39°52′09″ şm. e. 48°03′36″ ş. u.HGYO

İmişli rayonu

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Bu məqalə İmişli rayonu haqqındadır. Şəhər üçün İmişli səhifəsinə baxın.
Rayon
İmişli

39°52′09″ şm. e. 48°03′36″ ş. u.HGYO

Ölkə
Daxildir Mil-Muğan
İnzibati mərkəz İmişli
İcra başçısı Elçin Rzayev
Tarixi və coğrafiyası
Yaradılıb 8 avqust 1930
Sahəsi

1 890

[1] km²
Saat qurşağı
Əhalisi
Əhalisi 158.682 nəfər
Etnik tərkib azərbaycanlı
Rəqəmsal identifikatorlar
ISO kodu AZ-IMI
Telefon kodu 994 2124
Poçt indeksi AZ 3000
Avtomobil nömrəsi 30
Rəsmi sayt
İmişli xəritədə
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

İmişli rayonu — Azərbaycan Respublikasında inzibati – ərazi vahididir. İnzibati mərkəzi İmişli şəhəridir.

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1930-cu il avqust ayında Qaradonlu rayonu təşkil olunur. Ərazi Qarabağ xanlığı süqut edənə kimi onun qışlaq və əkin ərazisi olmuşdur, Çar Rusiyası dövründə isə uyezd kimi qurulmuş indiki Qaradonlu kəndi Cavad qəzasına daxil idi. Qaradonlu rayonun ən qədim kəndlərindən hesab olunur. Ərazinin karvan yolları üzərində və Araz çayı sahilində yerləşməsi, su mənbələrinin bol olması, məhsuldar torpaqların çox olması burada kənd təsərrüfatının xüsusən də bitkiçiliyin inkişafına səbəb olmuşdur.

Hələ Oktyabr inqilabından əvvəlki dövrdə ərazidə geniş meliorasiya işləri, irriqasiya işləri aparılmış və intensiv suvarılan əkinçiliyin əsası qoyulmuşdur. 1906-cı ildə Qaradonluda ilk məktəb fəaliyyətə başlamışdır və həmçinin ərazidə çoxlu sayda yaşayış evləri, karvansaralar, dəyirmanlar və dükanlar var idi. 1933-cü ildə isə Qaradonlu maşın-traktor zavodunun əsası qoyulmuşdur. Ələt-Mincivan dəmiryolunun çəkilişi nəticəsində əhalinin rayon mərkəzindən dəmiryolu stansiyası olan əraziyə cəmlənməsi başlandı. Bu məqsədlə İmişli kəndi ilə Qaradonlu kəndi arasında 2 mərtəbəli kərpic bina tikildi, beləliklə rayon mərkəzi buraya köçürüldü və rayon İmişli rayonu adlandırılmağa başlandı.

Həmin dövrdə ərazi meşələr və kollarla örtülü idi. Ancaq insanlar ərazidə təmizləmə işlərini aparıb burada binalar ucaltmağa və küçələr salmağa başladılar. İmişli kəndi rayon mərkəzi olaraq sürətlə genişlənməyə başladı. Kəndə çoxlu sayda ekspluatasiya binaları tikildi və kəndin gönünüşü təmamilə dəyişildi. 1944-cü ildə İmişli şəhər tipli qəsəbə, 1960-cı ildə isə şəhər statusunu aldı.

1959-cu ildə Araz çayı üzərində indiki Bəhrəmtəpə ərazisində o vaxtlar üçün unikal sayılan su qovşağı istifadəyə verildi. Öz başlanğıcını buradan götürən Baş Muğan və Əzizbəyov kanalları nəinki İmişli rayonunun həmçinin Saatlı, Biləsuvar və Sabirabad rayonlarının torpaqlarını su ilə qidalandırır. Həmin illər rayonda həmçinin qum-çınqıl karxanaları, dəmir-beton materialları zavodunun əsası qoyuldu. Qaradonlu isə hazırda Muğan düzündəki kəndlərdən biridir.

Əhalisi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Əhalisinin sayı 158 682 nəfərdir. Əsasən Otuzikilər, Cavanşirlər, Qarapapaq (Tərəkəmə), Kəbirli və Şahsevən türk tayfalarından ibarətdir.

Coğrafi mövqeyi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İmişli rayonunun ərazisi Kür-Araz ovalığına aid Mil-Muğan düzündədir. Bakı şəhərindən 250 km məsafədə yerləşir.

