Kimək xaqanlığı
| Tarixi dövlət | |
| Kimək xaqanlığı | |
|---|---|
 |
|
|
|
|
| Dilləri | türk dilləri[1], Monqol dilləri[1] |
| Dövlət dini | Tanrıçılıq |
| İdarəetmə forması | Monarxiya |
Kimək xaqanlığı (qaz. Қимақ қағандығы/Qïmaq qağandığı, tatar. Kimäk Qağanlığı) — Köçəri türklərin qədim dövləti[2], 750-ci ildən 1035-ci ilədək Qazaxıstan və Cənubi Sibirdə yerləşirdi.
Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]
İrtış (əsl adı Erdişi) çayı sahilləri və Altay dağları arasında VIII əsrdə çeşidli boylarla birlikdə ittifaq dövləti içində yaşamış bir Türk ulusu olan kiməklər xaqanlıq qurmağa çalışırdılar. VIII yüzildə müstəqil oldular və X yüzildə Kitanların hücumu nəticəsində Ural dağlarının cənubuna köç etdilər. XI yüzildə Asiyanın şərqindən qərbinə sürəkli köç etdiklərindən boy birliyine əsaslanan quruluşları pozulmuşdu. Birlikləri pozulunca Qıpçaqlara tabe oldular.
Bu zamana qədər, Kiməklərin Monqol kökənli olduğu əsas götürülürdü. Aparılan araşdırmalar nəticəsində Kiməklərin də Türk kökənli olduğu sübut olundu. Qıpçaqların kiməklərin davamı olduğu bilinir.
Kiməklər işk, lanikaz, əclad, eymur, bayandur, tatar, qıpçaq tayfalarına ayrılırdılar.[3].
Orta çağa bağlı Çin coğrafyacılardan Yemək (Kimək), ayrıca Chumuhun və Üeban (Yūēban) kimi etnik grupların kim olduqları bilinmirdi, Ərəb və Fars coğrafyacıları; bütün bu adların Yemək (Kimək) boyu olduğunu yazmışdılar.[4]. Uyğur dönəmində, Çu boylarının içində əsas boyu olan Yeməkləri (Kimək) Ərəb və Fars qaynaqlarından tanınmışdılar.[5] Yemək boy adından erken İslâm qaynaqları da bəhs etməkdədir. Yemək əsilli kimsələr Abbasi xəlifəsinin gulâmları (memlük) arasında vardılar.[6]
Mahmud Qaşqarlı , Divan-i Lügətit-Türkdə:
"Rûm ölkəsinə ən yaxın olan boy Beçenekdir; sonra Kıpçak, Oğuz, Yemek, Başgırt, Basmıl, Kay(Kayı), Yabaku, Tatar, Kırkız (Kırgız) gelir. Qırğızlar Çin ölkəsinə yaxındırlar.".[7] tüm Türk boy ve oymakların yaşam alanları tanımlanır.
İctimai quruluşu[redaktə | mənbəni redaktə et]
Hökmdarları[redaktə | mənbəni redaktə et]
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ 1 2 https://web.archive.org/web/20210418135551/https://moluch.ru/archive/90/17181/.
- ↑ Bax: Плетнёва С. А. Кочевники Средневековья: поиски исторических закономерностей / Отв. ред. акад. Рыбаков Б. А. — М.: "Наука", 1982. — 190 с.
- ↑ Статья Кимаки — народ Ураанхай-Саха? Arxivləşdirilib 2012-03-28 at the Wayback Machine на сайте kyrgyz.ru
- ↑ "Qumilev, L.N. "Ancient Turks", Moscow, Science, 1967, Ch.27". 2008-05-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-02-14.
- ↑ S. A. Pletneva, "Kipchaks", sayfa 26.
- ↑ P. Golden, "Kıpçak Kabileleri Üzerine Notlar: Kimek ve Yemekler", Türkler, Cilt II, səhifə 762.
- ↑ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't – Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 28.
Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]
Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Кимакский каганат — Каганаты
- Алёхин Ю. П. 1998 : Курган кимакской знати на Рудном Алтае. // Сохранение и изучение культурного наследия Алтайского края. Вып. IX. Барнаул: 1998. С. 201–203.
- Арсланова Ф. Х. 1991 : Некоторые образцы наконечников стрел кимаков Верхнего Прииртышья. // Проблемы средневековой археологии Южной Сибири и сопредельных территорий. Новосибирск: 1991. С. 67–77.
- Кудряшов К. В. Половецкая степь. — М., 1948.
- Кумеков Б. Е. Страна кимаков по карте ал-Идриси. // Страны и народы Востока, т. Х. 1971. С. 194–198.
- Кумеков Б. Е. Государство кимаков IX–X вв. по арабским источникам. — Алма-Ата: "Наука", — 1972. 156 с.
- Кызласов Л. Р. Торговые пути и связи древнехакасского государства с Западной Сибирью и Восточной Европой //Западная Сибирь в эпоху средневековья. — Томск, — 1984.
- Могильников В. А. Кимаки. — Сросткинская культура. — Карлуки. // Степи Евразии в эпоху Средневековья. Серия: Археология СССР. — М.: 1981, С. 43–46.
- Плетнёва С. А. Кочевники Средневековья: поиски исторических закономерностей / Отв. ред. акад. Рыбаков Б. А. — М.: "Наука", 1982. — 190 с.
- Савинов Д. Г. Расселение кимаков по археологическим данным. // Прошлое Казахстана по археологическим источникам. Алма-Ата: 1976.
- Савинов Д. Г. Этнокультурные связи енисейских кыргызов и кимаков в IX–X вв. // ТС 1975. М.: 1978. С. 209–225.
- Савинов Д. Г. К исторической оценке генеалогической легенды кимаков. // Краткое содержание докладов Лавровских (Среднеазиатско-Кавказских) чтений. 1990–1991. СПб: 1992, с. 27–29.
- Савинов Д. Г. О взаимоотношениях между енисейскими кыргызами и кимаками (по материалам археологических памятников Кемеровской области). // Современные проблемы исторического краеведения. ТД. Кемерово: 1993. С. 14–16.
