Ağcabədi rayonu
Ağcabədi, Azərbaycanda rayon.
İnzibati mərkəzi - Ağcabədi
Şəhər və iri qəsəbələri
Ağcəbədi şəhəri
Qəsəbələr / Kəndlər
Sarvanlar, Kürdlər (Ağcabədi), Minəxorlu, Qaravəlli, Gələbədin, Qiyamadınlı, Avşar, Muğanlı, Şahsevən (Ağcabədi), Köyük, Təzəkənd(Ağcabədi), Xocavənd (Ağcabədi), Sadmanbəyli, Aşağı Avşar, Hindarx, İmamqulubəyli, Mirzəhaqverdili, Arasbar, Sancalı, Taynaq, Poladlı (Ağcabədi), Böyük Kəhrizli, Bala Kəhrizli, Şərəfxanli, Şotlanlı Şahmallar, Şənlik, Hüsülü, Rəncbərlər, Bilağan, Boyad, Hacılar (Ağcabədi), Qaraxanlı (Ağcabədi), Hacıbadəlli, Pərioğullar, Cəfəroğlu, Ağabəyli, Qaradolaq, Mehrablı, Kəbirli (Ağcabədi), Aran, Yeni Qaradolaq, Nəcəfqulubəyli.
Əhali
Əhali haqqında daha geniş statistik məlumat
| Əhalinin ümumi sayı | 107833 |
| Şəhər əhalisinin sayı, [%] | 31.2381 |
| Kənd əhalisinin sayı, [%] | 68.7619 |
| Əhalinin orta sıxlığı | 61.268750 |
| Əhalinin cins qrupları üzrə sayı: (kişilər), [%] | 49.6490 |
| Əhalinin cins qrupları üzrə sayı: (qadınlar), [%] | 50.3510 |
| Əhalinin yaş qrupları üzrə sayı: (uşaqlar), [%] | 37.1575 |
| Əhalinin yaş qrupları üzrə sayı: (18 yaşa qədər), [%] | 9.933 |
| Əhalinin yaş qrupları üzrə sayı: (18-dən 55-60-a), [%] | 49.9940 |
| Əhalinin yaş qrupları üzrə sayı: (təqaüdçülər), [%] | 7.8510 |
| Ali təhsilli əhalinin sayı, [%] | 4.728 |
| Orta təhsilli əhalinin sayı, [%] | 34.7760 |
| Məskunlaşmış qaçqınların sayı | 223 |
| Məskunlaşmış məcburi köçkünlərin sayı | 18431 |
Ərazisi
Ərazisi haqqında statistik məlumatlar
| Ümumi ərazi, [kv.km] | 1760.00 |
| Məhsuldar torpaqların ümumi sahəsi, [kv.km] | 815.29 |
| Kənd təsərrüfatına yararsız torpaqların sahəsi, [kv.km] | 298.28 |
| Heyvandarlıq üçün otlaqların sahəsi, [kv.km] | 600.29 |
| Əkilmiş torpaqların ümumi sahəsi, [kv.km] | 553.75 |
| Meyvə bağlarının ümumi sahəsi, [kv.km] | 8815.29 |
| Şoran torpaqların ümumi sahəsi, [kv.km] | 79.35 |
Sərhəd rayonlar, ölkələr və ərazilər
Bərdə, Zərdab, Ağdam, Xocavənd, Beyləqan
Erməni işğalı nəticəsində dağıdılmış abidələr
Ermənistanın təcavüzü nəticəsində Ağcabədi rayonunun Yuxarı Qiyaməddinli kəndində yüzlərlə ev, 1 məktəb binası, 1 kənd mədəniyyət evi, 1 kitabxana yandırılaraq məhv edilmişdir.
Coğrafi mövqeyi
Ağcabədi rayonunun relyefi düzənlikdir, şimal-şərqdən cənub-qərbə doğru tədricən yüksəlir, ərazinin səthi Aptropoden sisteminin kontinental - Allüduar və dəniz çöküntülərindən təşkil olunmuşdur. Gil yatağı var. İqlimi mülayim, isti və quru subtropiktdir. Orta aylıq temperatur yanvarda 1,2 - 1,7 C, avqustda isə 25-30 C-dir. Şimal-şərq sərhəddi ilə təqribən 45 km məsafədə Kür çayı, mərkəzi hissədə Qarqar çayı axır. Rayon ərazisindən Yuxarı Qarabağ və Orcenikidze adlı kanallar keçir. Ərazidə şor sulu göllər var. Boz-çəmən, boz, çəmən-boz torpaqlar yayılmışdır. Mərkəzi hissədə şor və şorakət torpaq sahəsinə də təsadüf olunur. Rayonda meliorasiya işləri tətbiq olunur.
Tarixi
Ağcabədi Azərbaycan Respublikasında 1939-1962-ci illərdə şəhər tipli olmuşdur. Ağcabədi rayonunun mərkəzi aeroport, Ağdam dəmir yolu stansiyasından 45 km, Bakıdan 374 km aralı, Qarqar çayının hər iki sahilində Mil və Qarabağ düzlərindədir.
