Azərbaycanlılar: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya saytından
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
Redaktənin izahı yoxdur
k 185.30.88.40 tərəfindən edilmiş redaktələr geri qaytarılaraq Sefer azeri tərəfindən yaradılan sonuncu versiya bərpa olundu.
Sətir 1: Sətir 1:
{{Xalq
{{Xalq
|adı = Azərbaycan türkləri<br />آذربایجانلیلار
|adı = Azərbaycanlılar<br />آذربایجانلیلار
|şəkil= <!-- please If you want to remove some person, delete him from infobox, but not delete infobox itself -->
|şəkil= <!-- please If you want to remove some person, delete him from infobox, but not delete infobox itself -->
<table border="0" style="margin:auto;">
<table border="0" style="margin:auto;">
Sətir 171: Sətir 171:
|qeyd =
|qeyd =
}}
}}
'''Azərbaycanlılar''' ({{lang-az2|آذربایجانلیلار}})<ref>{{ASE|1|180}}</ref><ref name="azerbaijanci">{{BSE|http://gatchina3000.ru/great-soviet-encyclopedia/bse/003/058.htm|başlıq=Азербайджанцы}}</ref><ref>Helena Bani-Shoraka. «Language Policy and Language Planning: Some Definitions» in [http://books.google.com/books?id=rkRC5G2qMzMC&pg=PA144 Annika Rabo, Bo Utas. ''The Role of the State in West Asia'', Swedish Research Institute in Istanbul, 2005, ISBN 91-86884-13-1, 9789186884130, p. 144]</ref><ref name="harvard">Stephan Thernstrom, Ann Orlov, Oscar Handlin. [http://books.google.com/books?pg=PA171 ''Harvard Encyclopedia of American ethnic groups'', Harvard University Press, 1981, p. 171], quote: ''In their homeland the Azerbaijanis, or Azeri Turks as they are sometimes called…''</ref>, yaxud, '''Azərbaycan türkləri''' ({{lang-az2|آذربایجان تركلرى}})<ref>{{cite book|author=Thernstrom, Stephan; Orlov, Ann; Handlin, Oscar|year=1981|url=http://books.google.ru/books?id=jIB4MY50sIUC&pg=PA1857&lpg=PA1857&dq=In+their+homeland+the+Azerbaijanis,+or+Azeri+Turks+as+they+are+sometimes+called%E2%80%A6&source=bl&ots=woEY9_v2O2&sig=C_AC3ECQH-w6RoZ0zlGptjYRyLs&hl=ru&sa=X&ei=k9NqVNsUiebJA4WugvAK&ved=0CCUQ6AEwAw#v=onepage&q=In%20their%20homeland%20the%20Azerbaijanis%2C%20or%20Azeri%20Turks%20as%20they%20are%20sometimes%20called%E2%80%A6&f=false|title=Harvard Encyclopedia of American ethnic groups|publisher=Harvard University Press|page=171|quote=In their homeland the Azerbaijanis, or Azeri Turks as they are sometimes called...}}</ref> — [[Azərbaycan Respublikası]]nda, həmçinin [[Cənubi Azərbaycan|İran Azərbaycanı]]nda yaşayan əhalinin əsas hissəsini təşkil edən [[Türk dilləri|türkdilli]]<ref name="azerbaijanci" /><ref name="АИ">[http://www.kulichki.com/~gumilev/HE2/he2510.htm История Востока. В 6 т. Т. 2. Восток в средние века.] М., «Восточная литература», 2002. ISBN 5-02-017711-3</ref> [[Etnos|xalq]]. [[Azərbaycan]] və [[İran]]dan başqa, həm də [[Rusiya]] ([[Dağıstan]]), [[Gürcüstan]] ([[Borçalı]]) və [[Türkiyə]] ([[Qars]] və [[İğdır]]) ərazisində yaşayırlar. Ümumi sayları 30 milyon nəfərdən çoxdur<ref name="turkicpeople">{{cite web|author=Joshua Project|url=http://www.joshuaproject.net/affinity-blocs.php?rop1=A015|title=Ethnic People Groups of the Turkic Peoples Affinity Bloc|publisher=Joshua Project|date=|accessdate=2009-03-03|archiveurl=http://www.webcitation.org/61CUJDrMJ|archivedate=2011-08-25}}</ref>. [[Azərbaycan dili|Azərbaycan]] türkcəsində danışırlar.
'''Azərbaycanlılar''' ({{lang-az2|آذربایجانلیلار}})<ref>{{ASE|1|180}}</ref><ref name="azerbaijanci">{{BSE|http://gatchina3000.ru/great-soviet-encyclopedia/bse/003/058.htm|başlıq=Азербайджанцы}}</ref><ref>Helena Bani-Shoraka. «Language Policy and Language Planning: Some Definitions» in [http://books.google.com/books?id=rkRC5G2qMzMC&pg=PA144 Annika Rabo, Bo Utas. ''The Role of the State in West Asia'', Swedish Research Institute in Istanbul, 2005, ISBN 91-86884-13-1, 9789186884130, p. 144]</ref><ref name="harvard">Stephan Thernstrom, Ann Orlov, Oscar Handlin. [http://books.google.com/books?pg=PA171 ''Harvard Encyclopedia of American ethnic groups'', Harvard University Press, 1981, p. 171], quote: ''In their homeland the Azerbaijanis, or Azeri Turks as they are sometimes called…''</ref>, yaxud, '''azərilər''' ({{lang-az2|آذری لر}})<ref>{{cite book|author=Mark R. Beissinger; Nader Entessar; Edward Friedman; Solomon Gashaw; Noel Jacob Kent; Alan LeBaron; Herbert S.Lewis; James Quirin; Virginia Sapiro; Ronald J. Schmidt; Douglas Spitz; Tekle M. Woldemikael; Crawford Young|year=1993|url=http://books.google.ru/books?id=rltc46FaQsYC&pg=PA116&dq=Azeri+Turkification&hl=ru&sa=X&ei=NOlqVKGrJaP6ywOD2ICIBw&ved=0CBMQ6AEwAA#v=onepage&q=Azeri%20Turkification&f=false|title=Azeri Nationalism in the Former Soviet Union and Iran|publisher=The University of Wisconsin Press|page=116|}}</ref><ref>[http://www.khazaria.com/genetics/azeris.html Azeri (Azerbaijani) Genetics: Abstracts and Summaries]</ref><ref>[http://sam.gov.tr/wp-content/uploads/2012/01/6.-ETHNIC-SITUATION-IN-THE-CAUCASUS.pdf ETHNIC SITUATION IN THE CAUCASUS. Rauf A. Guseynov]</ref><ref>[http://miskinhill.com.au/journals/asees/19:1-2/language-policy-status-of-russian.pdf Ayse Pamir Dietrich Language Policy and the Status of Russian in the Soviet Union and the Successor States outside the Russian Federation. p. 2.]</ref><ref>[http://www.ca-c.org/journal/2003/journal_eng/cac-04/18.orueng.shtml Gidaiat Orudzhev, D.Sc. (Philol.), Azerbaijani State Nationalities Policy Adviser (Baku, Azerbaijan)]</ref><ref>[http://www.ca-c.org/journal/2000/journal_eng/eng04_2000/22.kisr.shtml "Daghestan: Factors of conflicts and stability". Enver Kisriev, professor, Daghestan Research Center, Russian Academy of Sciences (RAS), (Makhachkala, Russian Federation)]</ref><ref>[http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/02634938408400464?journalCode=ccas20#.VGrxgcaOPi8 The Azeris in Georgia and the Ingilos: Ethnic minorities in the limelight]</ref><ref>[http://www.ceeol.com/aspx/issuedetails.aspx?issueid=504b0001-e271-4187-83aa-f375e3dbc53d&articleId=1c3d78c8-2ac2-4758-ad5b-017f0f631a49 South Caucasus: Common Ground]</ref><ref>[http://www.gab-bn.com/IMG/pdf/Az3-_A_Northern_Neighbor_Growls_and_Azerbaijan_Reassesses_Its_Options.pdf Sabrina Tavernise. The New York Times – 22.10.2008]</ref><ref>[http://iranian.com/Opinion/2002/August/Azeri/ Who are Azeris?]</ref> və ya '''Azərbaycan türkləri''' ({{lang-az2|آذربایجان تركلرى}})<ref>{{cite book|author=Thernstrom, Stephan; Orlov, Ann; Handlin, Oscar|year=1981|url=http://books.google.ru/books?id=jIB4MY50sIUC&pg=PA1857&lpg=PA1857&dq=In+their+homeland+the+Azerbaijanis,+or+Azeri+Turks+as+they+are+sometimes+called%E2%80%A6&source=bl&ots=woEY9_v2O2&sig=C_AC3ECQH-w6RoZ0zlGptjYRyLs&hl=ru&sa=X&ei=k9NqVNsUiebJA4WugvAK&ved=0CCUQ6AEwAw#v=onepage&q=In%20their%20homeland%20the%20Azerbaijanis%2C%20or%20Azeri%20Turks%20as%20they%20are%20sometimes%20called%E2%80%A6&f=false|title=Harvard Encyclopedia of American ethnic groups|publisher=Harvard University Press|page=171|quote=In their homeland the Azerbaijanis, or Azeri Turks as they are sometimes called...}}</ref> — [[Azərbaycan Respublikası]]nda, həmçinin [[Cənubi Azərbaycan|İran Azərbaycanı]]nda yaşayan əhalinin əsas hissəsini təşkil edən [[Türk dilləri|türkdilli]]<ref name="azerbaijanci" /><ref name="АИ">[http://www.kulichki.com/~gumilev/HE2/he2510.htm История Востока. В 6 т. Т. 2. Восток в средние века.] М., «Восточная литература», 2002. ISBN 5-02-017711-3</ref> [[Etnos|xalq]]. [[Azərbaycan]] və [[İran]]dan başqa, həm də [[Rusiya]] ([[Dağıstan]]), [[Gürcüstan]] ([[Borçalı]]) və [[Türkiyə]] ([[Qars]] və [[İğdır]]) ərazisində yaşayırlar. Ümumi sayları 30 milyon nəfərdən çoxdur<ref name="turkicpeople">{{cite web|author=Joshua Project|url=http://www.joshuaproject.net/affinity-blocs.php?rop1=A015|title=Ethnic People Groups of the Turkic Peoples Affinity Bloc|publisher=Joshua Project|date=|accessdate=2009-03-03|archiveurl=http://www.webcitation.org/61CUJDrMJ|archivedate=2011-08-25}}</ref>. [[Azərbaycan dili]]ndə danışırlar.