Yaşayış məntəqələri

İmişli rayou 48 kənd, 2 qəsəbə və 1 şəhərdən ibarətdir.

Ən böyük yaşayış məntəqələri (ərazi) — İmişli şəhəri, Bəhrəmtəpə qəsəbəsi, Xəlfəli kəndi, Sarıxanlı kəndi, Aranlı kəndi, Cəfərli kəndi, Məzrəli kəndi, Qaralar kəndi, Qızılkənd kəndi, Bəcirəvan kəndi, Qaraqaşlı kəndi, Kürdmahmudlu kəndi, Qulubəyli kəndi, Muradxanlı kəndi

Ən böyük yaşayış məntəqələri (əhali) — İmişli şəhəri (46 427 nəfər), Bəhrəmtəpə qəsəbəsi (7442 nəfər), Sarıxanlı kəndi (15 252 nəfər), Xəlfəli kəndi (7256 nəfər), Aranlı kəndi (7145 nəfər), Qaralar kəndi (6644 nəfər), Məzrəli kəndi (6302 nəfər), Cəfərli kəndi (6313 nəfər), Qızılkənd kəndi (6136 nəfər), Əliqulular kəndi (3201 nəfər), Qaraqaşlı kəndi (3643 nəfər), Boşçalılar kəndi (3364 nəfər), Muradxanlı kəndi (4433 nəfər), Yalavac kəndi (3148 nəfər)

Relyefi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ərazisinin çox hissəsi okean səviyyəsindən aşağıdır. Rayonun Şimal sərhəddi boyunca Kür çayı, mərkəzi hissəsindən Araz çayı axır. Rayonda boz-çəmən, qismən boz və çəmən boz torpaqlardan ibarətdir, bitki örtüyü yarımsəhra tiplidir. Arazın sağ sahili Muğan düzünə, sol sahili isə Mil düzünə aiddir. Rayon ərazisinin Mil düzündəki sahəsini Şirvan düzü ilə Kür çayı ayırır.

İqlimi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yayı quraq keçən mülayim isti, yarımsəhra və quru çöl iqlimi var. Orta temperatur yanvar ayında 1,6 ˚C, iyul ayında isə 26,1˚C-dir. İllik yağıntının miqdarı 300 mm-dir. Rayonda ən isti temperatur 2020-ci ildə +47° qeydə alınmışdır.

Geoloji quruluşu

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ərazinin geoloji quruluşunda Antropogen çöküntüləri nisbətən geniş yayılmışdır.

Çayları və su hövzələri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Rayonun şimal sərhədi boyu Kür, mərkəzi hissəsindən Araz çayı axır. Sarısu gölü də İmişli ərazisindədir.

Landşaftları və bioloji xüsusiyyətləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yayı quraq keçən mülayim isti yarımsəhra və quru çöl iqlimi yayılmışdır.[2] İllik yağıntı 300 mm-dir. Əsas bitki örtüyü yovşan və şorangə formasiyasından ibarət yarımsəhra tiplidir. Meşə sahəsi qovaq, qarağac, tut, adi nar, yemişan, itburnu, yulğun kimi ağac və kollardan ibarətdir.

Ərazi özünəməxsus heyvanlar aləminə malikdir. Burada qaban, canavar, adi tülkü, boz dovşan, ceyrana çox rast gəlinir. Xırda məməlilər, əsasən qumsiçanı ilə təmsil olunmuşdur. Quşlardan turac, qırqovul,, qaraqarın bağrıqara, bəzgək və dovdaq daha çoxdur.[3]

Arxeoloji abidələri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qızılkənd kəndində Tunc və Dəmir dövrlərinə aid Yedditəpə kurqanı.

Tarixi-mədəni abidələr

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qızılkənd kəndində orta əsrlərə aid Qızıltəpə yaşayış yeri yerləşir. Aranlı kəndində orta əsrlərə aid Abıştəpə yaşayış yeri var. Qaradonlu kəndində XI–XIII əsrlərə aid yaşayış yeri də tapılmışdır.

Tanınmış şəxsləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İqtisadi xarakteristikası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İmişli rayonu Azərbaycanın iqtisadi gücünə görə ən varlı 4-cü rayonudur. Həmçinin müxtəlif illərdə iqtisadi artımın miqdarına görə lider olmuşdur.

