İrəvan

Vikipediya, azad ensiklopediya
TexnoBot (müzakirə | töhfələr) (Şəkil→Fayl, File→Fayl using AWB) tərəfindən edilmiş 08:52, 5 iyul 2021 tarixli redaktə
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Paytaxt
İrəvan
Bayraq Gerb[d]
Bayraq Gerb[d]
40°10′53″ şm. e. 44°30′52″ ş. u.
Ölkə
Başçı Tiqran Avinyan
Tarixi və coğrafiyası
Əsası qoyulub e.ə. 782[1]
İlk məlumat e.ə. 782
Sahəsi
  • 227 ± 1 km²
Mərkəzin hündürlüyü 1.000 ± 1 m
Saat qurşağı
Əhalisi
Əhalisi
  • 1.092.800 nəf. (2022)[3]
Rəsmi dili
Rəqəmsal identifikatorlar
Telefon kodu +374 10
Poçt indeksi 0001–0099
Digər
yerevan.am
İrəvan xəritədə
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

İrəvan[4] (erm. Երևան, türk. Erivan, rus. Ереван, ing. Yerevan) — Ermənistan Respublikasının paytaxtı. Ağrı vadisinin Şimal kənarında, Zəngi çayının sahilində, 850–1300 metr yüksəklikdə yerləşən Qafqaz şəhərlərindən biridir.

Etimologiya

İrəvan şəhərinin adı tarixi mənbələrdə Rəvan kimi qeyd edilir. Etimoloji olaraq kökü haqda müxtəlif rəvayətlər var. Sovet dövründə şəhərin əsasının Urartu çarı I Argişti tərəfindən qoyulduğu məlumdur.[5] Dünya alimləri tərəfindən qəbul edilən Azərbaycan versiyasına əsasən isə İrəvan toponimi türk dilində "kişi", "igid" mənasını verən "ir" türk etnonimi ilə "ölkə", "yer", "kənd", "şəhər" mənası daşıyan "avan" sözü əsasında əmələ gəlib "igidlər ölkəsi" mənasını ifadə edir. Ermənilər isə əsassız bir şəkildə İrəvan toponimini Nuh peyğəmbərin adı ilə bağlayaraq erməni mənşəli toponim olduğunu iddia edirlər.[6] Müxtəlif dövrlərdə Çuxursəəd bəylərbəyliyinin, İrəvan xanlığının, İrəvan quberniyasının mərkəzi olub.

Coğrafiyası

İrəvan şəhəri 40°08′ şimal en dairəsi və 44°10′ şərq uzunluğunda, Ağrı vadisinin şimal-şərq hissəsində yerləşir. Dəniz səviyyəsindən təqribən 900–1000 metr yüksəklikdə olmaqdadır.

XX əsrin əvvəllərinədək İrəvan şəhəri 4 mənbədən – Zəngi çayı, Söyüdlük adlanan ərazidəki çoxsaylı bulaqlar, Gedər (Qırxbulaq) çayının şəhər bağlarından keçən hissəsində tikilən su anbarı və müxtəlif yerlərdə qazılan kəhrizlər vasitəsilə içməli su ilə təmin edilirdi. XX əsrin əvvəlində İrəvandan təqribən 19 km uzaqlıqda Gedər çayının mənbəyindən (Qırxbulaqdan) şəhərə su kəməri çəkilmişdi.

Tarixi

Tarixi qaynaqlara dayanan yazarlar İrəvan adının ilk dəfə eramızın VII yüzilliyində çəkildiyini yazırlar. Şəhərin Urartu dövlətinin hökmdarı I Argişti tərəfindən e.ə. 782-ci ildə tikilmiş Erebuni qalasının xarabalıqları yaxınlığında salındığını iddia edirlər.[7] 2004-cü ildə Edqar Hovhanisyanın yazdığı "Erebuni-Yerevan" şeirinin də indi rəsmi himn olması bu səbəbdəndir.

