Lerik rayonu

Vikipediya, azad ensiklopediya
5.44.37.71 (müzakirə) tərəfindən edilmiş 05:04, 17 sentyabr 2019 tarixli redaktə
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Bu məqalə Lerik rayonu haqqındadır. Lerik şəhəri üçün Lerik səhifəsinə baxın.
Rayon
Lerik

38°47′ şm. e. 48°25′ ş. u.

Ölkə
Daxildir Lənkəran iqtisadi rayonu
İnzibati mərkəz Lerik
İcra başçısı Rövşən Bağırov
Tarixi və coğrafiyası
Yaradılıb 8 avqust 1930
Sahəsi 1 083.6[1][2] km²
Hündürlük
 1.165 m
Saat qurşağı
Əhalisi
Əhalisi 80 835 (2015)[3][4] nəfər
Rəqəmsal identifikatorlar
ISO kodu AZ-LER
Telefon kodu 994 25
Poçt indeksi AZ 4300
Avtomobil nömrəsi 43
Rəsmi sayt
Lerik xəritədə
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Lerik rayonu — Azərbaycan Respublikasında inzibati – ərazi vahidi. İnzibati mərkəzi Lerik şəhəridir.

Lerik rayonu 1930-cu il avqustun 8-də təşkil olunmuşdur. 1938-ci ilədək Zuvand rayonu adlandırılmışdır.

Tarixi

Lerik rayonunun ərazisi ən qədim yaşayış məskənlərindən biridir. Qədim zamanlardan ibtidai insanlar dağların ətəklərində indi də mövcud olan təbii mağaralardan yaşayış məskəni kimi istifadə etmişlər. Buranın təbii mağaralarından bəzilərinin hətta tunc dövründən də əvvəllərə aid olması ehtimal olunur. Görkəmli arxeoloq Hümmel bu mağaraları neolit (yeni daş dövrü) dövrünə aid edir. Buranın dağlarında eramızdan əvvəl III-II minilliklərə aid maddi-mədəniyyət abidələri mövcuddur.

Coğrafi mövqeyi

Relyefi

Lerik rayonunun ərazisi Talış silsilə dağlarının əhatəsindədir. Cənub və cənub-qərbdə Yardımlı, şimal-şərqdə Lənkəran, şimal-qərbdə Masallı, cənub-şərqdə Astara rayonları ilə həmsərhəddir. İran İslam Respublikası ilə sərhəd boyu Talış dağ silsilələri, bundan şimalda Peştəsər və Bürəvər dağ silsilələri uzanır. Talış və Peştəşər silsilələri arasında Zuvand (Diabar) çökəkliyi yerləşir. Ən yüksək zirvələri Talış silsiləsindəki Gömürgöy (2493 m) və Qızyurdudur (2433 m). Əsasən pallogenin vulkanogen-çökmə süxurlarından təşkil olunmuşdur.

Təbiəti

Lerikin bitki örtüyü əsasən kollu və seyrək meşəli çəmənlərdən və dağ meşələrindən ibarətdir. Meşələrdə palıd, vələs, fıstıq, qoz, dəmirağacı, azalt (nil) çoxluq təşkil edir.

Meşələrdə və Lerik çayının sahillərində tülkü, çaqqal, canavar, ayı, qaban, ördək, dovşan, meşə pişiyi, süleysin, kəklik, torağayı, bildirçin və s. heyvanlara, meşələrin əlçatmaz yerlərində, dağlarda bəbirə rast gəlmək olar.

Rayonun Zuvand ərazisində Zuvand dövlət yasaqlığı (qoruq) vardır. Burada fəaliyyət göstərən Milli Elmlər Akademiyasının "Nəbatət elmi-tədqiqat mərkəzi" ərazinin fauna və florasını öyrənir. Ərazidə 40,3 min hektar meşə örtüyü vardır.

Lənkəran-Lerik 56 km-lik avtomobil yolu boyu bir sıra turizm, istirahət əyləncə mərkəzləri inşa edilmişdir. "Relax", "Təbəssüm", "Meşəbəyi", "Ağgöl", "Paradis" və digər turizm obyektləri bu cür mərkəzlərdəndir. Burada kotec, istirahət evləri, əyləncə mərkəzləri, restoran və barlar, idman qurğuları qonaqların xidmətindədir. Turizm obyektlərində, 600 nəfərdən çox, o cümlədən "Relax" turizm istirahət əyləncə mərkəzində eyni vaxtda 600 nəfərdən çox qonağın qəbulu üçün şərait yaradılmışdır.

İqlimi

Payız fəslində Lerikdə tez-tez yağış yağır, kənd yollarında gediş-gəliş çətinləşir. Yayı quraq keçən mülayim isti yarımsəhra və quru çöl iqlimi, həmçinin yayı quraq keçən mülayim isti iqlim üstündədir. Orta temperatur yanvarda 1-dən -4 dərəcə S qədər, iyulda 22 - 12 S-dir. İllik yağıntı 300 mm-dən 800 mm-ə qədərdir.