[[Antropologiya|Antropoloji]] cəhətdən [[Avropoid]] irqinin [[Kaspi yarımtipi|Kaspi tipi]]nə aiddirlər.
[[Antropologiya|Antropoloji]] cəhətdən [[Avropoid]] irqinin [[Kaspi yarımtipi|Kaspi tipi]]nə aiddirlər.


Dindarları əsasən [[İslam]] dininin sünni və [[Cəfərilik|şiə]] təriqətindədirlər.
Dindarları əsasən [[İslam]] dininin [[Cəfərilik|şiə]] təriqətindədirlər.
Müasir azərbaycan etnosunun [[Cənubi Qafqaz]] və Şimal-Qərbi İran ərazisində formalaşması prosesi çoxəsrlik bir proses olmuş və əsasən, [[XV əsr]]in sonlarında başa çatmışdır<ref name="АИ"/>
Müasir azərbaycan etnosunun [[Cənubi Qafqaz]] və Şimal-Qərbi İran ərazisində formalaşması prosesi çoxəsrlik bir proses olmuş və əsasən, [[XV əsr]]in sonlarında başa çatmışdır<ref name="АИ"/>

18:45, 30 iyul 2015 tarixinə olan versiya

Azərbaycanlılar
آذربایجانلیلار
Fayl:Samad Vurgun20.jpg Fayl:Məhəmməd Hüseyn Şəhriyar.jpg
Fayl:Fikret Emirov1.jpg
Fayl:Nəsibə Zeynalova.jpg
Ümumi sayı
40[1] – 50[2] milyon
Yaşadığı ərazilər
İran İran 15,67–25,855 milyon
25–33 % 		(2015)[3][4][5][6]
Azərbaycan Azərbaycan 8 804 min
91.6 % 		(2015)[q 1]
İraq İraq 0,7–4,55 milyon
2–13 % 		(2015)[7]
Türkiyə Türkiyə 777 min
1.0 % 		(2015)[q 2]
Suriya Suriya 3,5 milyon
15.22 % 		(2011)[8]
Rusiya Rusiya 603,070
0.42 % 		(2010)
Gürcüstan Gürcüstan 285 min
6.51 % 		(2002)[q 3]
Əfqanıstan Əfqanıstan 286 min
1.0 % 		(2015)[q 4]
Diaspora
Qazaxıstan Qazaxıstan 99 min
0.57 % 		(2014)[q 5]
Ukrayna Ukrayna 45 min
0.09 % 		(2001)[q 6]
Türkmənistan Türkmənistan 36,586
0.82 % 		(1995)[9]
Özbəkistan Özbəkistan 36 min
0.15 % 		(2000)[q 7]
Qırğızıstan Qırğızıstan 16,745 (2009)[10]
Dili

Azərbaycan dili

Dini

İslam

Qohum xalqlar

Türk xalqları

Azərbaycanlılar (az-əbcəd. آذربایجانلیلار‎)[11][12][13][14], yaxud, azərilər (az-əbcəd. آذری لر‎)[15][16][17][18][19][20][21][22][23][24] və ya Azərbaycan türkləri (az-əbcəd. آذربایجان تركلرى‎)[25] — Azərbaycan Respublikasında, həmçinin İran Azərbaycanında yaşayan əhalinin əsas hissəsini təşkil edən türkdilli[12][26] xalq. Azərbaycan və İrandan başqa, həm də Rusiya (Dağıstan), Gürcüstan (Borçalı) və Türkiyə (Qars və İğdır) ərazisində yaşayırlar. Ümumi sayları 30 milyon nəfərdən çoxdur[27]. Azərbaycan dilində danışırlar.

Antropoloji cəhətdən Avropoid irqinin Kaspi tipinə aiddirlər.

Dindarları əsasən İslam dininin şiə təriqətindədirlər.

Müasir azərbaycan etnosunun Cənubi Qafqaz və Şimal-Qərbi İran ərazisində formalaşması prosesi çoxəsrlik bir proses olmuş və əsasən, XV əsrin sonlarında başa çatmışdır[26]

Məskunlaşma

border=none Əsas məqalələr: Azərbaycan əhalisi , Azərbaycan diasporu, və Güney Azərbaycan

Azərbaycanlılar saylarının çoxluğuna görə Qafqazda birinci, Gürcüstan və İranda[28] isə ikinci xalqdır. Azərbaycanın özündə isə 8,2 milyona yaxın (2009) azərbaycanlı yaşayır (ölkə əhalisinin 91,6%-i)[29].

İranda azərbaycanlılar əsasən, Qərbi Azərbaycan, Şərqi Azərbaycan, Ərdəbil[30] və Zəncan[30] ostanlarında çoxluq təşkil edirlər. Həmçinin, Kürdüstan ostanının şərq rayonlarında (Qürvə şəhəri yaxınlığındakı kəndlərdə)[31], Həmədan ostanında[30][32] və Qəzvin ostanının şimal rayonlarında yaşayırlar[30]. Tehran, Kərəc və Məşhəd şəhərlərində də böyük azərbaycanlı icmaları var. İranda yaşayan azərbaycanlıların ümumi sayı, müxtəlif hesablamalara görə, 12 milyondan 16 milyona nəfərə qədər, hətta 30 milyon nəfərə qədərdir[33][34][35][36][37].