Evliya Çələbiyə görə sonradan şəhər olmuş yerdə hicri 810-cu ildə kənd salınmış, 105 il sonra hicri 915-ci ildə Şah İsmayılın əmri ilə onun sərkərdəsi Rəvanqulu xan Qacar tərəfindən bu kənddə qala tikdirilməyə başlamışdır.[8] 7 ildə inşası bitirilmiş qala xanın adı ilə Rəvan və ya İrəvan qalası adlanırdı.

Antik İrəvan

İrəvan bölgəsində eramızdan öncə 4000-ci ilə aid Tunc dövrünə aid qalıqlar tapılmışdır.[9] Əhəmənilər dövründə Qərb satraplığının tərkibində olmuşdu. Eramızdan əvvəl 585-ci ildə skiflər və midiyalılar tərəfindən şəhərin şimalında yerləşən Teişebaini qalası dağıdılmışdı. Eramızın 3-cü əsrinədək İrəvanda nələr olduğu bilinmir. 658-ci ildə şəhər Ərəb xilafətinin hakimiyyətinə keçmişdir.

Fayl:Pənah xanın evi İrəvan.jpg
İrəvan xanının qardaşı Pənah xanın İrəvan şəhərində yerləşən evi

İrəvan şəhəri müxtəlif vaxtlarda Sasanilər xanədanın, Ərəb Xilafətinin, Naxçıvanşahlıq dövlətinin, Eldənizlər dövlətinin, Hülakülər dövlətinin, Qaraqoyunlu, Ağqoyunlu, Səfəvilər və Əfşarlar dövlətinin tərkibinə daxil olub. Vaxtilə bu şəhərin əhalisi daim türklərdən ibarət olmuşdur.[mənbə göstərin] Bunu şəhərdə olmuş səyyahlar, rəsmi yolçular öz qeyd və gündəliklərində daim göstərmişlər.[mənbə göstərin] Ermənilərin şəhərə axını digər bölgələrdə olduğu kimi Türkmənçay müqaviləsindən sonra başlamış və dərhal geniş vüsət almışdı.

İrəvan məhəllələri

"İrəvan şəhəri aşağıdakı hissələrdən ibarətdir: 1. Şəhər hissəsi 2. Təpəbaşı hissəsi 3. Dəmirbulaq hissəsi Ən böyük olan Şəhər hissəsi İrəvanın şimal-şərq ərazisini əhatə edir; Təpəbaşı hissəsi qərb, Dəmirbulaq hissəsi isə cənub-şərq hissəsini tutur. Bu hissələrə öz xüsusi adı olan aşağıdakı əlavə məhəllələr də daxildir: Şəhər hissəsinə aid olanlar: 1) Çölməkçi kəndindən aşağıda yerləşən Abbasdərə məhəlləsi; 2) Kənəkir yolundan sağ tərəfdə yerləşən Köşəkli məhəlləsi; Təpəbaşı hissəsinə aid olanlar: 1) Kənəkir yolundan solda yerləşən Abihəyat məhəlləsi; 2) Zəngi çayının solunda, Kənəkir kəndindən aşağıda yerləşən Qızılqala məhəlləsi; 3) Zənginin həmin tərəfində, Qızılqala məhəlləsindən aşağıda yerləşən Dərəbağ məhəlləsi; 4) Körpüdən yuxarıda, həmin yerdə yerləşən Dərəkənd məhəlləsi; 5) Zənginin o biri tərəfində, Dərəbağla üz-üzə yerləşən Dəlmə məhəlləsi; 6) Noraguğ məhəlləsi; Bütün bu məhəllələr bağlardan ibarətdir və qış vaxtı buralarda heç kim yaşamır. Dəmirbulaq hissəsinə aid olanlar: 1) Dəmirbulaq hissəsinin cənub tərəfində, çox mənzərəli kurqan şəklində olan Xosrovabad məhəlləsi; 2) Qala ilə Xosrovabad məhəllələrinin arasındakı boş sahəni tutan Zəvzikar məhəlləsi".[10]

İrəvanda tarixi adlar

İrəvan şəhərində vaxtilə mövcud olmuş Hacı Novruzəli (Hacı bəy) məscidi.
  • İrəvanda tarixi məhəllə adlarıı: Təpəbaşı, Dəmir Bulaq, Toxmaq, Sabunçu, Yoncalıq,

Börkçülər, Zal xan meydanı;

Şəhərdə qədim türbə kitabəsində Əmir Səidin və onun oğlu Pir Hüseynin, habelə Qaraqoyunlular sülaləsinin digər üzvü Qara Yusifin (1410–1420), habelə oğlu Pir Budağın hökmdarlığından danışılır.

Şəhərdə sırf Şərq memarlığı üslubunda tikilmiş binalar içərisində Xan Sarayı xüsusilə diqqəti cəlb edirdi. 50-ci illərədək ondan konyak zavodunun anbarı kimi istifadə etsələr də nəhayət onu söküb həmin tarixi abidəni birdəfəlik məhv etmişlər. İndi İrəvanda bir vaxt onun əsas əhalisi olan bir türk belə yaşamır. İrəvan adı türk tarixi adından Yerevan adına dəyişdirilmişdir.

Y.V.Çəmənzəminli "On beş gün Ermənistanda" adlı yol qeydlərində (1935) yazır:

" Zəngi çayının kənarında qədim İrəvan qalasının izləri durur... Övliya Çələbinin təsvir etdiyi Fərhad paşa və Toxmaq xan qalaları və şəhərin sabiq üç dəmir darvazası təbiidir ki, bu gün yoxdur. Xan Sarayı və Zərbxana da məhv olub getmişdir." Ədib sosializm təntənəsinin şıdırğı sevincində bu şəhərin yaraşığı olan qədim məsciddən söz açır: İrəvanın görkəmli asari-ətiqələrindən olan Göy Məscidə tamaşa etdik. Lacivərdi çinilərdən yapılmış qübbəsi, incə minarəsi və qapı cəbhəsi olduqca gözəldir. Mərmər mehrabı zərif işlənmişdir. Uzun çargül səhnin о başında cameyə qarşı incə bir mədrəsə tikilmişdir. Ortada bağ və hovuz var. Səhnin iki tərəfi hücrələrdir. Abovyan bağçasının yanında bu tərzdə bir mədrəsə də qalmışdır.. "

Çəmənzəminlinin vəcdlə təsvir etdiyi Fərhad paşa və Toxmaq xan qalaları İrəvanın bütün tarixi boyu Osmanlı və Səfəvi dövlətlərinə mənsub olan vilayətlərdən biri olmasına işarət edir.[11][12]

İrəvan müxtəlif dövrlərdə

İrəvan şəhəri müxtəlif vaxtlarda Sasanilər xanədanın, Ərəb Xilafətinin, Naxçıvanşahlıq dövlətinin, Eldənizlər dövlətinin, Hülakülər dövlətinin, Qaraqoyunlu, Ağqoyunlu, Səfəvilər və Əfşarlar dövlətinin tərkibinə daxil olub. İrəvan xanlığı XVIII əsrdə yaranmışdı. Xanlıq Qırxbulaq, Zəngibasar, Vedibasar, Sərdarabad, Göyçə, Dərəçiçək, Abaran kimi 15 mahaldan ibarət idi. Tarixi İrəvanda böyük əraziləri tutan və sahibi həmişə türklər olan Dəlmə bağları və Cənubi Azərbaycanda Həsənli kəndi yaxınlığında sinəsində 6500 il bundan əvvəlki mədəni həyatın izlərini saxlayan Dəlmə təpə adları qohum tayfanın, dilin,vətənin ortaq cəhətlərini əks edən qiymətli faktlardandır. İrəvan Ağrı vadisinin Şimal kənarında, Zəngi çayının sahilində, 850–1300 metr yüksəklikdə yerləşir. Müxtəlif dövrlərdə Çuxursəd vilayətinin, İrəvan xanlığının, İrəvan quberniyasının mərkəzi olub.

1936-cı ilə qədər İrəvan şəhəri müxtəlif mənbələrdə Ərvan, Ervan, Rəvan adlanmış həmin tarixdən etibarən isə ermənilər tərəfindən ad dəyişdirilərək Yerevan adlandırılmışdır. 1902-ci ildə İrəvan –Tiflis, 1908-ci ildə isə Culfa-İrəvan dəmir yolu xətti çəkilmişdir. XIX əsrin əvvəllərindən isə İrəvan şəhəri rus qoşunlarının hücum hədəfinə çevirilmişdir. 1804-ü ildə general Sisianov, 1808-i ildə general Qudoviç İrəvan qalasını almağa cəhd etmişdir. Nəhayət 1826–1828-ci illər Rusiya-Qacar müharibəsi zamanı, daha dəqiqi 1827-ci il,oktyabrın 1-də rus generalı Paskeviçin komandanlığı altında rus qoşunları şəhəri işğal etmişdir. Türkmənçay müqaviləsi ilə İrəvan şəhəri İrəvan xanlığının daxilində zorla Rusiyaya birləşdirilmişdir. Bu zamandan etibarən qədim türk-oğuz qalası olan İrəvan qalasının erməniləşdirilməsinə başlanılmışdır. 1849-cu il, iyunun 9-da İrəvan quberniyası yaradıldıqdan sonra bu quberniyanın mərkəzi kimi İrəvan şəhəri yeni inzibati əhəmiyyət kəsb etmişdir. 1918–1920-ci illərdə erməni daşnak hökumətinin, 1920-ci ildən etibarən isə Ermənistan SSR-in paytaxtı olmuşdur.

İrəvan qalası arxitektura baxımından da Şərqin, Türk dünyasının mühüm mədəniyyət mərkəzlərindən biri olmuşdur. Qalanın 50–60 bürcü olub. Qaladakı Sərdar sarayı, Sərdar məscidi, XVII əsrin nadir memarlıq abidəsi olan Göy məscid səyyahları həmişə heyran qoymuşdur. Qalada daha yeddi məscid, iki-üç mərtəbəli yaşayış evləri, kişi və qadın hamamları, çoxlu sayda karvansaralar və s. olmuşdur. İrəvandakı Gürcü, Culfa, Sərdar, Tağlı, Sulu, Susuz, Hacı Əli karvansaralarının hər birində onlarla dükanlar fəaliyyət göstərirdi.

İrəvan qalasından söz açan bir çox səyyahların işlətdikləri bəzi toponimlər: Şiləçi, Sabunçu, Boyaqçı, Toxmaq, Təpəbaşı, Dəmirbulaq, Bağçalar, Yoncalıq, Börkü məhəllələri, Dəlməbulaq, Qırxbulaq, Sərdar bulaqları, Gedərçay, Qırxbulaq, Zəngi çayları, Dərə bağı, Dərəkənd, Şəhər, Fəhlə, Böyük meydanları, Göy məscid, Qala məscidi, Hacı Bəyim məscidi, Zal xan məscidi, Günlüklü məscidi, Günbəzli məscid, Şəhər məscidi, Novruzəli məsidi, Hüseynəli məscidi, Qanlı təpə, Üçtəpə, Qızıl təpə təpələri və s.

Ermənistanın paytaxtına çevrilməsi

1918-ci il may ayının 26-da Gürcüstan Cənubi Qafqaz Seymindən çıxdığını bildirib öz müstəqilliyi elan edəndən sonra Azərbaycan və Ermənistanın da analoji addım atmaqdan başqa çıxış yolu qalmamışdı. 1918-ci il may ayının 28-də Azərbaycan da öz müstəqilliyini elan etdi və Yelizavetpol (indiki Gəncə) özünə paytaxt seçdi. Bununla bağlı may ayının 30-da Azərbaycan Respublikası Nazirlər Şurasının sədri Fətəli Xan Xoyskinin imzaladığı radioteleqraf məlumatı bütün ölkələrin xarici işlər nazirliklərinə göndərildi. İstanbul, Berlin, Vyana, Paris, London, Roma, Vaşinqton, Sofiya, Buxarest, Tehran, Madrid, Haaqa, Moskva, Stokholm, Kiyev, Xristaniya (Oslo) və Kopenhagenə göndərilən məlumatda deyilirdi: "Gürcüstanın ittihaddan çıxması üzərinə "Mavərayi-Qafqaz müttəhid cümhuriyyəti" ithalal eyləmişdir. Şəhri halın 28-ci günü əqdi-ictimai edən "Azərbaycan Şurayi-Millisi" Mavərayi-Qafqazın Cənubi-Şərqisində vaqe olan Azərbaycan Cümhuriyyətini təşkil eyləmişdir. Keyfiyyətdən hökuməti-mətbuənizin xəbərdar edilməsini surəti məxsusda rica eylər və ehtiramati – faiqəmi təqdim ilə kəsbi şərəf edərəm. Hökumətin şimdilik məqərri – müvəqqəti Elizavetpoldur. 30 mayıs. 1918. Azərbaycan Cümhuriyyəti məclisi – nüzzar rəisi Xoyski".[13]

Belə olan halda ən pis vəziyyətdə elə həmin gün, 1918-ci il may ayının 28-də öz müstəqilliyini elan edən Ermənistan qalmışdı. Ermənistanın mərkəz şəhəri, paytaxtı yox idi. Bu vaxt Azərbaycan Cümhuriyyəti digər bütün ərazilərə iddialarından əl çəkmələri şərti ilə İrəvanı ermənilərə güzəştə getməyi qərara alır. Bununla bağlı F.X.Xoyski o vaxtkı xarici işlər naziri M.H.Hacınskiyə ünvanladığı məktubda yazır: "Onlar (ermənilər – qeyd) ultimatumu qəbul edirlər və müharibəyə son qoyurlar. Biz İrəvanı güzəştə getdik".[14]

May ayının 29-da erməni Milli Şurası ilə danışıqlar barədə Nazirlər Şurasının sədri F.X.Xoyski Azərbaycan Milli Şurasının iclasında məlumat verdi. O göstərdi ki, Ermənistan Federasiyası yaratmaqdan ötrü onlara siyasi mərkəz lazımdır, Aleksandropol türklər tərəfindən tutulduqdan sonra belə bir siyasi mərkəz, ancaq İrəvan şəhəri ola bilər, ona görə bu şəhərin ermənilərə güzəştə gedilməsi labüddür. Bu məsələ barəsində X.Xasməmmədov, M.Y.Cəfərov, Ə.Şeyxülislamov, M.Məhərrəmov çıxış edərək İrəvan şəhərinin ermənilərə güzəşt edilməsini qaçılmaz bəla kimi qiyməyləndirdilər. Milli Şuranın iclası İrəvan şəhərinin ermənilərə güzəştə gedilməsi barədə öz razılığını bildirdi.[15] İki gün sonra İrəvan Milli Şurasının üzvləri Mir Hidayət Seyidov, Bağır Rzayev və Nəriman bəy Nərimanbəyov İrəvan şəhərinin Ermənistan Respublikasına güzəştə gedilməsinə etiraz etdilər, lakin iyun ayının 1-də keçirilən Azərbaycan Milli Şurasının iclası bu etirazı qəbul etmədi.[16]

İrəvan Ermənistana veriləndən sonra Ermənistanın sərhədi İrəvan şəhərinin yaxınlığından keçirdi. Onun ixtiyarında cəmisi altı kilometrlik dəmiryolu vardı. Batum müqaviləsinin şərtlərinə görə Ermənistan Respublikası Cənubi Qafqazda 10 min km² ərazisi olan dövlət idi.[17][18]

Əhalisi

6 Oktyabr 1827-ci il tarixində Rəvan şəhəri general Paskeviçin rəhbərliyi ilə Rus Çar qoşunları tərəfindən işğal olunmuşdur. Bu zaman Rəvan şəhəri 28 verst² əraziyə sahib idi. İrəvan şəhərinin əhalisini həmişə Azərbaycan türkləri təşkil etmişdir. Hələ XVII əsr Avropa səyyahlarının şəhadətinə görə şəhər əhalisinin hamısı müsəlmanlar olmuşlar. 1827-ci ildə İrəvanda 2400 ailədə cəmi 12000 əhali yaşayırdı. Şəhərin ruslar tərəfindən işğalından sonra isə yerli kübar əhalinin bir hissəsi İrana və Türkiyəyə köçməyə məcbur olmuş, onların boş qalmış evlərində isə həmin ölkələrdən gəlmiş ermənilər məskunlaşmışdır. Nəticədə 1828-i ildə İrəvanda türk əhalinin sayı 1807 ailədə 7331 nəfərə enmiş, ermənilərin sayı isə 567 ailədə 2379 nəfərə çatmışdır. Bununla belə hələ şəhərdə 4 xan, 41 bəy və sultan ailəsinə qarşı cəmi 8 erməni məlik ailəsi yaşayırdı. 50 nəfər axund və mollaya qarşı cəmi 8 nəfər keşiş vardı.