İri yaşayış məntəqələri

Lerikdə yaşayış məntəqələrinin sayı 161-dir. 29 ərazi-inzibati vahidi, 1 qəsəbəsi, 161 kəndi var.

Əhalisi

Lerik həmişə uzunömürlülər diyarı kimi məşhur olmuşdur. Bu rayonun sakini olmuş Şirəli Müslümov uzunömürlülük üzrə dünya rekordu müəyyən etmişdir. O, 163 il (1812-1975) ömür sürmüşdür. Onun digər həmyerlisi Məcid Ağayev 138 il (1835-1973) və Mahmud Eyvazov isə 150 il (1808-1958) yaşamışdır. Hazırda bu rayonda yaşı 100-ü keçmiş, lakin hələ də əmək qabiliyyətini saxlamış onlarca insan yaşayır. Səyyah, etnoqraf-tarixçi Berezin qeyd edir ki, "buranın yerli əhalisi çox qədim xalqdır. Onlar keçmiş midiyalılardır".

Etnik tərkib

border=none Əsas məqalələr: Azərbaycan əhalisinin siyahıyaalınması (1999) və Azərbaycan əhalisinin siyahıyaalınması (2009)
Lerik rayonunun etnik tərkibi, rəsmi siyahıyaalmalara əsasən (1939-2009)
Etnik
qrup 		1939-cu il1[5] 1959-cu il2,3[6] 1970-ci il2[7][8] 1979-cu il2[9] 1999-cu il[10] 2009-cu il[11]
Əhali % Əhali % Əhali % Əhali % Əhali % Əhali %
azərbaycanlı 8 855 29.09% 26 690 98.73% 36 936 98.62% 45 696 99.71% 56 197 88.76% 72 228 96.92%
talış 20 984 68.93% 7 076 11.18% 2 281 3.06%
rus 402 1.32% 260 0.96% 306 0.82% 28 0.06% 8 0.01% 11 0.01%
ukrayın 85 0.28% 93 0.25% 0 0.00% 27 0.04% 0 0.00%
ləzgi 20 0.07% 7 0.03% 9 0.02% 26 0.06% 5 0.01% 0 0.00%
tatar ... ... ... ... 8 0.02% 3 0.01% 1 0.00% 0 0.00%
erməni 32 0.11% 10 0.04% 20 0.05% 43 0.09% 0 0.00% 0 0.00%
gürcü 5 0.02% 2 0.01% 15 0.04% 4 0.01% 0 0.00% 0 0.00%
yəhudi 9 0.03% 0 0.00% 3 0.01% 2 0.00% 0 0.00% 0 0.00%
avar 2 0.01% 1 0.00% 1 0.00% 1 0.00% 0 0.00% 0 0.00%
saxur 1 0.00% 0 0.00% 0 0.00% 1 0.00% 0 0.00% 0 0.00%
kürd 0 0.00% 0 0.00% 5 0.01% 0 0.00% 0 0.00% 0 0.00%
alman 10 0.03% ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
digər 38 0.12% 62 0.23% 56 0.15% 23 0.05% 35 0.06% 2 0.00%
cəmi 30 443 27 032 37 452 45 827 63 314 74 522
11939-cu ildə Ağullar, Rutullar və Saxurlar birlikdə Digər Dağıstan xalqları başlığı altında siyahıya alınmışlar.
2Talışlar azərbaycanlı olaraq siyahıya alınmışlar.
3Ruslar və ukraynalılar.

Görkəmli şəxsləri

Ucqar dağ rayonu olan Lerik Azərbaycana bir çox görkəmli şəxslər bəxş edib. Bu gün respublikanın ayrı-ayrı ali məktəblərində, MDB ölkələrinin ali məktəblərində tanınmış elm adamları, hüquq mühafizə orqanları işçiləri fəaliyyət göstərir.

Maddi-mədəni irsi

Lerikdə dövlət mühafizəsində olan daşınmaz tarixi mədəniyyət abidələri mövcuddur. Bunlardan yerli əhəmiyyətli memarlıq abidələri 27, arxeloji abidələr 25, monumental və xatirə abidələri 1, dekorativ, tətbiqi sənət abidələri 78 və s.-dir. Lerik şəhərində 1 ədəd tarix-diyarşünaslıq muzeyi, "Uzunömürlülər" muzeyi, rəsm qaleriyası fəaliyyət göstərir.