Adının mənası iri məskən (ağca-iri, badi-məskən, qəsəbə) olan Ağcabədi rayonu Azərbaycan Respublikasının qədim yaşayış məskənlərindən biridir. Bu qədimliyi sübut edən maddi əlamətlərdən olan eneolit, tunc, antik dövrünə və orta əsrlərə aid yaşayış yerlərinin qalıqları - Kamiltəpə, Nərgiztəpə, Qaraköbər, Yantəpə, Qalatəpə və Gavur arxı diqqəti cəlb edir. Tarixçilər bu təpələri Misir ehramları ilə müqayisə edərək qeyd edirlər ki, hətta Gavur arxının Makedoniyalı İsgəndər tərəfindən təmir olunması güman olunduğu halda, XVI əsrdə Teymurləng tərəfindən tam təmir olunması tarixi faktdır. Rayonda orta əsrlərə aid daşdan yonulmuş formalı başdaşlarına qəbirstanlıqlarda rast gəlmək olur. Ağcabədi rayonu 1930-cu ildə təşkil olunub, 1963-cü ildə ləğv olunub, Ağdam rayonunun tabeliyinə verilmiş, 1965-ci ildə isə yenidən müstəqil rayon olmuşdur.
Yerli Media
Ağcabədi rayonunda AzTV-1 Dövlət televiziyasının, Spase telekanalının müxbir postları yerləşir. Rayonda 1932-ci ildən "Aran" qəzeti nəşr olunur.
İqtisadi xarakteristikası
Rayon iqtisadiyyatının əsasını kənd təsərrüfatı, yüngül və yeyinti sənayesi təşkil edir. Ağcabədi ölkənin əsas pambıqçılıq rayonlarındandır. Həmçinin, taxılçılıq, üzümçülük, heyvandarlıq və baramaçılıq inkişaf etmişdir. Rayonda pambıqtəmizləmə və yağ-pendir zavodları, istehsal kombinatı vardır.
Tarixi və memarlıq abidələri
Ağcabədi rayonunun ərazisində tarixi, memarlıq və incəsənət abidələri mövcuddur. Belə ki, rayonda eneolit, tunc, antik dövr və orta əsrlərə aid yaşıyş yerlərinin qalıqları mövcuddur.
- Tarixi abidələr:
- Eneolit dövrünün qalıqları: qəbiristanlıq təpə kurqanı və yaşayış yeri, Kiçik yaşayış yeri (Boyad kəndi), Yastıtəpə yaşayış yeri (Hindarx kəndi), Əhənglitəpə, Keşaltıtəpə, Cəfərqulutəpə, Hüsülütəpə (Hacılar kəndi), Kamiltəpə yaşayış yeri, Şaxtəpə yaşayış yeri (Yeni Qaradolaq kəndi), Sutəpə yaşayış yeri, Canavartəpə (Taynaq kəndi), I və II Mirvaritəpə, Qətiltəpə, Əbiltəpə I və Əbiltəpə II, Məhəmmədtəpə (İmamqulubəyli kəndi), Ağtəpə (Taynaq kəndi).
- Tunc dövrünün qalıqları: Kültəpə, Sarıbaştəpə, Üçtəpə, Şaxtəpə (Ağcabədi şəhəri), Qışaltıtəpə, Qəbiristanlıq təpə, Qalatəpə (Boyad kəndi), Yolaşantəpə (Gələbədin kəndi), Qazantəpə kurqanı, Görüştəpə kurqanı, Qəbiristanlıq təpə kurqanı, Qasımtəpə kurqanı, Quştəpə kurqanı, Adsız kurqanlar, Hüseynbəy kurqanı (Hindarx kəndi), Sümüklü təpə (Cəfərbəyli kəndi), Yantəpə yaşayış yeri, Sutəpə yaşayış yeri (Taynaq kəndi), Böyüktəpə yaşayış yeri (Biləğan kəndi), Gültəpə (Qaraxanlı kəndi).
- Antik dövrün qalıqları: yaşayış yeri (e.ə.V-II minilliklər, Təzəkənd kəndi), yaşayış yeri (e.ə. I minillik, Arazbar kəndi), yaşayış yeri (e.ə. I minillik, Qiyaməddin kəndi), yaşayış yeri (Hüsülü kəndi), Səngərtəpə yaşayış yeri (Sarıcalı kəndi), Törətəpə yaşayış yeri (Şənlik kəndi).
- Orta əsrlərin qalıqları: böyük qəbiristanlıq (Hacılar kəndi).
- Yerli əhəmiyyətli arxeoloji abidələr: Solaxaytəpə kurqanı (XVIII əsrin 40-cı illəri, Boyad kəndi), Xımılı təpələri yaşayış yeri (İmanqulubəyli kəndi).
- Memarlıq abidələri: yerli əhəmiyyətli Məscid (XX əsr, Ağcabədi şəhəri), Böyük Vətən Müharibəsində həlak olmuş ağcabədililərin Xatirə abidəsi (XX əsr, Ağcabədi şəhəri).
Görkəmli şəxsləri
- Üzeyir Hacıbəyov - bəstəkar
- Əfrəsiyab Bədəlbəyli - bəstəkar
- Şəmsi Bədəlbəyli - bəstəkar
- Tofiq Bəhramov - futbolçu, hakim (1966-cı il dünya çempionatında final oyununun hakimi)
- Zülfü Adıgözəlov - müğənni
- Vasif Adıgözəlov - bəstəkar
- Ramiz Adıgözəlov - bəstəkar
- Mütəllim Mütəllimov - xanəndə
- Yaqub Məmmədov - xanəndə
- Məmməd Araz - şair
- Şəmil Cəmşid - alim-şərqşünas
- Hacıməmmədhüseyn Hacıyev - Qaradolaq qoyun cinsini yetişdirən alim
- Fəqan Əliyev - texnika elmləri doktoru
- Ağakişi Kazımov - professor
- Xəqani Məmmədov - ADV-da professor
- Elbrus Əhmədov - alim
- İsi Məlikzadə - yazıçı
- Əzim Piriyev - Nazirlər Kabinetində şöbə müdiri
Şəkillər
Keçidlər
Mənbə
Azərbaycan Şablon:Ağcabədi rayonu kənd/qəsəbələri
|
Azərbaycan ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |