hacınski
(1879–1941)
Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b]
Müsavat Partiyası
Milli Şura
7 dekabr 1918
27 aprel 1920[f]
  • Parlamentin baş katibi [x]
  • Parlamentin baş katibinin müavini [x]
  • Qanun layihəsi komissiyasının üzvü[96][136][ar]
  • Xaricə göndəriləcək tələbələri seçmək üçün xüsusi komissiyanın üzvü[66]
Məhəmməd Əli Əbdüləziz oğlu Rəsulzadə
(1882–1982)
Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b]
Müsavat Partiyası
Boş qalan yerlərə 10 nömrəli siyahıdan əvəzetmə
18 fevral 1919[77]
27 aprel 1920[f]
Məhəmməd Əmin Axund Hacı Molla Ələkbər oğlu Rəsulzadə
(1884–1955)
Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b]
Müsavat Partiyası
Milli Şura
7 dekabr 1918
27 aprel 1920 [f]
  • Məclisi-Müəssisan seçkiləri üçün layihə komissiyasının sədri[63][g]
  • Qanun layihəsi komissiyasının üzvü[17]
  • Təshihiyyə komissiyasının üzvü[73]
  • Xaricə göndəriləcək tələbələri seçmək üçün xüsusi komissiyanın üzvü[66]
  • Torpaq komissiyasının üzvü[e]
  • Fəhlə komssiyasının üzvü[e]
Məhəmməd Məhərrəmov
(1895–1982)
Sosialistlər fraksiyası
Müsəlman Sosialist Bloku
Milli Şura
7 dekabr 1918
8 may 1919 [av]
  • Etibarnamə komissiyasının üzvü[60]
  • Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü[63]
Məmməd Yusif Hacıbaba oğlu Cəfərov
(1885–1935)
Müsavat fraksiyası
Milli Şura
7 dekabr 1918
18 fevral 1919 [aw]
  • Nizamnamə komissiyasının üzvü[60]
Müsavat və bitərəflər fraksiyası
Bitərəf
Yusifəli Əliyevin əvəzinə 10 nömrəli siyahı üzrə
6 noyabr 1919[ax]
27 aprel 1920[f]
  • Parlamentin sədrinin baş müavini [x]
Məmmədbağır Saleh oğlu Şeyxzamanlı
(1880–1920)
Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b]
Müsavat Partiyası
Boş qalan yerlərə 10 nömrəli siyahıdan əvəzetmə
18 fevral 1919[77]
27 aprel 1920[f]
  • Torpaq komissiyasının üzvü
Məmmədhəsən Cəfərqulu oğlu Hacınski
(1875–1931)
Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b]
Müsavat Partiyası
Milli Şura
7 dekabr 1918
27 aprel 1920[f]
  • Tərtibat və ləvazimat komissiyasının sədri[137]
Məmmədrza ağa Mənsur ağa oğlu Vəkilov
(1864–1944)
Məlumat yoxdur.
Milli Şura
7 dekabr 1918
27 aprel 1920[f]
  • Müvəqqəti sədr [x]
  • Təftiş komissiyasının üzvü[138]
Müsavat və bitərəflər fraksiyası[ay][b]
Müsavat Partiyası
Məşədi Səməd Həsənoğlu
(1885–?)
Fraksiyasız
Gəncə qəzası
19 fevral 1920[127]
27 aprel 1920[f]
Əhrar fraksiyası[w]
Mixail Vinoqradov
(?—?)
Slavyan-Rus Cəmiyyəti fraksiyası
Slavyan-Rus Cəmiyyəti
15 dekabr 1918[65]
15 dekabr 1918[75]
28 oktyabr 1919[ax]
  • Qanun layihəsi komissiyasının üzvü[17]
  • Məmləkətin məhsulatını hüsn istifadə komissiyasının üzvü[45]
  • Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü[r]
Mir Hidayət bəy Mir Adil oğlu Seyidov
(1887–1919)
Müsavat fraksiyası
Milli Şura
7 dekabr 1918
5 fevral 1919[ai]
Mir Yaqub Mir Əbdüləziz oğlu Mehdiyev
(1891–1949)
İttihad fraksiyası
Milli Şura
7 dekabr 1918
27 aprel 1920[f]
  • Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü[63]
Mirzə Cəlal Hacı Ələkbər oğlu Yusifzadə
(1862–1931)
Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b]
Müsavat Partiyası
Milli Şura
7 dekabr 1918
27 aprel 1920[f]
Mirzə Şəmsi oğlu Əsədullayev
(1875–1936)
Bitərəflər fraksiyası
Bakı Neft Mədənçiləri İttifaqı Qurultayı
15 dekabr 1918[65]
15 dekabr 1918[65]
27 aprel 1920[f]
Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b]
Bitərəf
Mirzə Sadıq Səmih oğlu Axundzadə
(1895–1971)
Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b]
Müsavat Partiyası
Zəngəzur qəzası
9 oktyabr 1919[100]
10 noyabr 1919[101]
27 aprel 1920[f]
Moisey Arkadyeviç Quxman
(?—?)
Milli azlıqlar fraksiyası
Yəhudi Milli Şurası
15 dekabr 1918[65]
15 dekabr 1918[75]
27 aprel 1920[f]
  • Etibarnamə komissiyasının üzvü[60]
  • Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü
Muxtar İsmayıl oğlu Əfəndizadə
(1880–1975)
Əhrar fraksiyası
Ərəş qəzası
17 mart 1919[115]
17 mart 1919[51]
27 aprel 1920[f]
  • Təshihiyyə komissiyasının üzvü[73]
  • Qanun layihəsi komissiyasınınun üzvü[e]
  • Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü[108][58][ap]
Murtuza Axundzadə
(1877–1920)
Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b]
Müsavat Partiyası
Bakı vilayəti
Quba şəhəri
15 dekabr 1918[65]
27 aprel 1920[f]
Musa bəy Hacı Məmmədhüseyn oğlu Rəfiyev
(1888–1938)
Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b]
Müsavat Partiyası
Əli Əsgər bəy Mahmudbəyovun əvəzinə
(Milli Şura)[az]
26 dekabr 1918[ag]
27 aprel 1920[f]
  • Müdafiə komissiyasının sədr əvəzi
  • Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü (sədri)[140][r]
Mustafa Hacı Musa oğlu Mahmudov
(1878–1937)
Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b]
Müsavat Partiyası
Milli Şura
7 dekabr 1918
27 aprel 1920[f]
  • Nizamnamə komissiyasının üzvü[k]
  • Təshihiyyə komissiyasının üzvü[u]
Mustafa bəy Nadir ağa oğlu Vəkilov
(1896–1865)
Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b]
Müsavat Partiyası
Boş qalan yerlərə 10 nömrəli siyahıdan əvəzetmə
18 fevral 1919[77]
27 aprel 1920[f]
  • Təshihiyyə komissiyasının üzvü[73] [u]
  • Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü [ar]
Müseyib bəy Qəhrəman bəy oğlu Əxicanov
(1892–1920)
Müsavat fraksiyası
Milli Şura
7 dekabr 1918
4 fevral 1919[ac]
  • Qanun layihəsi komissiyasının üzvü[i]
Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b]
Müsavat Partiyası
Cavad qəzası
27 sentyabr 1919[143]
27 aprel 1920[f]
Nəriman bəy Həşim bəy oğlu Nərimanbəyli
(1889–1937)
Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b]
Müsavat Partiyası
Milli Şura [az]
7 dekabr 1918
27 aprel 1920[f]
  • Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü[63] [ba]
  • Torpaq komissiyasının üzvü
  • Təftiş komissiyasının üzvü[138]
Nəsib bəy Yusif bəy oğlu Yusifbəyli
(1881–1920)
Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b]
Müsavat Partiyası
Milli Şura
7 dekabr 1918
27 aprel 1920[f]
Poqos Çubaryan
(?—?)
Erməni fraksiyası
Erməni Milli Şuraları
25 fevral 1919[69]
27 aprel 1920[f]
  • Fəhlə komissiyasının üzvü[45]
  • Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü[57]
  • Qarabağ hadisələrini təhqiq edən komissiyanın üzvü[128]
Daşnaksutyun fraksiyası
Rəhim bəy Alı ağa oğlu Vəkilov
(1898–1934)
Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b]
Müsavat Partiyası
Milli Şura
7 dekabr 1918
27 aprel 1920[f]
  • Parlamentin müvəqqəti baş katibi[x]
Rəşid bəy Axund Əbdüssəlam oğlu Axundzadə
(1880–1940)
Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b]
Müsavat Partiyası
Salyan şəhəri
15 dekabr 1918[62]
8 yanvar 1919[102]
27 aprel 1920[f]
Rza bəy Ağabəyov
(?—?)
Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b]
Müsavat Partiyası
Göyçay şəhəri
7 aprel 1919[145]
14 aprel 1919[23]
27 aprel 1920[f]
  • Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü[ba]
  • Təftiş komissiyasının üzvü[138]
  • Qanun layihəsi komitəsinin üzvü[bb]
Rza bəy Kərbəlayi Baba bəy oğlu Qaraşarlı
(1891–?)
Sosialistlər fraksiyası
Müsəlman Sosialist Bloku
Xalqçı Partiyası
Məlumat yoxdur.
7 dekabr 1918
27 aprel 1920[f]
  • Parlamentin baş katibi [x]
  • Fəhlə komissiyasının üzvü[63]
  • Təshihiyyə komissiyasının üzvü[73]
  • Mərkəzi Seçki Komissiyasının üzvü
Sadıq bəy Hacı İsmayıl oğlu Ağabəyzadə
(1865–1944)
İttihad fraksiyası
Göyçay şəhəri
15 dekabr 1918[65]
15 dekabr 1918[49]
4 fevral 1919 [ac]
Sergey Mixaylov
(?—?)
Slavyan-Rus Cəmiyyəti fraksiyası
Slavyan-Rus Cəmiyyəti
15 dekabr 1918[65]
15 dekabr 1918[75]
2 oktyabr 1919 [bc]
  • Etibarnamə komissiyasının üzvü[60][d]
Sergey Remizov
(?—?)
Slavyan-Rus Cəmiyyəti fraksiyası
Slavyan-Rus Cəmiyyəti
18 sentyabr 1919[126]
27 aprel 1920[f]
  • Qanun layihəsi komissiyasının üzvü[d]
  • Etibarnamə komissiyasının üzvü[d][147]
Səməd ağa Həsən oğlu Ağamalıoğlu
(1867–1930)
Sosialistlər fraksiyası
Hümmət Partiyası
Milli Şura
7 dekabr 1918
27 aprel 1920[f]
  • Torpaq komissiyasının sədri[98]
  • "Əfv-ümumi" komissiyasının üzvü[64]
  • Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü
Səməd bəy Sadıx bəy oğlu Mehmandarov
(1856–1931)
Fraksiyasız
Lənkəran şəhəri
18 oktyabr 1919[118]
10 noyabr 1919[148]
27 aprel 1920[f]
Stanislav Stanislavoviç Vonsoviç
(1888–1937)
Milli azlıqlar fraksiyası
Bakı Polyakları
15 dekabr 1918[65]
27 aprel 1920[f]
  • Nizamnamə komissiyasının üzvü[60][k]
  • Məclisi-Müəssisan seçkiləri üçün layihə komissiyasının üzvü[108][g]
  • Qanun layihəsi komissiyasının katibi[149][17][45][i]
Stepan Sergeyeviç Taqianosov
(?—?)
Erməni fraksiyası
Erməni Milli Şuraları
25 fevral 1919[69]
27 aprel 1920[f]
  • Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü[45][d]
Stepan Şahnazarov
(?—?)
Erməni fraksiyası
Erməni Milli Şuraları
25 fevral 1919[69]
27 aprel 1920[f]
Strevutin
(?—?)
Slavyan-Rus Cəmiyyəti fraksiyası
Slavyan-Rus Cəmiyyəti
(Viktor Klenevskinin əvəzinə)
26 fevral 1920[150]
27 aprel 1920[f]
Sultan Məcid Murtuzəli oğlu Qənizadə
(1866–1938)
İttihad fraksiyası
Milli Şura
7 dekabr 1918
27 aprel 1920[f]
  • Parlamentin sədrinin ikinci müavini[x]
Şaqen Şahnazarov
(?—?)
Erməni fraksiyası
Gəncə Erməni Milli Şurası
(Şəki mahalı)
25 dekabr 1919[151]
27 aprel 1920[f]
  • Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü[78]
Şəfi bəy Mustafa bəy oğlu Rüstəmbəyli
(1893–1960)
Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b]
Müsavat Partiyası
Milli Şura
7 dekabr 1918
27 aprel 1920[f]
  • Etibarnamə komissiyasının sədri[60]
  • Tərtibat və ləvazim komissiyasının üzvü[k]
  • Qarabağ hadisələrini təhqiq edən komissiyanın üzvü[128]
Teymur bəy Məhəmmədqulu bəy oğlu Makinski
(1874–?)