Lerikdə tapılmış mağarada daş dövrünün insanlarının yaşaması güman edilir. Rayonda çoxsaylı tarixi abidələr var. Xanəgah kəndindəki Xoca Seyid məqbərəsi (XIV əsr), Lüləkəran kəndindəki məscid (XIX əsr), Mistan kəndində, dəniz səviyyəsindən 2438 metr yüksəklikdə yerləşən "Qızyurdu" adlı qədim insan məskəni, Mondigah kəndindəki Baba İsa türbəsi, Kekonu kəndinin yaxınlığındakı Pir Yusif məqbərəsi, Lerikdən Cəngəmiran kəndinə gedən yolun üstündəki Cabir məqbərəsi (XII–XIV əsrlər) və s. Kəndlərin çoxunda daşdan yonulmuş qoç heykəlləri salamat qalmışdır. Cəngəmiran kəndinin yaxınlığında Xəlifə Zəkəriyyə məqbərəsi var. Bu kənddə qədim ağaclar da tarixi abidələr kimi qorunur. Məşhur fransız yazıçısı Aleksandr Düma vaxtilə Qafqaza səyahət edərkən Lerik meşələrindən keçərək Hovil kəndində olmuş, öz əsərlərində bu kəndin eskizlərini çəkmiş, gözəlliklərini vəsf etmiş, əhalinin qonaqpərvərliyindən, məşğuliyətindən geniş yazmışdır.

Lerik ərazisində mövcud olan Oğlan və Qiz qalaları müdafiə məqsədi ilə tikilmişdir. Bu qalalara su dulus borularla bulaq çeşmələrindən çəkilibmiş. Qalaların bürcləri orjinal arxitektura quruluşuna malikdir. Rəvayətə görə bura qədim albanların məskəni olmuşdur. Burada albanlara məxsus qəbirstanlıq indi də mövcuddur.

Səfəvilərin hakimiyyəti illərində Şah İsmayıl öz inanılmış adamlarını Lerik rayonu ərazisinə də göndərmişdir. İndi əhalinin ziyarətgaha çevirdiyi Babagil məqbərəsi də o dövrlərin yadigarıdır.

Qədim tarixə malik olan Lerik rayonu ərazisində daş dövrünə aid olan əşyalar tapılmışdır. Buzeyir mağarası Azərbaycan ərazisində daş dövrünə aid olan ən qədim yaşayış məskənlərindəndir. XVIII-XIX əsrlərdən başlayaraq məşhur fransız arxeoloqu Jak de Morqan, K.Şaffer və qardaşı Henri ilə apardığı arxeoloji qazıntı zamanı buranı "arxeoloji cənnət" adlandırmış, qiymətli tarixi eksponatlar aşkarlamışdır. Morqan Lerikin Veri kəndi ərazisindəki Qızılbaşlar qəbiristanlığında arxeoloji qazıntılar aparmış, bu diyarın qədim tarixindən söhbət açmışdır. O, mərtəbəli qəbirlərdən tapdığı bütün maddi mədəniyyət nümünələrini özü ilə Fransaya aparmışdır. Həmin eksponatlar indi də Paris muzeylərini bəzəyir.

Görkəmli arxeoloq H.Hümmel Lerikdə tapılan maddi-mədəniyyət nümunələrini neolit (yeni daş) dövrünə aid etməklə Azərbaycan paleolit dövrü adamlarının Lerik ərazisində məskunlaşmasını təsdiq edir. Elmlər Akademiyası Tarix İnstitutu Arxeologiya və Etnoqrafiya şöbəsinin müdiri, professor Əsədulla Cəfərov Lerik rayonu ərazisində elmi tədqiqat işləri aparmış, ilk dəfə olaraq Buzeyir mağarasında orta paleolit dövrünə dair qədim insan düşərgəsi aşkar etmişdir.

Şəkillər

  • Lerik
    Lerik
  • Lerik
    Lerik
  • Lerik
    Lerik

Qeydlər

İstinadlar

Vikianbarda Lerik rayonu ilə əlaqəli mediafayllar var.
  1. ↑ Ümumi məlumat. — Azərbaycan Respublikasının inzibati–ərazi vahidləri. — İnzibati kənd rayonları (01.01.2006), səhifə 12. // Azərbaycan Milli Ensiklopediyası. 25 cilddə. Məsul katib akademik T. M. Nağıyev. "Azərbaycan" cildi. Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi, 2007, 884 səhifə. ISBN 9789952441017
  2. ↑ Azərbaycan Dövlət Statistika Komitəsi: Lerik rayonu
  3. ↑ "Əhalisi — Lerik Rayon İcra Hakimiyyəti". İstifadə tarixi: 29 iyun 2015. Arxivləşdirilib.
  4. ↑ azstat.org
  5. ↑ Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: Лерикский район (1939 г.)
  6. ↑ Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: Население Азербайджанской Республики
  7. ↑ Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: Лерикский район (1970 г.)
  8. ↑ Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: Распределение русских и украинцев по административно-территориальным единицам Азербайджанской ССР (1970 г.) (без Нагорно-Карабахской АО)
  9. ↑ Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: Лерикский район (1979 г.)
  10. ↑ Population statistics of Eastern (pop-stat.mashke.org): Europe Ethnic composition of Azerbaijan 1999
  11. ↑ Population statistics of Eastern (pop-stat.mashke.org): Europe Ethnic composition of Azerbaijan 2009

Şablon:Lerik rayonunun bələdiyyələri

Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Lerik_rayonu&oldid=4875734"