Qəbələ rayonu

Rayon
Qəbələ
40°58′53″ şm. e. 47°50′45″ ş. u.
Ölkə	Azərbaycan
Daxildir	Şəki-Zaqatala
İnzibati mərkəz	Qəbələ
İcra başçısı	Səbuhi Abdullayev
Tarixi və coğrafiyası
Yaradılıb	30 avqust 1930
Sahəsi	1 548.6 km²
Hündürlük	553 m
Əhalisi
Əhalisi	94 851¹ nəfər
Rəqəmsal identifikatorlar
ISO kodu	AZ-QAB
Telefon kodu	994 24
Poçt indeksi	3600
Avtomobil nömrəsi	36
Rəsmi sayt
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Qəbələ rayonu (əvvəlki adı: Qutqaşen rayonu; ) — Azərbaycan Respublikasında inzibati – ərazi vahidi. İnzibati mərkəzi Qəbələ şəhəridir.

Tarixi

Qəbələ şəhəri Azərbaycanın qədim şəhərlərindəndir. Böyük Plini yazırdı ki, Albaniyanın əsas şəhəri Kabalakadır. Mənbələrdə Qəbələ adı Vostani-Martspan (yəni fars canişini – mərzbanın paytaxtı) adlandırılan Kavaqak kimi də çəkilir.

Paytaxtın VI əsrdə Partava (Bərdəyə) köçürülməsinə qədər Qafqaz Albaniyasının əsas şəhəri olan Qəbələdir. Qəbələ Böyük Plinidə xatırlanan Kabalaka (Cabalaca) və Ptolomeydə adı çəkilən "Alban və Kavsi Alazan və Samur) çayları arasındakı Xabala (Chabala) hesab olunur. Onun adı VII əsrdə Musa Kalankatlıda Kavalaka, "Erməni coğrafıyası"nda Kavaqak (Kavalak) və Ostani – Mərzpan kimi çəkilir. VIII əsrdə Gevond Kaqadan (Qala) – Ostani Mərzpanyandan (mərzbanların iqamətgahı) danışır ki, bu da Qəbələyə uyğun gəlir. 1959-cu ildən bu günədək möhtəşəm qala divarlarının xarabaları qalan Çuxur Qəbələ kəndinin (keçmiş Qutqaşen (indiki Qəbələ) rayonu) həndəvərində aparılan arxeoloji qazıntılar nəticəsində antik dövrə aid qədim Qəbələ şəhər yeri aşkara çıxarılmışdır.

Qəbələnin xarabalıqları orta əsrlər şəhər yerindən 2 km cənub-şərqdə, Çuxur Qəbələ kəndinin yaxınlığında, Qafqaz dağlarının ətəklərində, Qaraçay və Covurluçay arasındakı geniş təpədədir. Hər tərəfdən qala divarları və bürclərlə əhatə olunmuş iki böyük hissədən – Səlbir və yerli əhalinin Govurqala adlandırdığı qaladan ibarətdir. Onlardan şərqdə, Covurluçayla, Qoçalançay arasındakı geniş düzənlikdə məbəd yeri nekropolu və tikinti qalıqları vardır. Ən yaxın keçidlər olan Savalanda və Avalanda (yaxud Ağvanda) istehkamlar və bürclər tikilmişdi. Səlbirin qala divarları, dördkünc və yarımdairəvi bürcləri daha çox dağılmışdır. Divarlardakı və bürclər-dəki mazğallar düzbucaqh formasındadır. Şimal və qərb hissələrdə darvaza yerlərinin qalıqları durur. Səlbirin ərazisindən, ümumiyyətlə, bütün şəhəri dövrələyən dərin xəndəklə ayrılan Qala hissəsində divarlar, bürc və darvaza yerləri daha yaxşı qalmışdır. Qalanın cənub tərəfində hündürlüyü təxminən 7–8 m, diametri 5–6 m olan dairəvi və yarımdairəvi bürclər vardır. Hücum təhlükəsi zamanı xəndək su ilə doldurulurdu. Divarlar və bürclər çiy kərpicdən, çaydaşlarından və əhəng məhlulundan istifadə edilməklə bişmiş kərpicdən hörülmüşdür. Şəhər istehkamlarının bünövrəsini qoyulmasında iri yonulmuş yerli tuf daşlarından istifadə olunmuşdur.