Rusiyada azərbaycanlılar, dədə-babadan, Dağıstanın cənubunda yaşayırlar. Dağıstanda yaşayan azərbaycanlıların ümumi sayı 2010-cu il siyahıyaalmasına görə 130,9 min nəfər olmuşdur. Dağıstanda azərbaycanlılar azsaylı yerli xalqlardan biri kimi rəsmən tanınmışlar[38]. Hal-hazırda onlar Dağıstanın Dərbənd rayonunda çoxluq təşkil edirlər (58 %) və həm də kompakt şəkildə Tabasaran (18 %), Qızlar (2,35 %) və Rutul (1,56 %) rayonlarında yaşayırlar[39] . Azərbaycanlıların sovet dövründəki ölkədaxili miqrasiya prosesi, Azərbaycandan və keçmiş SSRİ-nin digər respublikalarından postsovet emiqrasiyası ona gətirib çıxarıb ki, bu gün azərbaycanlılar az, yaxud çox dərəcədə Rusiyanın əksər regionlarında məskunlaşıblar. Rusiyada yaşayan azərbaycanlıların ümumi sayı 2002-ci il siyahıyaalmasına[40] görə 621 840 nəfər idi.

Gürcüstanda azərbaycanlılar əsasən, Kvemo Kartli diyarında (225 min nəfər, 2002; yaxud 45%), başqa sözlə, ölkənin cənub-şərqi və mərkəzi rayonlarında: Marneulidə (98 min nəfər, 2002), Qardabanidə (50 min nəfər), Bolnisidə (49 min nəfər), Dmanisidə (19 min nəfər) yaşayırlar. Bu dörd rayonda onlar tamamilə, yaxud əhəmiyyətli dərəcədə çoxluq təşkil edirlər (müvafiq olaraq, 83 %, 44%, 66%, 67%). Bundan başqa onlar Kaxeti diyarının rayonlarında da yaşayırlar (40 min nəfər, 2002; yaxud 10%): Saqareco (18 min, yaxud 32%), Laqodexi (11 min, yaxud 22%), Telavi (8 min, yaxud 12%), həmçinin, Şida Kartli diyarında (6 min, yaxud 1,8%) (o cümlədən Kaspi (4 min, yaxud 8%), Kareli (1 min, yaxud 2,3%) və s.), Msxeta-Mtianeti diyarında (2 min, yaxud 1,8%), əsasən Msxeta rayonunda. Azərbaycanlıların bir hissəsi isə Tbilisidə (11 min, yaxud 1%), Kvemo Kartli diyarının inzibati mərkəzində — Rustavi şəhərində (5 min, yaxud 4%) və digər yerlərdə yaşayırlar[41].

Qarabağ münaqişəsinin başlanmasına qədər, Ermənistanın əksər rayonlarında azərbaycanlı kəndləri vardı. Rusiya imperiyası əhalisinin 1897-ci il siyahıyaalınmasına əsasən, həmin vaxt İrəvan şəhərində 12 359 nəfər, yaxud şəhər əhalisinin 42,6%-i azərbaycan dilini (siyahıyaalmada: tatar dili) ana dili hesab etmişdi[42]. O cümlədən, XIX əsrin sonu - XX əsrin əvvəllərində İrəvan şəhəri əhalisinin 49%-i azərbaycanlılardan ibarət olmuşdu[43]. XIX əsrin sonunda İrəvan qəzasında 77 min nəfər azərbaycan dilini ana dili hesab edirdi[44]. SSRİ əhalisinin 1979-cu il siyahıyaalınmasına(ru) əsasən, həmin vaxt Ermənistanda 160 800 nəfər (bütün əhalinin 5,3%-i) azərbaycanlı yaşadığı halda[45], SSRİ əhalisinin 1989-cu il siyahıyaalınmasında(ru) Ermənistanda yaşayan azərbaycanlıların sayı cəmi 84 860 nəfər (bütün əhalinin 2,5%-i)[46] olmuşdur. Bu da ki Qarabağ münaqişəsinin başlanmasından sonra azərbaycanlıların kütləvi şəkildə Ermənistanı tərk etməyə məcbur edilmələri ilə əlaqədar idi. XXI əsrin əvvəllərində, Ermənistanın rəsmi məlumatlarında orada hələ 8 min nəfərə yaxın azərbaycanlının yaşadığı göstərilsə də, Tomas de Vaalın fikrincə, həqiqətdə, Ermənistanda cəmi bir neçə yüz nəfərdən çox azərbaycanlı yoxdur[47].

Türkiyədə azərbaycanlılar, dədə-babadan, Ermənistanla sərhəd rayonlarında: Qars, İğdır illərində və Ərzurum ilinin Şenkaya(tr) ilçəsində yaşamaqdadırlar. Postsovet dövründə azərbaycanlıların Azərbaycandan emiqrasiyası nəticəsində isə Türkiyənin digər şəhərlərində də, hətta ABŞ-ın bir çox şəhərlərində də azərbaycanlılar məskunlaşıblar.

Türkmənistanda isə azərbaycanlılar kompakt şəkildə Türkmənbaşı və Aşqabad[48] şəhərlərində yaşayırlar.

Etnogenez

border=none Əsas məqalə: Azərbaycanlıların etnogenezi
Azərbaycan türklərinin etnogenezində mühüm yer tutan[49][50][51][52][53] madayların Bisütun qayasında təsviri.

Böyük Sovet Ensiklopediyasına görə azərbaycanlıların etnogenezində qədim Atropatena və Qafqaz Albaniyasının yerli(ru) əhalisi ilə yanaşı, bura b.e.ə. I minillik və b.e.nın I minilliyində gəlib çıxmış irandilli və türkdilli tayfalar (kimmerlər, skiflər, hunlar, bulqarlar, xəzərlər, oğuzlar, peçeneqlər və s. ) iştirak etmişdir[12].

Britannika Ensiklopediyasına görə azərbaycanlılar qarışıq etnik mənşəyə malikdirlər – azərbaycanlıların etnogenezində iştirak etmiş ən qədim element isə Şərqi Zaqafqaziyanın yerli əhalisi və bir də ola bilsin İranın şimalında yaşamış irandilli midiyalılar olmuşdur. Bu əhali Sasanilər sülaləsinin hakimiyyəti dövründə (b.e. III—VII əsrlərində) farslaşmışdı. Əhalinin türkləşməsi(ru) isə, hesab edilə bilər ki, XI əsrdə regionun səlcuqlar tərəfindən tutulması ilə başlamış və bu proses sonrakı əsrlərdə türk xalqlarının yeni miqrasiya axınları, o cümlədən, XIII əsrdəki Monqol istilaları dövründə kütləvi köçləri ilə (monqol ordusunun tərkibində olan və həm də monqol hücumları nəticəsində köç edib başqa ölkələrə sığınmağa məcbur olan xalqların əksər hissəsi türk idi) davam etmişdir[54]. Britannikdə etnik azərbaycanlıların dominant irsi komponenti, XI əsrdə oğuzların hücumları vaxtında Azərbaycana gəlib çıxmış türklər hesab edilir[55].

Böyük Laruss ensiklopedik lüğətinə(fr) görə, "azərbaycanlılar XI əsrdə türkləşmiş qədim irandilli əhalinin törəmələridirlər"[56].

Azərbaycan xalqının etnogenezi məsələsinə az-çox ümumi xarakteristika verənlər – Sergey Tokarov(ru)[57], Anatoli Novoseltsev[58] və Sakinat Hacıyeva(ru)[59], qeyd edirlər ki, azərbaycanlılar qarışıq mənşəli xalq olmaqla, etnogenezində regionun həm yerli aborigen əhalisi, həm də türk elementləri iştirak etmişdir.

O ki qaldı azərbaycanlıların etnogenezində qədim albanların iştirak edib-etməməsi məsələsinə, Suren Yeremyanın(ru) fikrincə, qədim Albaniya əhalisinin müsəlmanlaşmış hissəsi, regiona gələn türk tayfalarının içində assimilyasiya məruz qalmış, beləliklə, müasir azərbaycan xalqı təşəkkül tapmışdır[60].

Rusiyalı etnoloq Viktor Şnirelman(ru), özünün rus. «Войны памяти: мифы, идентичность и политика в Закавказье» adlı kitabında iddia edir ki, "erkən orta əsrlər Albaniya və Cənubi Azərbaycan (Atropatena) tarixinin qarışdırılması üçün heç bir elmi əsas yoxdur. Qədim dövr və erkən orta əsrlərdə o yerlərdə fərqli əhali qrupları yaşamış, nə mədəni, nə ictimai, nə də dil cəhətdən bir-birləri ilə bağlılıqları olmamışdır"[61]. Lakin, sovet iranşünası Edvin Qrantovski(ru) – irandilli xalqların miqrasiya hərəkətinin tədqiqatçısı, b.e.ə. I minilliyin birinci yüzilliyinə (son tunc və erkən dəmir dövrü) aid Qərbi İran abidələrinin xarakterik xüsusiyyətlərinə əsasən, Albaniya və Atropatenanın ortaq mədəniyyətə malik olduğunu qeyd edir[62]. Digər sovet tarixçisi Kamilla Trever də hesab etmişdir ki, b.e.ə. VI-V əsrlərə aid arxeoloji tapıntılar, albanlarla midiyalıların mədəni yaxınlığını söyləməyə imkan verir[63].

ХI-ХIII əsrlərdə türkdilli oğuz tayfalarının Cənub-Şərqi Qafqaza yayılması nəticəsində yerli əhalinin çox hissəsi türkləşir və azərbaycan xalqının formalaşması prosesi başlayır[26][64]. Lakin oğuz tayfalarının özləri də türk-iran sintezinin kompleks məhsulu idilər[58]. Başqa sözlə, oğuz tayfası türklərin yerli uqor(ru) və irandilli sarmat mənşəli tayfalar ilə qaynayıb-qarışması nəticəsində təşəkkül tapmışdır[65] (Böyük Sovet Ensiklopediyasına əsasən, bəzi türk və qədim monqol tayfalarının irandilli sak – massaget tayfaları ilə qaynayıb-qarışması nəticəsində[66]). Etnik müxtəliflik türkləşmə üçün zəmin oldu[64]. İosif Oranski(ru)[67] və Natalya Volkova[68] qeyd edirlər ki, türk tayfalarının bir neçə miqrasiya axını nəticəsində yerli əhalinin dili assimilyasiya məruz qalmış və yerli əhali türk dilində (azərbaycan dilində) danışmağa başlamışdır. Vladimir Minorski qeyd edir ki, azərbaycan türk dilinin xarakterik xüsusiyyətləri fars intonasiyasına uyğundur, vokal harmoniyadan imtina, – qeyri-türk mənşəli türkləşmiş əhali göstərir[69].

Türkdilli azərbaycan etnosunun formalaşması prosesi, "Şərq Tarixi"nə (rus. «Истории Востока») görə (2002), əsasən, XV əsrdə başa çatmışdır[26]. Bir sıra tədqiqatçılar Səfəvilərin hakimiyyətdə olduğu dövrdə şiəliyin qəbul edilməsini azərbaycan xalqının formalaşmasında həlledici faktor hesab edirlər[70][71]. "Şərq Tarixi"nə (rus. «Истории Востока») əsasən, türklərlə azərbaycanlılar arasındakı etnik sərhəd XVI əsrə qədər müəyyənləşsə də, amma o vaxt hələ tam dəqiqləşməmişdi[26]. Novolsev bununla bağlı qeyd edir ki, "Səfəvi İranı ilə Osmanlı İmperiyası arasında yaranmış sərhəd, əsas xüsusiyyətlərində elə türklərlə azərbaycanlılar arasındakı etnik sərhədi əks etdirməkdədir"[64]. Türk tayfalarının Cənubi Qafqaza köçürülməsi XVI—XVII əsrlərə qədər davam etmiş, həmin dövrdə yarımköçəri şahsevən və padar tayfaları isə Muğana köçürülmüşdü[72].

Şablon:Şəkillər sırası2

Rusiyada, azərbaycanlıların mənşəyi haqqında ilkin elmi təsvir hələ XIX əsrin sonu — XX əsrin birinci yarısında meydana çıxmışdı. Məsələn, Rusiya İmperiyasında nəşr olunan Brokhauz və Efronun ensiklopedik lüğəti yazır ki, "Azərbaycan tatarları — türk-səlcuqların və Hülakü xanın (XIII əsr) türk-monqol ordusunun törəmələri, amma ki əhəmiyyətli dərəcədə həm də türkləşmiş iranlılardırlar"[73]. 1926-cı il BSE-sinə görə isə "Xilafətin tənəzzülü dövründə Cənub-Şərqi Qafqaza mərhələ-mərhələ türk elementlərinin infiltrasiyası başlayır. Yerli əhali (albanlar) işğalçılar tərəfindən ya məhv edilir, ya da dağlara sıxışdırılır. Qeyd olunan XIII əsr monqol istilaları və sonrakı Teymurləng, türkmən, türk-osmanlı işğalları və digər işğallar nəticəsində Cənub-Şərqi Qafqazın şərq hissəsində son olaraq türk (azəri) elementi təşəkkül tapdı"[74].

Sergey Tokarevə(ru) görə: "azərbaycanlıların mənşəyi — məsələ nisbi aydındır. Bu xalq qarışıq tərkiblidir. Qədim kökü — kaspilər və albanlar, ola bilər ki, həm də Şimali İran midiyalıları, onu açıq-aydın Cənub-Şərqi Qafqazın aborigen əhalisi olduğunu göstərir. Bu əhali Sasanilər dövründə İranın mədəni üstünlüyü ilə əlaqədar iranlılaşmışdı, amma XI əsrdə səlcuq istilaları illərində onun türkləşməsi başlamış" və monqol istilaları dövründə də davam etmişdi[75].

İosif Oranski(ru) qeyd edir ki, "XI—XIII əsrlərdən (səlcuq və xüsusiılə, monqol istilaları dövründə) başlamaqla, İran yaylasının şimal-qərb ərazilərində, Azərbaycanda türk dilinin yayılması prosesi getdi. Bu vilayətlərin irandilli əhalisi tədricən, türkcə (azərbaycanca) danışmağa keçdi, bu əhalinin yalnız çox da böyük olmayan bir hissəsi bu günə qədər öz iran dilini (tat, talış, Şimal-Qərbi İran dialektləri) saxlamışdır"[76].

Dağıstanlı alim S.Hacıyeva(ru) yazır:

Azərbaycanlılar uzun tarixi inkişaf, yerli qədim tayfaların (albanlar, udinlər, kaspilər, talışlar və s.) regiona gələn türkdilli tayfalarla — hunlarla, oğuzlarla, qıpçaqlarla və bu kimi digər tayfalarla tədricən konsolidasiyası (birləşməsi) nəticəsində xalq olaraq təşəkkül tapmışdır, — və elmdə mövcud olan fikrə görə, əhalinin yerli dilinin türk danışıq dili ilə əvəz edilməsi burada XI—XIII əsrlərdə baş vermişdir. Öz növbəsində, türk tayfaları öz etnik komponentlərinin zənginliyindən məmnun idilər, birləşmiş çoxlu başqa, qismən daha qədim tayfalar sonda nəinki azərbaycan xalqının, həm də bir sıra türkdilli xalqların etnogenezində iştirak etdilər. Göstərmək lazımdır ki, Azərbaycanın etnik tarixində dərin iz buraxmış və Cənubi Azərbaycanda mövcud olmuş qaraqoyunlu və ağqoyunlu tayfalarının XV əsr dövlətlərinə Qubadan cənuba doğru azərbaycan torpaqları daxil idi[59].

Novoselsev qeyd edir ki, "indiki azərbaycanlılar — həm də Qafqaz Albaniyasının qədim tayfalarının türkləşmiş hissəsinin və Cənubi Azərbaycanın irandilli qədim tayfalarının türkləşmiş hissəsinin davamçılarıdırlar. Azərbaycanlıların digər əcdadı — onlara türk dilini gətirən oğuz tayfası, öz növbəsində türk-iran sintezinin kompleks məhsulu idi"[77]. Maraqlıdır ki, türkdilli köçəri tayfalarında monqoloid qarışığı olsa da, buna baxmayaraq, indiki azərbaycanlılar antropoloji cəhətdən hind-əfqan irqinin şimal variantına uyğun gəlirlər. Azərbaycanlıların etnik tarixinə diqqət yetirən Valeri Alekseyev(ru) və Yulian Bromley(ru), Azərbaycan ərazisindəki Azərbaycana məxsus ərazi qruplarından heç birində hər hansı əhəmiyyətli dərəcədə monqoloid qarışığı müəyyənləşdirə bilməmişlər və bu qənaətə gəlmişlər ki, "türkcə danışmağa keçmək fiziki tipin dəyişilməsi və yerli əhalinin — qədim Midiya etnik qrupu törəmələrinin, yeni gələnlərlə əvəz edilməsi ilə müşayiət olunmamışdır. Azərbaycanlıların dərin və qədim etnik kökləri, həm də etnoqrafik materiallarla müəyyənləşir"[78].

Etnik tarix

border=none Əsas məqalə: Azərbaycan tarixi

Etnoqrafik qruplar və tayfa qrupları

Varlı şahsevən ailəsinin qızları. Fotoqraf: A.V.Sevryuqin(ru)

Azərbaycan etnosunun elə etnoqrafik qrupları var ki, onlar təsərrüfat, mədəniyyət və məişətdə bir çox xüsusiyyətlərinə görə xeyli fərqlənirlər. Azərbaycanlıların bəzi etnoqrafik qrupları isə XIX əsrin sonuncu rübünə qədər mövcud olmuşdu[79].

  • Ayrımlar — Azərbaycanın qərbində (Gəncə və ətrafında, Daşkəsən və Gədəbəy rayonlarında), Kiçik Qafqaz dağlarında[80] məskunlaşıblar.
  • Əfşarlar — 24 oğuz tayfasından biridir. Bu tayfanın müasir təmsilçiləri azərbaycan etnoqrafik qrupu hesab olunur[81][82] və onlar həm də İranın hər yerində məskundurlar.
  • Bayat tayfası — oğuz tayfası, həm azərbaycanlıların və həm də türkmənlərin subetnik qrupudur[83].
  • Qaradağlılar — İranın şimal-qərbindəki Qaradağ yaylasında məskundurlar. Əsasən heyvandarlıqla məşğul olmaqla, yarımköçəri həyat tərzi keçirirlər. Mədəni cəhətdən qonşuları olan şahsevənlərə yaxındırlar[80]. Yeddi tayfaya bölünürlər[84].
  • Qızılbaşlar — türk köçəri tayfa birləşməsi. İran və Azərbaycan ərazisinə XV—XVI əsrlərdə köçmüşlər. İranda və Əfqanıstanda məskunlaşıblar. Şamlı, rumlu, ustaclı, təkəli, əfşar, qacar və zülqədər tayfalarına bölünürlər[85].
  • Qarapapaqlar — əsasən Azərbaycanın qərbində, qismən Gürcüstanda yaşayırlar. Tərkəbün (digər adı "borçalı"dır ki, bu da "xan tayfası" mənasını daşıyır), saral, ərəbli, canəhmədli, çaxarlı, ulaclı tayfalarına bölünürlər[86].
  • Padarlar — oğuz tayfalarından biridir. Elxanilərin dövründə Türküstandan Azərbaycana (Arazdan cənuba) köçmüşlər. Müasir Azərbaycan Respublikasının ərazisində isə XVI əsrdə məskunlaşmışlar[72]. Onlar təsərrüfat və məişətlərində, xüsusilə, gündəlik yarımköçəri maldarlıq işlərində adət-ənənələrini digər azərbaycan etnoqrafik qruplarından daha uzun müddət saxlaya bilmişlər[80].
  • Tərəkəmələr — azərbaycanlıların ayrıca etnik qrupu[87], Dağıstanda və Azərbaycanın cənub sərhədi boyu rayonlarda yaşayırlar. "Tərəkəmə" termini ilk olaraq etnik, tayfa adı kimi işlədilmişdi. Amma XIX əsr — XX əsrin əvvəllərində bu termin daha çox Azərbaycanda köçəri maldarlıqla məşğul olan əhali üçün, "köçərilər" sözünün qarşılığı olaraq istifadə edildi[59].
  • Şahsevənlər — əsasən İranda[80] və Arazdan cənubda Cəbrayıl düzündə məskunlaşıblar[88]. İnanlı, bağdadi, usanlu və başqa tayfalara bölünürlər[89]. Aleksandr Yerisyanın(ru) yazdığına görə, Qazax qəzasının (indiki Qazax, Ağstafa və Azərbaycanın Tovuz rayonları) yaşayış yerlərinin adlarında — Qədirli və Qaralal toponimlərində, adları qalmaqda olan qədirli və qaralal tayfaları da şahsevənlərin qolları hesab olunmuşlar[90].

S.Zelenskinin verdiyi məlumata görə Yelizavetpol quberniyasının Zəngəzur qəzasında 7 azərbaycan tayfa qrupu varmış: sofulu, dərzili, saralı, puşanlı, giyili, xocamusaqlı, baharlı[90]. Etnoqraf və qafqazşünas Mark Kosven(ru) qeyd edir ki, keçmişdə azərbaycanlılar arasında aşağıdakı qruplaşmalar ola bilərdi: cavanşir, dəmirçihəsənli, təklə və muğanlıya bölünənlər, daha sonra — cəbrayıllı, sarcalı, sofuli, gəyili, xocal-səhli, ciyilli, dələgərdə, kəngərli, imirli və s.[91].

Etnonim

Ekzonim

Endoetnonim

Qarapapaq tayfasının nümayəndələri. Etnik qrup tərkəbün, saral, ərəbli, can-əhmədi, çaxarlı, ulaçlı tayfalarına bölünür

Əslində, Azərbaycan xalqının keçmişdə özünü necə adlandırması məsələsində heç bir ortaq fikir yoxdur. Belə ki, adının özü ictimai inkişaf səviyyəsində müəyyənləşmişdi. Məsələn, yarımköçəri həyat tərzi keçirən və patriarxal-qəbilə münasibətlərinin qalıqlarını saxlayan əhali, özlərini tayfalarının, yaxud irsi mənsubiyyətlərinin adı ilə adlandırırdılar (əfşar, təkəli, kəngərli, ayrım və s.). Məskunlaşmış kənd və şəhər əhalisinin iqtisadi sahədə fəaliyyəti, Azərbaycanın ayrı-ayrı kiçik regionları səviyyəsində, dar çərçivədə məhdudlaşırdı, çox vaxt iqtisadi işlərdə bir-birindən fərqlənmək üçün özlərini ərazi əsasında da adlandırırdılar (şirvanlı, qarabağlı, şəkili, qubalı və bakılı). Ələsgər Ələkbərov sonuncunu, buna qədərki, kiçik Azərbaycan xanlıqları dövründəki, parçalanmaların qalığı hesab edir. Eyni zamanda dini əlamətlərə görə "müsəlman" adlanma da vardı. Məsələn, şair Mirzə Ələkbər Sabir uşaq yaşında yazdığı ilk şeirində öz milliyyətini "türək"[92][93] (yaxud "türk"[94]), kimi göstərsə də, böyüyəndə öz həmvətənlərinə "müsəlman" deyə müraciət etmişdi[95].