  • 1829-cu ildə aprel ayına olan məlumata əsasən İrəvan şəhərində 2751 evdə 5,897 nəfəri kişilər, 5,566 nəfəri qadınlar olmaqla toplam 11,463 nəfər əhali yaşayırdı.[19] Onlardan 1,807 evdə 3,749 nəfəri kişilər, 3,582 nəfəri isə qadınlar olmaqla cəmi 7,331 nəfəri tatarlardan, 944 evdə 2,148 nəfəri kişilər, 1,984 nəfəri isə qadınlar olmaqla cəmi 4,132 nəfəri ermənilərdən ibarət idi.[19] Şəhərdəki 4,132 nəfər erməni əhalinin 2,369 nəfərini (1220 nəfəri kişilər, 1149 nəfəri qadınlar olmaqla 567 ailə) rus işağalına qədər şəhərdə yaşayan "yerli" ermənilər, 1,763 nəfərini (366 ailədə 903 nəfəri kişilər, 812 nəfəri isə qadınlar olmaqla toplam 1715 nəfər Qacar Şahənşahlığından köçürülmüşlər; 11 ailədə 25 nəfəri kişilər, 23 nəfəri isə qadınlar olmaqla toplam 48 nəfər Osmanlı Sultanlığından köçürülmüşlər) isə gəlmə ermənilər təşkil edirdi.
  • 1880-ci ildə İrəvan şəhərində 2,880 evdə 12,449 nəfər əhali yaşayırdı.[20] Onlardan 1,318 evdə 3,252 nəfəri kişilər, 3,041 nəfəri isə qadınlar olmaqla cəmi 6,293 nəfəri tatarlardan, 1,509 evdə 3,216 nəfəri kişilər, 2,759 nəfəri isə qadınlar olmaqla cəmi 5,975 nəfəri ermənilərdən, 46 evdə 79 nəfəri kişilər, 76 nəfəri isə qadınlar olmaqla cəmi 155 nəfəri ruslardan, 7 evdə 18 nəfəri kişilər, 8 nəfəri isə qadınlar olmaqla cəmi 26 nəfəri gürcülərdən ibarət idi.[20]

İqtisadiyyatı

Ermənistanın paytaxtı Yerevan 2020-ci ildə Cənubi Qafqazın ən bahalı şəhəri seçilib. Hesablamalara görə, Yerevanda bir ailə üçün yaşayış dəyəri orta hesabla 748 min dram (1560 ABŞ dolları) təşkil edir.[21]

Bələdiyyələr

Yerevan 12 bələdiyyəyə bölünür və hərəsinin öz icra başçısı var.[22]

Bələdiyyə Ermənicə adı Əhali (2011) Ərazi (km²)
Açapnyak Աջափնյակ
108 300
 25
Arabkir Արաբկիր
130 600
 12.35
Avan Ավան
51 000
 8.37
Davtaşen Դավթաշեն
41 200
 6.71
Erebuni Էրեբունի
122 500
 48.41
Kanaker-Zeytun Քանաքեր-Զեյթուն
79 600
 8.10
Kentron Կենտրոն
131 000
 14.20
Malatiya-Sebastiya Մալաթիա-Սեբաստիա
141 900
 25.80
Nork-Maraş Նորք-Մարաշ
11 300
 4.60
Nor Nork Նոր Նորք
147 500
 14.47
Nubaraşen Նուբարաշեն
9 700
 18.11
Şenqavit Շենգավիթ
147 300
 40.50