Bitərəflər fraksiyası
Milli Şura
7 dekabr 1919
4 fevral 1919 [ac]
  • Məclisi-Müəssisan seçkiləri üçün layihə komissiyasının üzvü[63][g]
Vasili Arkadyeviç Kravçenko
(?—?)
Slavyan-Rus Cəmiyyəti fraksiyası
Slavyan-Rus Cəmiyyəti
15 dekabr 1918[65]
15 dekabr 1918[75]
27 aprel 1920[f]
  • Tərtibat və ləvazim komissiyasının üzvü[60]
Vasili Mixayloviç Kujim
(?—?)
Milli azlıqlar fraksiyası
Bakı Ukraynalıları Radası
4 fevral 1919[117]
27 aprel 1920[f]
  • Qanun layihəsi komissiyasının üzvü[45]
Viktor Vinikoroviç Klenevski
(1883—?)
Slavyan-Rus Cəmiyyəti fraksiyası
Slavyan-Rus Cəmiyyəti
15 dekabr 1918[65]
3 aprel 1919[p]
  • Nizamnamə komissiyasının üzvü[60]
Slavyan-Rus Cəmiyyəti
(Sergey Mixaylovun əvəzinə)
16 oktyabr 1919[68]
26 fevral 1920[150]
Vladimir Aleksandroviç Bakradze
(?-?)
Fraksiyasız
Gürcü Milli Şurası
(Qriqori Sxakayanın əvəzinə)
25 may 1919[at]
27 aprel 1920[f]
  • Qanun layihəsi komissiyasının üzvü[147]
  • Etibarnamə komissiyasının üzvü[147]
Sosialistlər fraksiyası[bd]
Vladimir Konstantinoviç Ollonqren
(1867–1943)
Slavyan-Rus Cəmiyyəti fraksiyası
Slavyan-Rus Cəmiyyəti
15 dekabr 1918[65]
27 aprel 1920[f]
Milli azlıqlar fraksiyası[152]
Yervand Fadaeviç Taqianosov
(?—?)
Erməni fraksiyası
Erməni Milli Şuraları
25 fevral 1919[69]
27 aprel 1920[f]
  • Məclisi-Müəssisan seçkiləri üçün layihə komissiyasının üzvü[45][g]
  • Sorğu komissiyasının üzvü[45]
  • Maliyyə və büdcə komissiyasının üzvü[d]
Daşnaksutyun fraksiyası[j]
Yusif Əhmədzadə
(?–1938)
Bitərəflər fraksiyası
Milli Şura [be]
(Bakı Ticarət və Sənayə İttifaqı)
7 dekabr 1919
15 dekabr 1919[75]
27 aprel 1920[f]
  • Məmləkətin məhsulatını hüsn istifadə komissiyasının üzvü[45]
Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b]
Bitərəf
Yusifəli Əliyev
(?—?)
Müsavat və bitərəflər fraksiyası[b]
Müsavat Partiyası
Boş qalan yerlərə 10 nömrəli siyahıdan əvəzetmə
18 fevral 1919[77]
6 noyabr 1919 [ax]
  • Məmləkətin məhsulatını hüsn istifadə komissiyasının üzvü[45]
Zaxarov
(?—?)
Slavyan-Rus Cəmiyyəti fraksiyası
Slavyan-Rus Cəmiyyəti
18 sentyabr 1919[126]
27 aprel 1920[f]
  • Qanun layihəsi komissiyasının üzvü[d]
Zeynal bəy Mirzə Həmid bəy oğlu Vəzirov
(1854–1933)
İttihad fraksiyası
Şuşa qəzası
15 dekabr 1919[65]
8 yanvar 1919[67]
27 aprel 1920[f]
  • Etibarnamə komissiyasının üzvü[60]
  • Məmləkətin məhsulatını hüsn istifadə komissiyasının üzvü[45]
  1. 1 2 Parlamentin 1 noyabr 1919 tarixli sayca doxsan birinci iclasında Abdulla bəy Əfəndizadənin sədri olduğu Əhrar fraksiyanı tərk etdiyi, hələlik heç bir fraksiyaya daxil olmadığını, özünü sol bitərəf elan etdiyi açıqlandı.[55]
  2. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 Parlamentin 23 oktyabr 1919 tarixli sayca səksən yeddinci iclasında açıqlanan bəyənnaməyə əsasən Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin Bitərəflər fraksiyası üzvləri Ağa Aşurov, Ağa bəy Səfərəliyev, Baxış bəy Rüstəmbəyov, Əsədulla Əhmədov, Fətəli xan Xoyski, Mirzə Əsədullayev və Yusif Əhmədzadə səsvermə hüququnu özündə saxlayaraq Müsavat fraksiyası ilə birgə Müsavat və bitərəflər fraksiyasını təşkil etmişdir. 23 oktyabr 1919-cu il tarixinədək Müsavat fraksiyası adı altında fəaliyyət göstərən fraksiya artıq Müsavat və bitərəflər fraksiyası adlanmışdır.[116]
  3. 1 2 Parlamentin 9 oktyabr 1919 tarixli sayca səksən birinci iclasında parlamentin iclaslarına üzrsüz səbəbdən 15 gündən artıq müddətə qatılmadığı üçün Abbas bəy Atamalıbəyov və Arşak Paronyanın üzvlükdən ixrac edildiyi elan olundu.[56]
  4. 1 2 3 4 5 6 7 8 Parlamentin 11 oktyabr 1919 tarixli sayca səksən ikinci iclasında Sergey Remizovun qanun layihəsi komissiyasından çıxdığı və əvəzində Zaxarovun komissiyaya üzv qəbul olunduğu, Abbas bəy Atamalıbəyovun həm tərtibat və ləvazim, həm də etibarnamə komissiyasından ixrac olunduğu, Sergey Mixaylovun Etibarnamə komissiyasından çıxdığı və əvəzində Sergey Remizovun komissiyaya üzv qəbul olunduğu, Stepan Taqianosovun maliyyə komissiyasından çıxdığı və əvəzində Yervand Taqianosovun komissiyaya üzv qəbul olunduğu elan olundu.[146]
  5. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 Parlamentin 24 aprel 1919 tarixli iclasında torpaq komissiyası yenidən təşkil olunmuşdur. Seçkilərdə Cavad bəy Məlik-Yeqanov 36, Heybətqulu Məmmədbəyov 32, Məhəmməd Əmin Rəsulzadə 30, Aslan bəy Qardaşov 28, Əliheydər Qarayev 27, Qərib Kərimoğlu 26, Aleksandr Ter-Azaryan da 26 səslə torpaq komissiyasının üzvü seçilmişdir. Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin təklifi ilə seçilmiş üzvlər həm də fəhlə komissiyasının üzvləri seçilmişdir. Aslan bəy Qardaşovun əvəzinə qanunverici komissiyaya Əhrar fraksiyası tərəfindən Muxtar Əfəndizadə üzv namizədi göstərildi. Həmçinin, Camo bəy Hacınski Məclisi-Müəssisan seçkiləri üçün layihə komissiyasından fraksiya tərəfindən çıxarıldı, əvəzinə isə Abbas bəy Atamalıbəyov təklif olundu.[86] Parlamentin 8 may 1919-cu il tarixli sayca otuz beşinci iclasında Atamalıbəyov və Əfəndizadə namizəd göstərildikləri komisyonlara seçildilər.[57]
  6. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 Parlamentin 27 aprel 1920 tarixli sayca yüz qırx beşinci, təcili və fövqəladə iclasında hakimiyyətin kommunistlərə təhvil verilməsi haqqında qərar qəbul olundu. Parlamentin taleyi qərarda məlum olmasa da, bu parlamentin sonuncu iclası oldu.
  7. 1 2 3 4 5 6 7 1919-cu ilin oktyabr ayında 21 nəfər üzvdən ibarət Mərkəzi Seçki Komissiyası təşkil olunmuşdur. Bu komissiyanın təşkilindən sonra parlamentin 13 oktyabr 1919 tarixli sayca səksən üçüncü iclasında rəsmi olaraq Məclisi-Müəssisan seçkiləri üçün layihə komissiyasının işinə xitam verilmişdir.
  8. Parlamentin 16 oktyabr 1919 tarixli səksən dördüncü iclasında Abdulla Qəbulzadənin uzun müddətdir xəstə olduğundan istefa etməsi ilə bağlı Zaqataladan göndərilmiş teleqram oxundu.[68]
  9. 1 2 3 4 5 6 Parlamentin 22 aprel 1920 tarixli sayca yüz qırx üçüncü iclasında qanun layihəsi komissiyasına tam tərkibdə seçkilər keçirilmiş. Müseyib bəy Əxicanov, Asəf bəy Şıxəlibəyov, Rza bəy Ağabəyov, Qara bəy Qarabəyov, Stanislav Vonsoviç, Abqar Papyan və Bağır Rzayev üzv seçilmişdir.[71]
  10. 1 2 3 4 5 6 Parlamentin 14 aprel 1919 tarixli sayca iyirmi doqquzuncu iclasında Daşnaksutyun fraskiyası yaradıldı və Erməni fraksiyasının bəzi üzvləri bu fraksiyaya keçdilər.[23]
  11. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Parlamentin 16 fevral 1920 tarixli sayca yüz iyirmi beçinci iclasında tərtibat və ləvazim komissiyası üzvlüyünə Bağır Rzayevin əvəzinə yeni üzv seçiləcəyi elan olundu. Bayram Niyazi Kiçikxanlı bir ay yarımlıq məzuniyyətlə Zaqatalaya getdiyi üçün Mərkəzi Seçki Komissiyası üzvlüyündən istefa verdi. Abuzər bəy Rzayev vaxtı olmadığından təshih komissiyası üzvlüyündən istefa verdi. Qazı Əhməd bəy Məhəmmədbəyov isə vaxtı və imkanı olmadığından qanun layihəsi komissiyası üzvlüyündən istefa verdi.[43] İclasın sonunda seçki keçirildi. Tərtibat və ləvazim komissiyasına Şəfi bəy Rüstəmbəyli, nizamnamə komissiyasına Həsən bəy Ağayev, Mustafa Mahmudov, Aslan bəy Səfikürdski, Stanislav Vonsoviç, İsak Xocayev, Qara bəy Qarabəyov və Aslan bəy Qardaşov seçildi.[91]
  12. Parlamentin 2 oktyabr 1919 tarixli səksəninci iclasında Abuzər bəy Rzayevin Bitərəflər fraksiyasından çıxaraq Müsavat fraksiyasına daxil olduğu elan edildi.[74]
  13. Parlamentin 15 may 1919 tarixli sayca otuz səkkizinci iclasında Ağa bəy Səfərəliyevin İttihad Partiyasından istefa verdiyi elan olundu.[58]
  14. Parlamentin 7 avqust 1919 tarixli sayca altmış üçüncü iclasında Ağa bəy Səfərəliyevin Bitərəflər fraksiyasına daxil olduğu elan olundu.[76]
  15. Parlamentin 25 fevral 1919 tarixli sayca on altıncı iclasında 1 aydan artıqdır parlament iclaslarına qatılmadığı və bununla bağlı məlumat vermədiyi üçün məbusluqdan ixrac olundu.[45]
  16. 1 2 3 Parlamentin 3 aprel 1919-cu il tarixli sayca iyirmi altıncı iclasında Cavad bəy Məlik-Yeqanovun dəmir yolu qulluğuna keçdiyi haqqında məlumat məktubu oxunmuş və dövlət qulluğuna keçdiyi üçün Vikto Klenevskinin məbusluqdan azad edildiyi elan olundu. Fraksiya onun yerinə üzv olaraq professor Aleksandr Dubrovski göstərildi.[94] Parlamentin sentyabr 1919 tarixli yetmişinci iclasında Lənkərana fövqəladə nümayəndə olaraq təyin olunduğu üçün tətil müddətini keçən Cavad bəy Məlik-Yeqanovun üzvlükdən xaric olması barədə müzakirələr edilmişdir.
  17. Parlamentin 14 iyul 1919 tarixli sayca əlli beşinci iclasında Aleksandr Dubrovskinin istefası barədə ərizə oxundu.[79]
  18. 1 2 3 4 Parlamentin 22 yanvar 1920 tarixli sayca yüz iyirmi iclasında maliyyə və büdcə komissiyasından gələn məktub oxundu. Məktubda qeyd olunurdu ki, Musa bəy RəfiyevƏhməd bəy Pepinov nazir təyin olunduğu üçün, Mixail VinoqradovArşak Paronyan üzvlükdən çıxdığı üçün boşalan yerlərə üzvlər təyin olunsun. Əhrar fraksiyası isə Abdulla bəy Əfəndizadənin fraksiyadan ayrıldığı üçün komissiyalarda Əhrar adından üzv qalmadığını söyləyərək yeni üzvlərin seçilməsini rica etsə də, təklif qəbul olunmadı.[109]
  19. Milli Şuraya 4 dekabr 1918-ci il tarixində seçildi.
  20. 1 2 Parlamentin 16 iyun 1919 tarixli sayca qırx səkkizinci iclasında Asəf bəy Şıxəlibəyovun istefası,[83] Hacı Molla Əhməd Nuruzadənin 20 günlük məzuniyyətin (28 aprel-18 may) müddətinin tamam olmasına baxmayaraq məlumatlandırma etmədiyi və iclaslarda iştirak etmədiyi üçün 2 iyun 1919 tarixindən parlamentdən xaric olunduğu elan edildi.[84]
  21. 1 2 3 4 5 Parlamentin 19 fevral 1920 tarixli sayca yüz iyirmi altıncı iclasında təshih komissiyasına Abuzər bəy RzayevMustafa bəy Vəkilov əvəzinə Həsən bəy AğayevMustafa Mahmudov üzv seçildi.[141] Qanun layihəsi komissiyasına Qazı Əhməd bəy Məhəmmədbəyov əvəzinə isə Qara bəy Qarabəyov seçildi. Həmçinin Mərkəzi Seçki Komissiyasına Bayram Niyazi Kiçikxanlı əvəzinə isə Aslan bəy Qardaşov seçildi.[141]
  22. 1 2 3 4 Parlamentin 19 yanvar 1920 tarixli sayca yüz on doqquzuncu iclasında Əhməd bəy Pepinov hökumətə daxil olduğu üçün fraksiyadan onun əvəzinə Mərkəzi Seçki Komissiyasına İbrahim Əbilov namizəd göstərilmişdir.[110] Həmin iclasda Qasım bəy Camalbəyov da eyni komissiyadan istefa vermiş və əvəzinə Aslan bəy Səfikürdskinin namizədliyini irəli sürmüşdür. Qapalı, şar üsulu ilə seçkilər keçirilmiş və hər iki şəxs komissiya üzvü seçilmişdir.[39]
  23. 1 2 3 Parlamentin 11 mart 1920 tarixli sayca yüz otuz üçüncü iclasında Qərib Kərimoğlunun xəstəliyi ilə bağlı üzvlükdən istefa verdiyi və heç bir fraksiyanın üzvü olmayan Baba Qəbulovun və Məşədi Səməd Həsənoğlunun Əhrar fraksiyasına daxil olduğu elan olundu.[132]
  24. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Parlamentin 7 dekabr 1918 tarixli ilk iclasında Əlimərdan bəy Topçubaşov sədr, Həsən bəy Ağayev sədrin baş müavini, Rəhim bəy Vəkilov müvəqqəti baş katib,[27] 15 dekabr 1919 tarixli ikinci iclasında isə Əhməd bəy Pepinov baş katib seçildi.[111] Parlamentin 16 yanvar 1919 tarixli səkkizinci iclasında isə Bayram Niyazi Kiçikxanlı və Mehdi bəy Hacınski baş katibin müavini seçildilər.[33] Parlamentin 7 avqust 1919 tarixli sayca altmış üçüncü iclasında Sultan Məcid Qənizadə sədrin ikinci müavini seçildi.[32] Parlamentin 29 dekabr 1919 tarixli sayca yüz on birinci iclasında sədarət üçün səsvermə keçirilir. Əlimərdan bəy Topçubaşov yenidən 1 illik müddətə sədr seçilir.[34] Müvəqqəti sədr postunu üzvlər arasında yaşca ən böyük olan Məmmədrza ağa Vəkilov tutur.[36] Seçkilərdə Həsən bəy Ağayev yenidən sədr müavini seçilir.[36] Baş katib postuna Mehdi bəy Hacınskini seçilir.[112] Parlamentin 12 yanvar 1920 tarixli sayca yüz on altıncı iclasında Mehdi bəy Hacınski baş katiblikdən istefa verdiyini elan edir.[37] Elə həmin iclasda Sultan Məcid Qənizadə sədrin ikinci müavini, Mehdi bəy Hacınski və Bayram Niyazi Kiçikxanlı katiblik (baş katibin müavini) postuna seçildilər.[37] Parlamentin 19 yanvar 1920 tarixli sayca yüz on doqquzuncu iclasında baş katibliyə seçkilər keçirilmiş və tək namizəd olaraq baş katib Sosialistlər fraksiyasının namizədi Bağır Rzayev seçilmişdir. Parlamentin 22 yanvar 1920 tarixli yüz iyirminci iclasında Həsən bəy Ağayev vəzifəsindən istefa verdiyini elan etdi.[40] Parlamentin 2 fevral 1920 tarixli yüz iyirmi birinci iclasında seçkilər keçirildi. Məmmədrza ağa Vəkilov müvəqqəti sədr seçildi Seçkilərdə Məmməd Yusif Cəfərov sədrin baş müavini seçildi.[41] Parlamentin 16 fevral 1920 tarixli sayca yüz iyirmi beşinci iclasında Bağır Rzayev baş katib postundan istefa verdi.[43] Parlamentin 19 fevral 1920 tarixili sayca yüz iyirmi altıncı iclasında baş katib postuna sosialistlərdən Rza bəy Qaraşarlı seçildi.[44]
  25. 1 2 Parlamentin 17 mart 1919 tarixli sayca iyirmi dördüncü Xosrov bəy Sultanov iclasında komissiyasının çıxarılmış, əvəzinə Behbud xan Cavanşir komissiyaya üzv qəbul olunmuşdur.[124]
  26. Parlamentin 9 iyun 1919 tarixli sayca qırx altıncı iclasında mayın 8-dən bu yana iclaslarda iştirak etmədiyi üçün 23 may tarixindən Cəlil bəy Sultanovun üzvlükdən xaric olunduğu elan edildi.[96]
  27. Parlamentin 20 mart 1919 tarixli sayca iyirmi beşinci iclasında Cəlil bəy Sultanbəyovun Bitərəflər fraksiyasına daxil olduğu haqda parlamentə verdiyi məlumat elan olundu.[98] O, 12 iyun 1919-cu il tarixində Müsavat fraksiyasına daxil olduğunu bildirsə də, artıq parlamentdən xaric olunmuşdu.[99]
  28. Parlamentin 12 may 1919 tarixli sayca otuz altıncı iclasında Cəlil bəy Sultanovun Bitərəflər fraksiyasından çıxaraq Müsavat Partiyasına daxil olduğu haqda parlamentə verdiyi məlumat elan olundu.
  29. 1 2 3 4 5 6 7 8 Parlamentin 4 fevral 1919 tarixli sayca on ikinci iclasında seminariya müdiri Firudin bəy Köçərlinin və ədliyyə naziri müavini Teymur bəy Makinskinin öz xidmətlərində qalaraq üzvlükdən istefa verdiyi elan edildi. Həmçinin elan olundu ki, Bakı qubernatoru Müseyib bəy Əxicanov, Cəmil bəy Ləmbəranski, Əliağa Həsənov, Sadıq bəy Ağabəyov, Həmid bəy Şahtaxtinski ilə bağlı isə "ədəmi-ictimai" qanununa görə parlamentdən xaric olunurlar.[117] İbrahim ağa Vəkilov parlamentin 5 fevral 1919 tarixli sayca on üçüncü iclasında "ədəmi-ictimai" qanununa əsasən vəzifəsində qalaraq üzvlükdən istefa verdi.[20]
  30. Parlamentin sentyabr 1919 tarixli sayca yetmişinci iclasında Cəmil bəy Lənbəranskinin Bitərəflər fraksiyasından çıxdığı və heç bir fraksiyaya daxil olmadığı elan edildi.[105]
  31. 1 2 Parlamentin 18 oktyabr 1919 tarixli sayca səksən beşinci iclasında İsgəndər bəy Axundovun Bitərəflər fraksiyasından çıxdığı və Cəmil bəy Lənbəranski ilə birgə İttihad fraksiyasına daxil olduğu elan olundu.[106]
  32. Parlamentin 16 yanvar 1919 tarixli səkkizinci iclasında Etibarnamə komissiyası sənədlərinin düzgünlüyünün təsdiq olunduğunu və üzvlüyə qəbul olunmanın tam təsdiqini səsə qoymaq istəsə də, Əhməd bəy Ağayev artıq üzvlükdən imtina etmişdi.
  33. 1 2 Parlamentin 26 dekabr 1918 tarixli beşinci iclasında müəyyən səbəblərdən məbusluqdan istefa verdiyi elan olundu. Onun əvəzinə Musa bəy Rəfiyev üzv seçildi.[108]
  34. 1 2 Bakı Şəhər İdarəsi Ağa Zeynal Tağıyev və Əliağa Həsənovdan boşalan yerlərə seçki keçirmiş, 45 müsəlman üzvdən 24-ü Əsədulla Əhmədovun, 15-i isə Əsəd bəy Əmirovun lehinə səs vermişdir. Onlar deputat seçilmiş və parlamentin 24 aprel 1919-cu il tarixli sayca otuz ikinci iclasında mandatları təsdiqlənmişdir.[113]
  35. 1 2 Parlamentin 5 fevral 1919 tarixli sayca on üçüncü iclasında iki aydan çoxdur parlamentin iclaslarına qatılmadığı üçün Əşrəf bəy Tağıyev və Mir Hidayət bəy Seyidov məbusluqdan ixrac edildi. [20]
  36. Parlamentin 3 noyabr 1919 tarixli sayca doxsan üçüncü iclasında Əşrəf bəy Tağıyevin Əhrar fraksiyasından ayrılaraq Müsavat və bitərəflər fraksiyasına daxil olduğu elan olunmuşdur.[114]
  37. Parlamentin 19 iyun 1919 tarixli sayca qırx doqquzuncu iclasında heç bir fraksiyaya daxil olmadığını və tək qaldığını elan etdi.
  38. 1 2 Parlamentin 26 may 1919 tarixli sayca qırx birinci iclasında Qasım bəy Camalbəyov 2 həftə müddətində iclaslarda iştirak etmədiyindən və 4 may 1919-cu il tarixinədək bu barədə məlumat vermədiyindən, Hacı Əli Qasımoğlunun da eyni səbəbdən 7 may 1919-cu il tarixinədək məlumat vermədiyindən hər ikisi məbusluqdan xaric edildi.[130]
  39. 1 2 Parlamentin 18 oktyabr 1919 tarixli sayca səksən beşinci iclasında məzuniyyət vaxtından 15 gün keçdiyi və məlumat vermədiyi üçün Hacı Əli Qasımoğlu və Hacı Molla Əhməd Nuruzadə 2 oktyabr 1919 tarixindən parlamentdən xaric hesab olundular. Abdulla bəy Əfəndizadə bu qərara etiraz etsə də, sadəcə ixrac tarixini 9 oktyabr olaraq dəyişməyə nail oldu.[118]
  40. Parlamentin 5 yanvar 1920 tarixli sayca yüz on dördüncü iclasında Hacı Əli Qasım oğlu ailəvi səbəblərdən istefa etdiyini açıqlayan məktubu elan olundu.[119]
  41. Parlamentin 9 noyabr 1919 tarixli sayca doxsan beşinci iclasında Hacı Hüseyn Əfəndiyev 2 həftədən artıq üzrsüz səbəbdən iclaslarda iştirak edmədiyi üçün üzvlükdən azad edildiyi elan olundu. Belə ki, onun vaxtı 22 oktyabr tarixində dolmuşdu.[120]
  42. 1 2 Üç komissiyada eyni zamanda fəaliyyət göstərməyin çətin olduğunu elan edərək əvəzinə Hacı Hüseyn Əfəndiyevin üzv qəbul olunması şərti ilə Muxtar Əfəndizadə maliyyə komissiyasından istefa vermişdir.[139]
  43. Parlamentin 24 noyabr 1919 tarixli sayca yüzüncü iclasında sənədlərdə problem yarandığı üçün səhvən üzvlükdən xaric edilən Hacı Hüseyn Əfəndiyevin üzvlüyü bərpa olunur.[121]
  44. 1 2 3 Parlamentin 9 fevral 1920 tarixli sayca yüz iyirmi üçüncü iclasında maliyyə və büdcə komissiyasından çıxmış üzv Mustafa bəy Vəkilov əvəzinə Həsən bəy Ağayev 33 səslə üzv seçildi.Mehdi bəy Hacınskinin qanun layihəsi komissiyası üzvlüyündən istefa verdiyi açıqlandı.[142]
  45. 1 2 Parlamentin 17 iyul 1919 tarixli əlli altıncı iclasında məbusluqdan xaric edilmiş Qasım bəy Camalbəyovun Hümmət Partiyası tərəfindən yenidən üzvlüyə göstərilməsi təklifi elan edilmiş[131] və qəbul edilmişdir.
  46. 1 2 Parlamentin 2 iyun 1919-cu il tarixli sayca qırx dördüncü iclasında Gürcü Milli Şurasının vəkillikdən çıxan Qriqori Sxakayanın əvəzinə həmin 25 may tarixli iclasında Vladimir Bakrazdeni namizəd göstərdiyi elan olundu.[133]
  47. Parlamentin 22 dekabr 1919 tarixli sayca yüz doqquzuncu iclasında Qulamhüseyn bəy Kazımbəyovun Müsavat və bitərəflər fraksiyasına üzv olduğu elan edildi.[125]
  48. Parlamentin 8 may 1919 tarixli sayca otuz beşinci iclasına Məhəmməd Məhərrəmovun istefası elan olundu. Onun əvəzinə fraksiyadan Bağır bəy Rzayev üzvlüyə seçilməsi tələb olundu.[92]
  49. Parlamentin 18 fevral 1919-cu il tarixli sayca on beşinci iclasında Məmməd Yusif Cəfərov həm üzvlükdə, həm Azərbaycanın Tiflisdəki səfiri vəzifəsində mütəxəssis olduğu üçün qalmasını xahiş etdiyi məktub oxunsa da, Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin etirazı və məbusların yekdil qərarı ilə Cəfərov üzvlükdən ixrac edildi.
  50. 1 2 3 Parlamentin 6 noyabr 1919 tarixli sayca doxsan üçüncü iclasında Yusifəli Əliyev ticarət və ərzaq nazirinin müavinliyinə keçdiyi üçün üzvlükdən çıxmış, əvəzinə 10-cu siyahı üzrə Məmməd Yusif Cəfərov üzv qəbul olunmuşdur. Mixail Vinoqradov isə oktyabrın 13-dən iclaslara üzrsüz səbəbdən qatılmadığı üçün nizamnaməyə əsasən oktyabrın 18-dən parlamentdən xaric hesab edildi.[153]
  51. Parlamentin 10 mart 1919 tarixli sayca iyirmi birinci iclasda doktor Məmmədrza ağa Vəkilovun Müsavat Partiyasına daxil olduğu və avtomatik olaraq Müsavat fraksiyasına daxil olduğu elan olundu.[50]
  52. 1 2 Bəzi mənbələrdə Milli Şuranın üzvləri 44 nəfər (yuxarıda göstərilmiş tərkibdə) göstərilsə də, digər mənbələrdən Musa bəy Rəfiyev və Nəriman bəy Nərimanbəylinin də Milli Şuranın üzvü olduğu məlumdur.
  53. 1 2 Parlamentin 13 may 1919 tarixli sayca otuz yeddinci iclasında Nəriman bəy Nərimanbəylinin əvəzinə maliyyə komissiyasına Rza bəy Ağabəyovun üzv olması təklif olundu.[144] Təklif patlamentin 15 may 1919-cu il tarixli sayca otuz səkkizinci iclasında qəbul edildi.[58]
  54. 22aprel
  55. Parlamentin 2 oktyabr 1919 tarixli səksəninci iclasında Sergey Mixaylovun bəzi səbəblərdən məbusluqdan istefa verdiyi elan edildi.[74]
  56. Parlamentin 16 iyun 1919 tarixli sayca qırx səkkizinci iclasında Sosialistlər fraksiyasına daxil olduğu elan olunmuşdur.[83]
  57. Yusif Əhmədzadə Bakı Ticarət və Sənaye İttifaqından Milli Şuraya üzv namizədi göstərilsə də parlamentin açılması ilə birbaşa üzvlük yerinə sənədləri yenidən yoxlanılaraq parlamentə üzv qəbul olundu.
  1. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası. II cild. Bakı: "Lider". 2005. səh. 419. ISBN 9952-417-44-4.
  2. Tadeuş Svitoxovski, Brian C. Collins, Historical Dictionary of Azerbaijan ABŞ: Scarecrow Press, 1999. — səh 127–128. — ISBN 0-8108-3550-9.
  3. 1 2 "Zaqafqaziya Seyminin müsəlman fraksiyası və Azərbaycan Milli Şurası iclaslarının protokolları 1918-ci il". 2021-06-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-06-27.
  4. 1 2 Nəsiman Yaqublu. "Camo bəy". 08.10.2018. 02.05.20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27.06.21.
  5. "Azərbaycan Məclisi-Məbusanına seçkilər haqqında qanun". 18.01.21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18.01.2021.
  6. "Parlamentin tarixi". 28.01.21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28.01.2021.
  7. Solmaz Rüstəmova-Tohidi. "Zaqafqaziya Seymindən Milli Şura". 06.12.2013. 27.06.21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27.06.21.
  8. "Milli Şuranın taleyi". 27.06.21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27.06.21.
  9. "Milli Şura". 28.05.2021. 27.06.21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27.06.21.
  10. 1 2 "Parlament tarixi". azadliq.org. Sevda İsmayıllı. 07.12.2018. 2020-10-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27.06.21.
  11. Dr. Harun Yılmaz. "Cümhuriyyət necə idarə olunurdu?". bbcazeri.com. 10.04.2018. 27.06.21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27.06.21.
  12. "Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (1918–1920), Parlament (Stenoqrafik hesabatlar). I cild. — Bakı, "Azərbaycan" nəşriyyatı, 1998, s. 11–12" (PDF). 2018-02-19 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2021-06-27.
  13. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası. I cild. Bakı: "Lider". 2004. səh. 32. ISBN 9952-417-14-2.
  14. Azərbaycan Respublikasının Dövlət Arxivi: fond 895, siyahı 1, iş 25, vərəq 3,4,5.
  15. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası. I cild. Bakı: "Lider". 2004. səh. 33. ISBN 9952-417-14-2.
  16. Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 127
  17. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 129
  18. 1 2 Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 139
  19. 1 2 3 4 Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 144
  20. 1 2 3 4 5 Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 165
  21. "Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamenti". meclis.gov.az. 27.06.21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27.06.21.
  22. Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 334
  23. 1 2 3 4 5 Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 318
  24. Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 346
  25. Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 249-250
  26. 1 2 Parlament stenoqramları 2, 1998. səh. 523
  27. 1 2 Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 27-28
  28. "Həsən bəy Ağayev". azadliq.org. 28.05.2021. 27.06.21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27.01.18.
  29. 1 2 Nəsiman Yaqublu. "Həsən bəy Ağayev". 525.az. 11.07.2018. 27.06.21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27.01.18.
  30. Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 610-611
  31. Qənizadə Sultanməcid Hacı Murtuzəli oğlu // Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası. II cild. Bakı: "Lider". 2005. səh. 153. ISBN 9952-417-44-4.