Azərbaycanın tarixi şəxsiyyətlərin və mədəniyyət xadimlərinin azərbaycanlılara, azərbaycan xalqına müraciət formaları da fərqlidir. Qubalı Fətəli xan 1782-ci il tarixli məktubunda, qarabağlı İbrahimxəlil xana işarə olaraq "azərbaycanlı" terminindən istifadə etmişdi[96]. Onun həmdövrü, şair və Qarabağ xanlığının vəziri Molla Pənah Vaqif isə əksinə, Azərbaycanı yalnız köçəri tayfaların "el"lərinə bölürdü. Yazıçı və filosof-materialist Mirzə Fətəli Axundov isə azərbaycanlılara müraciətlərində "qafqazlı", "müsəlman" və "tatar" adlarından istifadə etmişdi.

Azərbaycanlılar arasında "azərbaycanlılar", yaxud "azərbaycan türkləri" termini ilk dəfə 1891-ci il tarixli "Kəşkül" adlı liberal Bakı qəzetində ortaya atılmış (İran-Rusiya sərhədinin hər iki tayında yaşayan xalqın təyin olunması üçün)[97] və XIX əsrin sonundan bu termin Yelizavetpol quberniyasında özünüadlandırma kimi yayılmağa başlamışdı[98]. Həmin vaxt görkəmli Azərbaycan ictimai xadimi, jurnalist Məhəmməd ağa Şahtaxtinski də "Kaspi" qəzetinin səhifələrində eyni nöqteyi-nəzərdən çıxış etmişdi[99].

Birinci Rusiya inqilabının məğlubiyyətə uğramasından sonra azərbaycanlılar üçün "türklər" adından istifadə olunmasına başlandı. Onu "Füyuzat" jurnalı ətrafında birləşmiş azərbaycan burjuaziyasının rəhbərləri irəli sürmüşdülər və Osmanlı İmperiyasına rəğbət bəsləyirdilər[100]. "Türklər" termini daha çox siyasiləşmiş termin idi[98]. Bu termini müsavatçı tarixçi-ideoloqlar və onların kolleqaları öz millətçilik maraqlarına uyğun olaraq geniş şəkildə işlətdilər[100]. Bununla belə, o vaxt Azərbaycanın bəzi sakinləri Məmmədəmin Rəsulzadə kimi, özlərini iranlı hesab edirdilər (V.Şnirelmanın iddiasına görə, guya İran mədəniyyətinin varisləri sayılmaq üçün)[98].

1917-ci ildə "Açıq söz" qəzetinin səhifələrində "Azəri həmvətənlər" adlı bir mənzum hekayə dərc olundu[101]. 1926-cı il Ümumittifaq siyahıyaalınmasında(ru) azərbaycanlılar hələ "türk" adı ilə qeydə alınsalar da[102], növbəti 1939-cu il siyahıyaalınmasında(ru) onlar "azərbaycanlı" adı ilə qeydə alınıblar[103]. "Azərbaycanlılar" etnonimi, yalnız 1936-cı ildən etibarən geniş şəkildə istifadə edilməkdədir[104][105][98].

Antropologiya

Dil

border=none Əsas məqalələr: Azərbaycan dili və Azərbaycan dilinin dialektləri

Din

Tanınmış şəxsiyyətlər

border=none Əsas məqalə: Tanınmış azərbaycanlılar

Mənbə

Qeydlər

  1. ↑ 13 – 22 aprel, 2009 – cu il siyahıyaalınmasına əsasən Azərbaycanın 8.922.447 nəfər olan (de – yuri) daimi əhalisinin 8.172.809 nəfərini və ya 91.60%–ini Azərbaycanlılar təşkil edir. Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsinin 13 aprel 2015 – ci ildə elan etdiyi məlumata görə 1 aprel 2015 – ci il tarixinə olan cari hesablamalara əsasən Azərbaycan əhalisi 9.611.700 nəfər təşkil edir. Bu iki məlumata əsasən hesablama aparılarsa 1 aprel 2015 – ci il tarixinə Azərbaycan əhalisinin təxminən 8.804.300 nəfərini azərbaycanlılar təşkil edir.
  2. ↑ Britannika Ensiklopediyasına əsasən Türkiyə əhalisi içində azərbaycanlıların nisbəti 1% – dir. Türkiyə Statistika Qurumunun 28 yanvar 2015 – ci ildə elan etdiyi məlumata görə 31 dekabr 2014 – cü il tarixinə olan cari hesablamalara əsasən Türkiyə əhalisi 77.695.904 nəfər təşkil edir. Bu iki məlumata əsasən hesablama aparılarsa 1 yanvar 2015 – ci il tarixinə Türkiyə əhalisinin təxminən 777 min nəfərini azərbaycanlılar təşkil edir.
  3. ↑ 17–24 yanvar 2002–ci il siyahıyaalınmasının rəsmi yekunlarına əsasən 4.371.535 nəfər olan Gürcüstan əhalisinin 284.781 (≈ 285 min) nəfərini və ya 6.51%–ini azərbaycanlılar təşkil edir.
  4. ↑ Əfqanıstan əhalisinin təxminən 1%–ini qızılbaşlar təşkil edir (İstinad olaraq bax: Social Structure. — Ethnic Groups, page 104. // Afghanistan: A Country Study. Editors: Richard F. Nyrop, Donald M. Seekins. Baton Rouge: Claitor's Law Books and Publishing Division, 2001, 226 pages. ISBN 9781579807443). Əfqanıstan Mərkəzi Statistika Təşkilatının 21 mart 2015–ci ilə olan məlumatına əsasən ölkə əhalisinin sayı (27.101.365 nəfəri oturaq və təxminən 1.5 milyon nəfəri köçəri olmaqla) 28.6 milyondan çoxdur. Bu iki məlumata əsasən hesablama aparılarsa Əfqanıstanda qızılbaşların sayı təxminən 286 mindən artıqdır.
  5. ↑ 25 fevral – 6 mart 2009–cu il siyahıyaalınmasına əsasən 16.009.597 nəfər olan Qazaxıstan əhalisinin 85.292 nəfəri və ya 0.53%–i azərbaycanlılar olmuşdur. Qazaxıstan Respublikası Statistika Agentliyinin 1 yanvar 2014–cü il tarixinə olan cari hesablamalarına əsasən 17.160.774 nəfər olan ölkə əhalisinin 98.646 (≈ 99 min) nəfərini və ya 0.57%–ini azərbaycanlılar təşkil edir.
  6. ↑ 5 dekabr 2001–ci il siyahıyaalınmasına əsasən 48.240.902 nəfər olan Ukrayna əhalisinin 45.176 nəfərini (≈ 45 min) və ya 0.09%–ni azərbaycanlılar təşkil edir.
  7. ↑ 12–19 yanvar 1989–cu il siyahıyaalınmasına əsasən 19.810.077 nəfər olan Özbəkistan əhalisinin 44.410 nəfərini və ya 0.22 %–ini azərbaycanlılar təşkil edirdi. 2000–ci ilə olan təxminə əsasən 24.430.192 nəfər (İstinad olaraq bax: Узбеки. — Археология узбекской идентичности. — Формирование современной узбекской идентичности. — (автор А. Ильхамов) Постсоветские реалии, стр. 302. // Этнический атлас Узбекистана. Ответственный редактор Алишер Ильхамов. Ташкент: Совместное издание «ИООФС – Узбекистан» и ЛИА «Р. Элинина», 2002, 451 стр. ISBN 9785862800104) olan ölkə əhalisinin 35.848 (≈ 36 min) nəfəri və ya 0.15%–ini azərbaycanlılar təşkil edir (İstinad olaraq bax: Этнические меньшинства. — (авторы Л. И. Жукова и Ю. Ф. Буряков) Азербайджанцы, стр. 15. // Этнический атлас Узбекистана. Ответственный редактор Алишер Ильхамов. Ташкент: Совместное издание «ИООФС – Узбекистан» и ЛИА «Р. Элинина», 2002, 451 стр. ISBN 9785862800104).

İstinadlar

  1. ↑ Azerbaijanis, page 70. // Worldmark Encyclopedia of Cultures & Daily Life
  2. ↑ Diaspor, səhifə 379. // Azərbaycan Milli Ensiklopediyası. 25 cilddə. Məsul katib akademik T. M. Nağıyev. "Azərbaycan" cildi. Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi, 2007, 884 səhifə. ISBN 9789952441017
  3. ↑ İran. — Azeris, page 123. // Peoples of Western Asia. ISBN 9780761476801
  4. ↑ Major Ethnic Minority Groups. — Azeris, page 5. // Iran: Ethnic and Religious Minorities. Author: Hussein D. Hassan. Collingdale: DIANE Publishing, 2010, 11 pages. ISBN 9781437938067
  5. ↑ Appendix: The Azerbaijani Population, page 224. // Borders and Brethren: Iran and the Challenge of Azerbaijani Identity. Author: Brenda Shaffer. Cambridge: MIT Press, 2002, XIII+248 pages. ISBN 978-0262692779
  6. ↑ The Continuum political encyclopedia of the Middle East by Avraham Sela Publisher: Continuum International Publishing Group; Rev Upd edition (October 2002) ISBN 0-8264-1413-3 ISBN 978-0-8264-1413-7
  7. ↑ Gamming, Jenny. They have a flag-but no country " in Swedish Expressen, 17 Aug. 1997. (Viewed 16 Aug. 1999). Unrepresented Nations & Peoples Organisation web site. Translated by SSF/Goran Hansson.
  8. ↑ [1]
  9. ↑ "Итоги всеобщей переписи населения Туркменистана по национальному составу в 1995 году — asgabat.net". İstifadə tarixi: 18 may 2015.; arxivləşdirilib.
  10. ↑ www.stat.kg 5.01.00.03 Национальный состав населения Периодичность
  11. ↑ Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы: [10 ҹилддә]. I ҹилд: А—Балзак. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1976. С. 180.
  12. ↑ 1 2 3 Azərbaycanlılar // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] (3-е изд.). М.: Советская энциклопедия. гл. ред.: А. М. Прохоров. 1969–1978.
  13. ↑ Helena Bani-Shoraka. «Language Policy and Language Planning: Some Definitions» in Annika Rabo, Bo Utas. The Role of the State in West Asia, Swedish Research Institute in Istanbul, 2005, ISBN 91-86884-13-1, 9789186884130, p. 144
  14. ↑ Stephan Thernstrom, Ann Orlov, Oscar Handlin. Harvard Encyclopedia of American ethnic groups, Harvard University Press, 1981, p. 171, quote: In their homeland the Azerbaijanis, or Azeri Turks as they are sometimes called…
  15. ↑ Mark R. Beissinger; Nader Entessar; Edward Friedman; Solomon Gashaw; Noel Jacob Kent; Alan LeBaron; Herbert S.Lewis; James Quirin; Virginia Sapiro; Ronald J. Schmidt; Douglas Spitz; Tekle M. Woldemikael; Crawford Young. Azeri Nationalism in the Former Soviet Union and Iran. The University of Wisconsin Press. 1993. səh. 116.
  16. ↑ Azeri (Azerbaijani) Genetics: Abstracts and Summaries
  17. ↑ ETHNIC SITUATION IN THE CAUCASUS. Rauf A. Guseynov
  18. ↑ Ayse Pamir Dietrich Language Policy and the Status of Russian in the Soviet Union and the Successor States outside the Russian Federation. p. 2.
  19. ↑ Gidaiat Orudzhev, D.Sc. (Philol.), Azerbaijani State Nationalities Policy Adviser (Baku, Azerbaijan)
  20. ↑ "Daghestan: Factors of conflicts and stability". Enver Kisriev, professor, Daghestan Research Center, Russian Academy of Sciences (RAS), (Makhachkala, Russian Federation)
  21. ↑ The Azeris in Georgia and the Ingilos: Ethnic minorities in the limelight
  22. ↑ South Caucasus: Common Ground
  23. ↑ Sabrina Tavernise. The New York Times – 22.10.2008
  24. ↑ Who are Azeris?
  25. ↑ Thernstrom, Stephan; Orlov, Ann; Handlin, Oscar. Harvard Encyclopedia of American ethnic groups. Harvard University Press. 1981. səh. 171. In their homeland the Azerbaijanis, or Azeri Turks as they are sometimes called...
  26. ↑ 1 2 3 4 5 История Востока. В 6 т. Т. 2. Восток в средние века. М., «Восточная литература», 2002. ISBN 5-02-017711-3
  27. ↑ Joshua Project. "Ethnic People Groups of the Turkic Peoples Affinity Bloc". Joshua Project. 2011-08-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-03-03.
  28. ↑ "Field Listing :: Ethnic groups". The World Factbook (ingilis). MKİ. İstifadə tarixi: 2012-05-23.
  29. ↑ Azərbaycan əhalisinin 1979, 1989, 1999, 2009-cu illər siyahıyaalınması
  30. ↑ 1 2 3 4 Iran. Azarbaijanis
  31. ↑ Kordestan в Британнике  (ing.)
  32. ↑ hamedanmiras.ir
  33. ↑ Ethnologue report for language code: azb
  34. ↑ UNPO — Southern Azerbaijan
  35. ↑ Islamic Fundamentalism In Azerbaijan: Myth Or Reality? — The Jamestown Foundation
  36. ↑ Southern Azerbaijan
  37. ↑ IRAN’S AZERI QUESTION: WHAT DOES IRAN’S LARGEST ETHNIC MINORITY WANT? Afshin Molavi:4/15/03 A EurasiaNet Commentary
  38. ↑ "ПОСТАНОВЛЕНИЕ ГОССОВЕТА РЕСПУБЛИКИ ДАГЕСТАН ОТ 18.10.2000 N 191 О КОРЕННЫХ МАЛОЧИСЛЕННЫХ НАРОДАХ РЕСПУБЛИКИ ДАГЕСТАН". lawru.inf. 2011-08-25 tarixində arxivləşdirilib.
  39. ↑ Перепись 2010 года. Дагстат. Том 3
  40. ↑ "Всероссийская перепись населения 2002 года". Федеральная служба государственной статистики. 2011-08-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-12-29.
  41. ↑ Перепись населения Грузии 2002. Этносостав(на англ. яз.)
  42. ↑ Перепись населения Российской империи 1897 года. Население Еревана.
  43. ↑ Эривань  // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.
  44. ↑ Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г. Распределение населения по родному языку и уездам Российской империи кроме губерний Европейской России
  45. ↑ Всесоюзная перепись населения 1979 года. Национальный состав населения Армянской ССР
  46. ↑ Всесоюзная перепись населения 1989 года. Национальный состав населения Армянской ССР
  47. ↑ Чёрный Сад. Томас де Ваал. гл. 5
  48. ↑ Р.Назаров. Национальные диаспоры в Туркменистане
  49. ↑ Алиев И. Располагает ли наука доказательствами в пользу ирано-язычности мидян и атропатенцев? Можно ли считать мидян одними из предков азербайджанского народа? // ИАН АзССР, серия истории, философии, права, 1990, № 3-4.
  50. ↑ Алиев И. Роль мидийского элемента в этнической истории Атропатены//Кавказско-ближневосточный сборник, VIII, Тбилиси, 1988
  51. ↑ Q. Qeybullayev. Azərbaycan türklərinin təşəkkül tarixindən. Bakı: ADN, 1994, səh. 90-136
  52. ↑ Гейбуллаев Г. А. К этногенезу азербайджанцев. Том 1. Баку: 1991, стр. 216-274
  53. ↑ N. Rzayev. Əcdadların izi ilə. Bakı: ADN, 1992.