Qardaşlaşmış şəhərlər

Qalereya

İstinadlar

  1. ↑ https://www.yerevan.am/am/our-city/.
  2. ↑ 1 2 archINFORM (alm.). 1994.
  3. ↑ https://armstat.am/file/article/population_01_22.pdf.
  4. ↑ İrəvan, yoxsa Yerevan – Hansı yazılış düzgündür?[ölü keçid]
  5. ↑ Baghdasaryan A., Simonyan A, et al."Երևան" (Yerevan). Sovet Erməni ENsiklopediyası. cild 3. Yerevan, Ermənistan SSR: Ermənistan EA., 1977, s. 548–564.
  6. ↑ "Ermənistanda Azərbaycan mədəni irsinə qarşi vandalizm". 2011-01-24 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-12-13.
  7. ↑ "Qərbi Azərbaycan". 2012-05-13 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-05-14.
  8. ↑ Journey from Tabriz to Erivan. — Description of the Town of Erivan (Revan), page 150 – 151. // Narrative of travels in Europe, Asia, and Africa, in the seventeenth century, by Evliya Efendi. Translated from the turkish by the Ritter Joseph von Hammer, F.M.R.A.S., &c. &c. &.C. Vol. II. London: printed for the ORIENTAL TRANSLATION FUND OF GREAT BRITAIN AND IRELAND SOLD BY WILLIAM H. ALLEN & CO. LEADENHALL STREET. M.DCCCL.
  9. ↑ "Brady Kiesling, "Rediscovering Armenia". 2000" (PDF). 2007-09-26 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2007-09-26.
  10. ↑ [1]
  11. ↑ Bayramov İbrahim. Qərbi Azərbaycanın türk mənşəli toponimləri, s.335.
  12. ↑ Ermənistan Azərbaycanlılarının tarixi coğrafiyası, Bakı. Gənclik, 1995, s.14.
  13. ↑ Nazirlər Şurasının sədri Fətəli xan Xoyskinin müstəqil Azərbaycan Respublikasının yaradılması haqqında bir sıra dövlətlərin xarici işlər nazirlərinə radioqramı. 30.05.1918. // ARDA, f.970, s.1, i.4
  14. ↑ Nazirlər Şurasının sədri Fətəli xan Xoyskinin Azərbaycanın müstəqilliyinin elan edilməsi haqqında radioqramın göndərilməsi barədə xarici işlər naziri M.H.Hacınskiyə təlimatı. 29.05.1918. //ARDA, f.970, s.1, i.4, v.1–2.
  15. ↑ Azərbaycan Milli Şurasının 3 saylı iclasının protokolu. 29.05.1918. //ARDA, f.970, s.1,i.1,v.51
  16. ↑ Azərbaycan Milli Şurasının 4 saylı iclasının protokolu. 01.06.1918. //ARDA, f.970, s.1,i.1,v.53
  17. ↑ R.Hovanuisian. Armenia on the Road to Independence, 1918. Berkeley, University of California Press, 1967, p.190–194
  18. ↑ İ.Parmaksızoğlu. Ermeni Komitelerinin İhtilal hareketleri ve Besledikleri emeller. Ankara, 1981, s.133
  19. ↑ 1 2 Сборник материалов для описания местностей и племен Кавказа. Издание Управления Кавказского учебного округа. Выпуск 1. Тифлис: Типографии Канцелярии Главноначальствующего гражданской частью на Кавказе и К. Козловского, 1881. стр. 40
  20. ↑ 1 2 Сборник материалов для описания местностей и племен Кавказа. Издание Управления Кавказского учебного округа. Выпуск 1. Тифлис: Типографии Канцелярии Главноначальствующего гражданской частью на Кавказе и К. Козловского, 1881. стр. 41
  21. ↑ Yerevan Numbeo-nun versiyasına görə regionun ən bahalı şəhəridir
  22. ↑ http://www.armstat.am/file/article/marz_11_32.pdf Armstat:Yerevan

Xarici keçidlər

Həmçinin bax

Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=İrəvan&oldid=6034002"