Bəxtiyar Vahabzadə

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Bəxtiyar Vahabzadə
Doğum tarixi 16 avqust 1925(1925-08-16)
Doğum yeri
Vəfat tarixi 13 fevral 2009(2009-02-13)[1] (83 yaşında)
Vəfat yeri
Dəfn yeri
Fəaliyyəti şair, dramaturq, ədəbiyyatşünas
Əsərlərinin dili Azərbaycan dili
Janrlar poema
Üzvlüyü
Mükafatları "Azərbaycan SSR xalq şairi" fəxri adı — 1984 "Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi" fəxri adı — 1974 SSRİ Dövlət mükafatı — 1984 Azərbaycan SSR Dövlət mükafatı — 1976
"İstiqlal" ordeni — 1995 "Ləyaqət" ordeni komandoru (Rumıniya)
"Oktyabr inqilabı" ordeni — 1984 "Qırmızı əmək bayrağı" ordeni — 1975 "Əməkdə fərqlənməyə görə" medalı — 1959 "Əmək veteranı" medalı
İmza
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Vahabzadə Bəxtiyar Mahmud oğlu və ya Zəkəriyya oğlu.[2][3] (16 avqust 1925, Nuxa – 13 fevral 2009[1], Bakı) — Azərbaycan şairi, ədəbiyyatşünası, 1945-ci ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, Azərbaycan SSR xalq şairi (1984), filologiya elmləri doktoru (1964), professor, (2000), Azərbaycan SSR Dövlət mükafatı laureatı (1976), SSRİ Dövlət mükafatı laureatı (1984), M. F. Axundov adına ədəbi mükafatın laureatı (1989), Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin deputatı (1990), millət vəkili (1995, 2000), "İstiqlal" ordeni ilə təltif olunmuşdur.

Həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bəxtiyar Vahabzadə 16 avqust 1925-ci ildə Şəki şəhərində fəhlə ailəsində anadan olmuşdur. Mahmud Vahabzadənin həyat yoldaşı isə 1905-ci il hadisələri zamanı yetim qalmış Vartaşendən olan erməni qızı olub, daha sonra Şəkidə Allahverdi adlı bir nəfərin himayəsində Gülzar adı ilə böyüdülüb. Mahmud Vahabzadə ilə Gülzar Allahverdiqızı 1918-ci ildə evlənirlər, lakin uşaqları olmadığından Bəxtiyarı övladlığa götürürlər[3][4]

1934-cü ildə onun ailəsi Bakıya köçmüşdür. Burada orta məktəbi qurtarandan sonra ADU-nun Filologiya fakültəsində təhsil almışdır (1942–1947). Universitetin aspiranturasında saxlanmış, "Səməd Vurğunun lirikası" mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafiə etmişdir (1951). Bədii yaradıcılığa 1943-cü ildə "Ana və şəkil" adlı ilk şeirini çap etdirdikdən sonra başlamışdır. O zamandan dövri-qədim mətbuatda şeirləri, elmi məqalələri, rəyləri müntəzəm çap olunur. "Mənim dostlarım" adlı ilk kitabında toplanmış lirik şeirlərdə faşizmə qarşı mübarizədə qalib çıxmış xalqın duyğu və düşüncələri əksini tapmışdır. Onun lirik şeir və poemalarında, mənzum pyeslərində müasir dövrün problemləri lirik-fəlsəfi planda, yeni əlvan boyalarla təsvir edilir. "İkinci səs", "Vicdan", "Yağışdan sonra", "Yollara iz düşür", "Fəryad", "Hara gedir bu dünya", "Özümüzü kəsən qılınc", "Cəzasız günah", "Dar ağacı" və "Rəqabət" (1960–2003) pyesləri Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram Teatrında tamaşaya qoyulmuşdur. Tənqidçi-ədəbiyyatşünas kimi də fəaliyyət göstərmişdir. "Səməd Vurğunun həyat və yaradıcılığı" mövzusunda doktorluq disertasiyası müdafiə etmişdir (1964). Azərbaycan Dövlət Universitetində Müasir Azərbaycan ədəbiyyatı kafedrasının professoru vəzifəsində çalışmışdır (1950–1990). 1990-cı ildə təqaüdə çıxmışdır. Azərbaycan MEA-nın müxbir üzvü (1980), sonra həqiqi üzvü (2000) seçilmişdir. 1981-ci ildə SSRİ Yazıçılarının VII qurultayında SSRİ Yazıçılar İttifaqı İdarə Heyətinin üzvü seçilmişdir. O həmçinin Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının İdarə Heyətinin və Ağsaqallar Şurasının üzvü idi (1991). Ədəbi-bədii prosesin yorulmaq bilməyən təbliğatçısı və təşkilatçısı kimi tanınırdı. Azərbaycan KP Bakı şəhər Komitəsinə üzv və bir neçə çağırış Bakı xalq deputatları Sovetinə və X çağırış Azərbaycan Ali Sovetinə, 1995 və 2000-ci illərdə Azərbaycan Milli Məclisinə deputat seçilmişdir. 1976-cı ildə "Leninlə söhbət" və "Muğam" poemalarına görə Azərbaycan Dövlət mükafatına layiq görülmüşdür. "Qırmızı Əmək Bayrağı" və "İstiqlal" (1995) ordenləri ilə təltif olunmuşdur.