  32. 1 2 Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 671
  33. 1 2 Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 130
  34. 1 2 Parlament stenoqramları 2, 1998. səh. 504
  35. Milli Arxiv. "Əlimərdan bəy Topçubaşov". 22.06.2018. 27.06.21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27.01.18.
  36. 1 2 3 4 5 6 Parlament stenoqramları 2, 1998. səh. 505
  37. 1 2 3 4 5 Parlament stenoqramları 2, 1998. səh. 529
  38. Uğur. "Parlament". anl.az. Xalq Cəbhəsi qəzeti. 13.02.2013. 27.06.21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27.06.21.
  39. 1 2 Parlament stenoqramları 2, 1998. səh. 540
  40. 1 2 Parlament stenoqramları 2, 1998. səh. 545
  41. 1 2 Parlament stenoqramları 2, 1998. səh. 546
  42. Nəsiman Yaqublu. "Əbdüləli bəy Əmircanov". anl.az. 18.10.2018. 01.07.20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27.01.18.
  43. 1 2 3 Parlament stenoqramları 2, 1998. səh. 556
  44. 1 2 Parlament stenoqramları 2, 1998. səh. 564
  45. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 221
  46. Azərbaycan Respublikasının Dövlət Arxivi: Fond 895, siyahı 3, iş 7, vərəq 29
  47. Azərbaycan qəzeti, 6 dekabr, 1918-ci il
  48. Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 151
  49. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 62
  50. 1 2 3 4 5 Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 263
  51. 1 2 3 4 Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 278
  52. Parlament stenoqramları 2, 1998. səh. 4-5
  53. Parlament stenoqramları 2, 1998. səh. 343
  54. Parlament stenoqramları 2, 1998. səh. 345
  55. 1 2 Parlament stenoqramları 2, 1998. səh. 284
  56. Parlament stenoqramları 2, 1998. səh. 152
  57. 1 2 3 4 5 6 Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 399
  58. 1 2 3 4 5 Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 428
  59. Cümhuriyyət qurucuları, 2018. səh. 285
  60. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 33
  61. Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 651
  62. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 56
  63. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 101
  64. 1 2 3 4 5 Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 35-36
  65. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 55
  66. 1 2 3 4 5 Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 15
  67. 1 2 3 Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 126
  68. 1 2 Parlament stenoqramları 2, 1998. səh. 191
  69. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 218
  70. 1 2 3 Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 266
  71. Parlament stenoqramları 2, 1998. səh. 734
  72. Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 194
  73. 1 2 3 4 5 6 Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 293
  74. 1 2 Parlament stenoqramları 2, 1998. səh. 136
  75. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 61
  76. Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 670
  77. 1 2 3 4 5 6 7 8 Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 211-216
  78. 1 2 3 4 Parlament stenoqramları 2, 1998. səh. 547
  79. Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 605
  80. Parlament stenoqramları 2, 1998. səh. 70
  81. 1 2 3 4 5 Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 428-429
  82. 1 2 Parlament stenoqramları 2, 1998. səh. 260
  83. 1 2 Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 507
  84. Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 512
  85. Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 630
  86. Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 347
  87. 1 2 3 4 Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 131
  88. 1 2 3 4 Parlament stenoqramları 2, 1998. səh. 712
  89. Parlament stenoqramları 2, 1998. səh. 492
  90. 1 2 3 Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 535
  91. Parlament stenoqramları 2, 1998. səh. 559
  92. 1 2 Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 398
  93. Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 349
  94. Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 300
  95. Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 277-278
  96. 1 2 Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 496
  97. 1 2 Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 296
  98. 1 2 Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 294
  99. Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 506-512
  100. 1 2 Parlament stenoqramları 2, 1998. səh. 151-152
  101. 1 2 Parlament stenoqramları 2, 1998. səh. 349
  102. 1 2 3 4 5 Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 110
  103. Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 400
  104. 1 2 3 Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 640
  105. Parlament stenoqramları 2, 1998. səh. 57
  106. Parlament stenoqramları 2, 1998. səh. 210
  107. Cümhuriyyət qurucuları, 2018. səh. 231
  108. 1 2 3 4 5 Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 88
  109. Parlament stenoqramları 2, 1998. səh. 543
  110. Parlament stenoqramları 2, 1998. səh. 539
  111. Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 69-70
  112. Parlament stenoqramları 2, 1998. səh. 506
  113. Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 339
  114. Parlament stenoqramları 2, 1998. səh. 299
  115. 1 2 Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 277
  116. Parlament stenoqramları 2, 1998. səh. 241
  117. 1 2 Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 154
  118. 1 2 Parlament stenoqramları 2, 1998. səh. 204
  119. Parlament stenoqramları 2, 1998. səh. 515
  120. Parlament stenoqramları 2, 1998. səh. 324
  121. Parlament stenoqramları 2, 1998. səh. 374
  122. "Hacı Kərim Sanılı". 2019-05-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-06-25.
  123. Azərbaycan Respublikası Dövlət Arxivi, f. 894, s. 10, i. 58, v. 5–7.
  124. Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 283
  125. 1 2 Parlament stenoqramları 2, 1998. səh. 470
  126. 1 2 3 4 Parlament stenoqramları 2, 1998. səh. 64
  127. 1 2 Parlament stenoqramları 2, 1998. səh. 560
  128. 1 2 3 4 Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 19
  129. Parlament stenoqramları 2, 1998. səh. 55
  130. Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 431
  131. Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 619
  132. Parlament stenoqramları 2, 1998. səh. 640
  133. Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 475
  134. Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 528
  135. Parlament stenoqramları 2, 1998. səh. 442
  136. Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 506
  137. Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 66
  138. 1 2 3 Parlament stenoqramları 2, 1998. səh. 522
  139. Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 667
  140. Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 232
  141. 1 2 Parlament stenoqramları 2, 1998. səh. 561-564
  142. Parlament stenoqramları 2, 1998. səh. 548-549
  143. Parlament stenoqramları 2, 1998. səh. 111
  144. Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 427
  145. Parlament stenoqramları 1, 1998. səh. 314
  146. Parlament stenoqramları 2, 1998. səh. 174
  147. 1 2 3 Parlament stenoqramları 2, 1998. səh. 200
  148. Parlament stenoqramları 2, 1998. səh. 337
  149. Cümhuriyyət qurucları, 2018. səh. 468
  150. 1 2 Parlament stenoqramları 2, 1998. səh. 571
  151. Parlament stenoqramları 2, 1998. səh. 429
  152. Ollenqren V.K. // Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası. II cild. Bakı: "Lider". 2005. səh. 280. ISBN 9952-417-44-4.
  153. Parlament stenoqramları 2, 1998. səh. 312