  54. ↑ Azerbaijani — Mənbə:Encyclopædia Britannica
  55. ↑ Azerbaijan — Mənbə:Encyclopædia Britannica
  56. ↑ Grand Dictionnaire Encyclopédique Larousse (1982). Page 921, ISBN 2-03-102301-2 (retrieved 17 February 2007).
  57. ↑ Токарев С. А.(ru). Этнография народов СССР: исторические основы быта и культуры. Изд-во Московского университета. 1958. 295–296.
  58. ↑ 1 2 Новосельцев А. П.(ru), Пашуто В. Т.(ru), Черепнин Л. В.(ru). Пути развития феодализма. Наука. 1972. 21.
  59. ↑ 1 2 3 Гаджиева С. Ш.(ru). Дагестанские терекеменцы: XIX - начало XX в. Наука. 1990. 8–9. ISBN 5020167614, 9785020167612. Sitat səhvi: Xətalı <ref> etiketi; "Sakinat" adı bir neçə dəfə müxtəlif məzmunla verilib
  60. ↑ Очерки истории СССР: кризис рабовладельческой системы и зарождение феодализма на территории СССР III-IX вв. Изд-во Академии наук СССР. 1958. 330.
  61. ↑ Шнирельман В.А.(ru). Войны памяти: мифы, идентичность и политика в Закавказье (2000 nüs.). М.: Академкнига (издательство). Рецензент: Алаев, Леонид Борисович. 2003. ISBN 5-94628-118-6.
  62. ↑ Edvin Qrantovski(ru). Ранняя история иранских племён Передней Азии. Восточная Литература. 2007. 423–424.
  63. ↑ Очерки по истории Кавказской Албании. М.-Л. 1959.
  64. ↑ 1 2 3 Новосельцев А. П.(ru), Пашуто В. Т.(ru), Черепнин Л. В.(ru). Пути развития феодализма (Закавказье, Средняя Азия, Русь, Прибалтика). Наука. 1972. 56–57.
  65. ↑ Артамонов М. И.(ru). История хазар. Филологический факультет Санкт-Петербургского государственного университета. 2002. 419. ISBN 5846500323, 9785846500327.
  66. ↑ Большая советская энциклопедия. Государственное научное издательс︣тво. 1954. 513. ISBN 5846500323, 9785846500327.
  67. ↑ Основы иранского языкознания: древнеиранские языки. М.: Наука. 1979. 49.
  68. ↑ Волкова Н. Г. Этнические процессы в Закавказье в XIX-XX вв. // Кавказский этнографический сборник. 4. М.: Изд-во АН СССР. 1969. 18.
  69. ↑ V. Minorsky. Ādharbāyjān // The Encyclopaedia of Islam. 1. Brill. 1986. 190–191. ISBN 90-04-08114-3.
  70. ↑ XAVIER DE PLANHOL. "IRAN I. LANDS OF IRANn". Iranica.
  71. ↑ Olivier Roy. The new Central Asia: the creation of nations. I.B.Tauris. 2000. 6. ISBN 1860642780, 9781860642784.
  72. ↑ 1 2 Волкова Н. Г. Этнические процессы в Закавказье в XIX-XX вв. // Кавказский этнографический сборник. 4. М.: Изд-во АН СССР. 1969. 4.
  73. ↑ Россия/Население/Россия в этнографическом отношении  // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.
  74. ↑ Большая советская энциклопедия. 1. М.: Советская энциклопедия. 1926. 660.
  75. ↑ Токарев С. А.(ru). Этнография народов СССР: исторические основы быта и культуры. Изд-во Московского университета. 1958. 295–296.
  76. ↑ Основы иранского языкознания: древнеиранские языки. М.: Наука. 1979. 49.
  77. ↑ Новосельцев А. П.(ru), Пашуто В. Т.(ru), Черепнин Л. В.(ru). Пути развития феодализма. Наука. 1972. 21.
  78. ↑ Алексеев В. П.(ru),Бромлей Ю. В.(ru). К изучению роли переселений народов в формировании новых этнических общностей // Советская этнография. № 2. 1968. 40–41.
  79. ↑ Волкова Н. Г. Этнические процессы в Закавказье в XIX-XX вв. // Кавказский этнографический сборник. 4. М.: Изд-во АН СССР. 1969. 24.
  80. ↑ 1 2 3 4 "Азербайджанцы" (rus). Большая советская энциклопедия. — М.: Советская энциклопедия. 1969—1978.
  81. ↑ Richard V. Weekes. Muslim peoples: a world ethnographic survey. AZERI. Стр. 56
  82. ↑ Российский этнографический музей. Афшары.
  83. ↑ Российский этнографический музей. Глоссарий. Баяты
  84. ↑ Азербайджанцы, армяне, айсоры // Народы Передней Азии. М.: Изд-во Академии наук СССР. 1957. 284.
  85. ↑ История Востока: Р. Б Рыбаков, Михаил Степанович Капица, Институт востоковедения (Российская академия наук)
  86. ↑ Азербайджанцы, армяне, айсоры // Народы Передней Азии. М.: Изд-во Академии наук СССР. 1957. 286.
  87. ↑ Гаджиева С. Ш.(ru). Дагестанские терекеменцы: XIX - начало XX в. Наука. 1990. 3. ISBN 5020167614, 9785020167612.
  88. ↑ Институт этнологии и антропологии им. Н.Н. Миклухо-Маклая. "Кавказский этнографический сборник". www.history.az. 2011-08-25 tarixində arxivləşdirilib.
  89. ↑ Савина В. И. Этнонимы и топонимии Ирана // Ономастика Востока. М.: Наука. 1980. 151.
  90. ↑ 1 2 Волкова Н. Г. Этнонимия в трудах экономического обследования Кавказа 1880-х годов // Имя и этнос: общие вопросы ономастики, этнонимия, антропонимия, теонимия, топонимия: сборник. М.: Ин-т этнологии и антропологии. 1996. 24–30. ISBN 5-201-00825-9.
  91. ↑ Косвен М. О.(ru). Этнография и история Кавказа: исследования и материалы. М.: Изд-во Восточной литературы. 1961. 21.
  92. ↑ Mirzə Ələkbər Sabir. Hop-hopnamə (PDF). Şərq-Qərb. 2004. səh. 37 (PDF-də).
  93. ↑ Alxan BAYRAMOĞLU. MİRZƏ ƏLƏKBƏR SABİR // AYB-nin "Azərbaycan" jurnalı. № 1. 2008.
  94. ↑ Mirzə Ələkbər Sabir. "Satirik parçalar". (#cite_web_url)
  95. ↑ Алекперов А. К. Исследования по археологии и этнографии Азербайджана. Баку: Изд-во АН Азербайджанской ССР. 1960. 72–73.
  96. ↑ Грамоты и другие исторические документы XVIII столетия, относящиеся к Грузии (с 1769 по 1801 год). II, выпуск II. СПб.. Под ред. А. А. Цагарели(ru). 1902. 22.
  97. ↑ Тадеуш СВЕНТОХОВСКИЙ. "Русское правление, модернизаторские элиты и становление национальной идентичности в Азербайджане". sakharov-center.ru. 2012-03-22 tarixində arxivləşdirilib.
  98. ↑ 1 2 3 4 Sitat səhvi: Xətalı <ref> etiketi; "Шнирельман,34" adı bir neçə dəfə müxtəlif məzmunla verilib
  99. ↑ Сумбатзаде А. С. Азербайджанцы, этногенез и формирование народа. "Элм". 1990. 281. ISBN 5-8066-0177-3.
  100. ↑ 1 2 Алекперов А. К. Исследования по археологии и этнографии Азербайджана. Баку: Изд-во АН Азербайджанской ССР. 1960. 74–75.
  101. ↑ Сумбатзаде А. С. Азербайджанцы, этногенез и формирование народа. "Элм". 1990. 282. ISBN 5-8066-0177-3.
  102. ↑ Всесоюзная перепись населения 1926 года
  103. ↑ Всесоюзная перепись населения 1939 года.
  104. ↑ Алекперов А. К. Исследования по археологии и этнографии Азербайджана. Баку: Изд-во АН Азербайджанской ССР. 1960. 71.
  105. ↑ Фарид Алекберли. Кто мы, от кого произошли и куда идем?, «Зеркало», 8 Август, 2009, Баку

Xarici keçidlər

Həmçinin bax:

Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Azərbaycanlılar&oldid=3333372"