İmişli rayonundakı iri sənaye müəssisələrinin bir neçəsi barədə qısa məlumat:

  • İmişli Lokomotiv deposu

Lokomotiv deposu 1968-ci ildə istismara verilmiş, işçilərin sayı 200+ nəfərdir. Depoda teplovozların cari və əsaslı təmir işləri həyata keçirilir.

  • Muradxanlı İriləşdirilmiş Neft Mədəni

Mədən 1970-ci ildə fəaliyyətə başlamış, sutkalıq hasilat gücü 85 tondur. İşçilərin sayı 160+ nəfərdir.

  • Bəhrəmtəpə Dəmir-beton zavodu

Zavod "Meliorasiya və Su Təsərrüfatı" Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin yerli müəssisəsidir, dəmir-beton məmulatları istehsal edir. 1986-cı ildən fəaliyyət göstərir, zavodda 50+ nəfər işçi çalışır. Sutkalıq istehsal gücü 75 kubmetr təşkil edir.

  • İmişli Dəmir-beton ASC

Zavod 1960-cı ildən fəaliyyət göstərməklə dəmir-beton məmulatları istehsal edir. Zavodda 180+ nəfər işçi çalışır. Sutkalıq istehsal gücü 85 kubmetr təşkil edir.

  • "Araz" Konservləşdirilmiş Şirələr və Konyak zavodu

Zavod iş adamlarının vəsaiti hesabına tikilmiş və 2003-cü ildə fəaliyyətə başlamışdır. Müəssisədə 150+ nəfər çalışır, istehsal gücü 850 şərti bankadır.[4]

  • "İmişli şəkər zavodu"

7–8 mərtəbədən ibarətdir. Cənubi Qafqazın ən böyük şəkər zavodudur. Azərbaycanın ən böyük zavodlarındandır. Gündə 1100–1200 ton yüksək keyfiyyətli kristal şəkər istehsal etmək gücünə malikdir.[5]

Mədəniyyət, təhsil və səhiyyə müəssisələri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Rayonda hazırda 63 ümumtəhsil məktəbi, 4 məktəbdənkənar və 14 məktəbəqədər tərbiyyə müəssisəsi fəaliyyət göstərir. 22 ümumtəhsil məktəbi birnövbəli iş rejimində işləyir. Tədris müəssisələrində 17177 şagirdin təlim-tərbiyəsi ilə 1611 müəllim məşğul olur. Müəllimlərdən 1221 nəfəri təhsili ali, 353 nəfəri təhsili orta ixtisas, 4 nəfəri natamam ali və 33 nəfərin isə ümumi orta təhsillidir. Pedaqoji sahədə çalışanların 924 nəfərini qadınlar təşkil edir. Hazırda təhsil müəssisələrində 71 nəfər ayrı-ayrı ixtisaslar üzrə (Azərbaycan dili-ədəbiyyatı −12, riyaziyyat və informatika −6, tarix −3, coğrafiya −16, kimya −20, fizika −5) və s. fənn müəllimlərinə ciddi ehtiyac vardır.[6]

Maddi-mədəni irsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İmişli rayonu ərazisində tarixi keçmişimizlə bağlı maddi-mədəniyyət abidələrinin izləri çoxdur. Kür-Araz mədəniyyətinə aid saxsı məişət əşylarinin üç min ildən çox yaşı var. Qızıltəpə, Muxurtəpə, Qaratəpə orta əsrlərin istehkamlarıdır. İndiki Bəcirəvan kəndi ərəb istilası dövründəki döyüşkən Bəcirəvan şəhərinin adı ilə səsləşir.

Mətbəx

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin Prezident Kitabxanası :İnzibati ərazi vahidləri : İmişli rayonu Arxivləşdirilib 2016-03-06 at the Wayback Machine
  2. ↑ Əyyubov Ə. C., Hacıyev Q. Ə. Azərbaycan SSR-in iqlim ehtiyatian. Bakı; Elm, 1984
  3. ↑ Əiiyeva N. Ə, Hidrometeoroloji lüğət. Bakı: Nafta-Press, 2005.
  4. ↑ "İmişli Rayonu Sənayesi". 2012-01-11 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-12-07.
  5. ↑ "İmişli Şəkər zavodunda çalışan fəhlələrin problemi həll olundu". 2022-03-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-04-19.
  6. ↑ "İmişli Rayonunda Təhsil". 2012-01-11 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-12-07.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=İmişli_rayonu&oldid=7810336"