Bəxtiyar Vahabzadə 1960-cı illərdən başlayan milli azadlıq hərəkatının öncüllərindən biri idi. O, 1958-ci ildə yazdığı "Gülüstan" poeması ilə iki yerə parçalanmış Azərbaycanın tarixi faciəsini dilə gətirmiş, rus və fars imperiyasının pəncəsi altında inləyən Azərbaycan xalqının azadlıq və istiqlal uğrundakı ədalətli mübarizəsinə qoşulmuşdur.

Bu poemaya görə 1962-ci ildə şair "millətçi" damğası ilə Azərbaycan Dövlət Universitetindən çıxarılmış, yalnız 2 ildən sonra işə bərpa edilmişdir. (Zəruri qeyd: Professor Şirməmməd Hüseynov Bəxtiyar Vahabzadənin işdən çıxarılmadığını bildirir: "Bəxtiyarı işdən çıxara bilməzdilər, çünki bu, ciddi ajiotaja səbəb ola bilərdi. Məcburən onu doktorluq müdafiəsi üçün elmi məzuniyyətə göndərdilər). Sovet rejimində milli varlığı tapdanan, hər cür məhrumiyyətlərə məruz qalan millətin dərdlərini rəmzlər və müxtəlif ədəbi üsullarla ifadə etmiş, iri həcmli poemaları və pyeslərində hadisələri ya tarixə, ya da başqa ölkələrə keçirərək öz millətinin dərdlərini dilə gətirmişdir. Birbaşa Sovet diktaturasını ifşa edən əsərlərini isə şair, sovet ittifaqı dağılandan sonra "Sandıqdan səslər" başlığı altında nəşr etdirmişdir.

B. Vahabzadə 70-dən artıq şeir kitabının, 2 monoqrafiyanın, 11 elmi publisist kitabın və yüzlərlə məqalənin, eləcə də tarixi və müasir mövzuda 20-dən artıq iri həcmli poemanın müəllifidir. Şairin əsərləri – şeir kitabları, dramları və publisistik yazıları dünyanın bir çox dillərinə, o cümlədən ingilis, fransız, alman, fars, türk, polyak, ispan, macar, keçmiş Sovetlər Birliyi xalqlarının dillərinə tərcümə edilmişdir.

Xalqı oyandırmaq məqsədiylə əsərlərini qələmə alan Bəxtiyar Vahabzadə şeirlərində; vətən, millət, ailə, təbiət, dil, azadlıq həsrəti kimi mövzuları ən güclü və dərin məzmunlarla izah etmişdir.

Vahabzadənin şeirlərinə baxdığımızda gözə dəyən ilk mövzu vətən sevgisi olmaqdadır.[5]

Bəxtiyar Vahabzadənin Fəxri Xiyabanda qəbirüstü abidəsi. 2013-cü il

26 noyabr 1991-ci ildə təşkil edilən Azərbaycan Respublikası Ali Soveti Milli Şurasının tərkibinə daxil edilmişdir[6].

2009-cu il fevral ayının 13-də, 83 yaşında uzun sürən xəstəlikdən sonra Bakıda vəfat etmişdir[7].

Oğlu İsfəndiyar Vahabzadə Azərbaycan Respublikasının Belarusdakı səlahiyyətli və fövqəladə səfiri işləyib.[8]

Şairin ən məşhur əsərləri isə "Allah" və Vətəndir".

Təltif və mükafatları

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Xatirəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Türkiyənin Adana şəhərində Bəxtiyar Vahabzadə adına Sosial Elmlər Liseyi var.

Adına Bakı şəhərinin Yasamal rayonunda küçə var.

31 avqust 2018-ci ildə Şəkidə şairin ev-muzeyinin açılışı olub.[13]

Əsərləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • 1. Mənim dostlarım. Bakı: Azərnəşr, 1949, 65 səh.
  • 2. Bahar. Bakı: Uşaqgəncnəşr, 1950, 49 səh.
  • 3. Ədəbi heykəl. Bakı: Azərnəşr, 1951, 60 səh.
  • 4. Dostluq nəğməsi. Bakı: Uşaqgəncnəşr, 1953, 63 səh.
  • 5. Çinar. Bakı: Uşaqgəncnəşr, 1956, 62 səh.
  • 6. Sadə adamlar (poema). Bakı: Azərnəşr, 1956, 124 səh.
  • 7. Xalq şairi Səməd Vurğun. Bakı: ADU-nun nəşriyyatı, 1956, 129 səh.
  • 8. Ceyran. Bakı: Uşaqgəncnəşr, 1957, 163 səh.
  • 9. Aylı gecə. Bakı: Azərnəşr, 1958, 127 səh.
  • 10. Şəbi hicran. Bakı: Uşaqgəncnəşr, 1959, 89 səh.
  • 11. Seçilmiş əsərləri. Bakı: Azərnəşr, 1961, 273 səh.
  • 12. Etiraf; Şəbi hicran. Bakı: Uşaqgəncnəşr, 1962, 187 səh.
  • 13. İnsan və zaman. Bakı: Azərnəşr, 1964, 228 səh.
  • 14. Bir ürəkdə dörd fəsil. Bakı: Azərnəşr, 1966, 236 səh.
  • 15. Seçilmiş əsərləri. Bakı: Gənclik, 1967, 411 səh.
  • 16. Səməd Vurğun. Bakı: Azərnəşr, 1968, 346 səh.
  • 17. Köklər-budaqlar. Bakı: Gənclik, 1968, 134 səh.
  • Dəniz-sahil. Bakı: Gənclik, 1969, 142 səh.
  • Dörd yüz on altı. Bakı: Gənclik, 1970, 133 səh.
  • Bir baharın qaranquşu. Bakı: Gənclik, 1971, 168 səh.
  • Dan yeri. Bakı: Gənclik, 1973, 260 səh.
  • Seçilmiş əsərləri (2 cilddə). I c. Bakı: Azərnəşr, 1974, 283 səh.
  • Seçilmiş əsərləri (2 cilddə). II c. Bakı: Azərnəşr, 1975, 250 səh.
  • Sənətkar və zaman. Bakı: Gənclik, 1976, 298 səh.
  • Açıq söhbət. Bakı: Gənclik, 1977, 173 səh.
  • Sadəlikdə böyüklük. Bakı: Yazıçı, 1978, 335 səh.
  • Açılan səhərlərə salam. Bakı: Yazıçı, 1979, 230 səh.
  • Pyeslər. Bakı: Gənclik, 1980, 355 səh.
  • Payız düşüncələri. Bakı: Yazıçı, 1981, 365 səh.
  • Muğam. Bakı: Yazıçı, 1982, 132 səh. (ərəb əlifbası ilə)
  • Vətən ocağının istisi. Bakı: Gənclik, 1982, 181 səh.
  • Seçilmiş əsərləri (2 cilddə). I c. Bakı: Yazıçı, 1983, 425 səh.
  • Seçilmiş əsərləri (2 cilddə). II c. Bakı: Yazıçı, 1984, 448 səh.
  • Səməd Vurğun. Bakı: Gənclik, 1984, 377 səh.
  • Özümüzlə söhbət. Bakı: Azərnəşr, 1985, 264 səh.
  • Dərin qatlara işıq (məqalələr). Bakı: Yazıçı, 1986, 318 səh.
  • Axı dünya fırlanır. Bakı: Yazıçı, 1987, 204 səh.
  • Gəlin açıq danışaq. Bakı: Azərnəşr, 1988, 210 səh.
  • Lirika. Bakı: Azərnəşr, 1990, 214 səh.
  • Ümidə heykəl qoyun. Bakı: Yazıçı, 1993, 124 səh.
  • Vətəndaş. Bakı: Gənclik, 1994,
  • Fəryad. Bakı: Azərbaycan, 1995,
  • Körpü çaydan uzaq düşüb. Bakı: Azərbaycan, 1996,
  • Bir ömür yuxu. Bakı: Azərbaycan, 1998,
  • İstiqlal. Bakı: Gənclik, 1999,
  • Ağıl başqa, ürək başqa. Bakı: Azərbaycan, 2000,
  • Ağ atlı oğlan. Bakı: Təhsil, 2002,
  • Əsərləri (I c.). Bakı: Azərbaycan, 2001, 544 səh.
  • Əsərləri (II c.). Bakı: Azərbaycan, 2002, 576 səh.
  • Əsərləri (III c.). Bakı: Azərbaycan, 2002,512 səh.
  • Əsərləri (IV c.). Bakı: Çaşıoğlu, 2002, 608 səh.
  • Əsərləri (V c.). Bakı: Çaşıoğlu, 2002, 504 səh
  • Ana hədiyəsi

Filmoqrafiya

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. Akademik Yusif Məmmədəliyev (film, 2005)
  2. Azərbaycan naminə (film, 2005)
  3. Bakı bağları. Buzovna (film, 2007)
  4. Bəxtiyar Vahabzadə (film, 1987)
  5. Bəxtiyar Vahabzadə (film, 2003)
  6. Bizim qəribə taleyimiz (film, 2005)
  7. Böyük ömrün anları (film, 2006)
  8. Dünya şöhrətli məzun (film, 2003)
  9. Habil Kaman (film, 1984)
  10. İstiqlal şairi (film, 1996)
  11. Kamil (film, 1997)
  12. Qəmbər Hüseynli (film, 2007)
  13. Qisas (film, 1991)
  14. Qızlar (film, 2007)
  15. Liderlik missiyası. 1-ci hissə (film, 2008)
  16. Maestro. Özüm və zaman haqqında. Bəstəkar Xəyyam Mirzəzadə (film, 2011)
  17. Mətbuat fədaisi (film, 2007)
  18. Mirzə Babayev (film, 2001)
  19. Muğam (film, 1995)
  20. Muğamat var olan yerdə... (film, 2009)
  21. Toğrul Nərimanbəyov (film, 1966)
  22. Türkün ulusu. Xəlil Rza Ulutürk (film, 2015)
  23. Zirvəyə doğru (film, 2007)

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 https://web.archive.org/web/20090808023433/http://en.apa.az:80/news.php?id=97122.
  2. ↑ "Bəxtiyar Vahabzadənin arzuladığı bəxtiyar gələcək, Rafael HÜSEYNOV" (az.). heb.science.gov.az. 01 avqust 2017. 2021-10-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 oktyabr 2021.
  3. ↑ 1 2 ""Bəxtiyar Vahabzadənin anası ermənidir" (?) sualına cavab, Şirməmməd Hüseynov, "Yeni müsavat" qəzeti, N202," (az.). www.kultura.az. 01 avqust 2003. 2021-10-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 oktyabr 2021.
  4. ↑ Şirməmməd Hüseynov xalq şairinə qarşı ağır ittihama cavab verdi, Cavid Turan, 21.11.2013 — Yeni Musavat qəzeti, https://musavat.com/news/sirmemmed-huseynov-xalq-sairine-qarsi-agir-ittihama-cavab-verdi_172329.html Arxivləşdirilib 2022-03-25 at the Wayback Machine
  5. ↑ Erdem, KONUR,"Vatan Millet ve Anadili Şairi Vahapzade Arxivləşdirilib 2016-09-24 at the Wayback Machine", Edebiyat ve Sanat Akademisi
  6. ↑ "Azərbaycan Respublikası Ali Soveti Milli Şurasının təşkil edilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin 26 noyabr 1991-ci il tarixli, 276-XP nömrəli Qərarı. e-qanun.az Arxivləşdirilib 2022-04-01 at the Wayback Machine (az.)
  7. ↑ http://www.mediaforum.az/articles.php?lang=az&page=00&article_id=20090213073850030[ölü keçid]
  8. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2015-01-18 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-01-13.
  9. ↑ "Decretul nr. 1088/2001 privind conferirea Ordinului național Pentru Merit în grad de Comandor". 2021-12-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-03-21.
  10. ↑ "Bəxtiyar Vahabzadəyə Rumıniyanın ordeni təqdim olunmuşdur". 2022-03-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-04-27.
  11. ↑ Ахундов адына мүкафатларын јени лауреатлары // Коммунист. № 18 (20786). 21 јанвар 1989-ҹу ил. С. 4.
  12. ↑ "Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdlərinin verilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı" (az.). e-qanun.az. 07.09.2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 05.10.2023.
  13. ↑ ARB Şəki. "Azərbaycanın xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadənin ev muzeyinin açılışı olub" (az.). Youtube.com. 31.08.2018. 2022-03-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-08-31.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Vikianbarda Bəxtiyar Vahabzadə ilə əlaqəli mediafayllar var.
Vikisitatda Bəxtiyar Vahabzadə ilə əlaqədar sitatlar var.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Bəxtiyar_Vahabzadə&oldid=7802629"