V əsrdə yepiskopun iqamətgahı Qəbələdə yerləşirdi. Musa Kalankatlı 498-ci ildə Aquen şəhərində çağırılmış məclisdə qəbul edilmiş kanon qanunların altındakı imzalardan danışarkən hökmdar Vaçaqandan və Partav arxiyepiskopundan sonra qəbələ (Kapala) yepiskopu Manasenin imzasının durduğunu bildirir. Həmin müəllif VII əsrdə xalkedonit katolikos Nerseslə əlaqədar hadisələrdən bəhs edərkən ondan ayrılmış Kapalak yepiskopu İoannın adını çəkir. Məclis iştirakçılarının imzaları arasında da Albaniya katolikosundan sonra ikinci yerdə həmin Kapalak katolikosu İoannın imzası dururdu.

I-V əsrlərdə Qəbələ alban Arşakiləri sülaləsi hökmdarlarının iqamətgahı idi. Lakin V əsrdən o, Sasanilərin təyin etdikləri mərzbanlann iqamətgahına çevrildi. VI əsrdə xəzərlərin basqınları ilə əlaqədar mərzbanların iqamətgahı Partava köçürüldü. Qəbələ 737-ci ildə ərəblər tərəfindən işğal edilənədək xəzər torpaqlarının tərkibinə daxil idi.

Qəbələ rayonu indiki rayon mərkəzindən 20 km cənub-qərbdə yerləşən IX əsrdə Qafqaz Albaniyasının paytaxtı olmuş Qədim Qəbələ şəhərinin adını daşıyır. Qədim Qəbələ dünyanın Babil, Troya, Pompey kimi qədim və məşhur şəhərlərilə müqayisə ediləcək dərəcədə mühüm, siyasi-iqtisadi və ticarət mərkəzlərindən biri olmuşdur.

1959-cu ildən müntəzəm qazıntı aparan Qəbələ arxeoloji ekspedisiyası şəhərin daha qədim və böyük hissəsini aşkara çıxardı və buranın e.ə. IV – b.e. I əsrlərinə aid olduğunu müəyyənləşdirdi. Müxtəlif tarixi hadisələrlə əlaqədar şəhər bir neçə dəfə dağıntılara məruz qalmışdır. Eramızdan əvvəl 60-cı illərdə Roma qoşunları Albaniyaya hücum etsələr də, Qəbələni işğal edə bilməmişlər. Sasanilər dövründə Qəbələ çox böyük ticarət və sənətkarlıq mərkəzi olmuşdur. Xilafət dövründə də Qəbələ ticarət və sənətkarlıq mərkəzi kimi əhəmiyyətini qoruyub saxlamışdır. XIII əsrdə monqolların hücumu zamanı Qəbələ tənəzzülə uğrasa da, sonralar yenidən dirçəlmişdi.

XVIII əsrin ortalarında Qəbələ öz əvvəlki əzəmət və əhəmiyyətini itirmiş, əhali tədricən buradan köçmüşdür. Bu vaxt Qəbələ ərazisində kiçik feodal dövləti olan Qəbələ sultanlığı yaradılmışdır. Qəbələ sultanlığı XVIII əsrin ortalarında mahal kimi Şəki xanlığının tərkibinə daxil olmuş, Şəki xanlarının təyin etdiyi naiblər tərəfindən idarə edilmişdir. Şəki xanlığının süqutundan sonra Qutqaşen mahal kimi Şəki qəzasının tərkibinə daxil olmuşdur. 8 sentyabr 1930-cu ildə Azərbaycan Respublkiasının İnzibati rayonlarından biri kimi Qutqaşen rayonu yaradılmışdır. Qəbələ ərazisi 4 yanvar 1963-cü ildə Ağdaş rayonunun tərkibinə qatılmış, 17 yanvar 1964-cü ildən yenidən ayrıldıqda inzibati rayona çevrilmişdir. Rayonun adı 7 fevral 1991-ci ilə qədər Qutqaşen, həmin tarixdən isə rayonun qədim adı bərpa edilərək Qəbələ adlandırılmışdır.

Qəbələ qədim dövrdə

Qəbələ və onun ətrafındakı ərazilərdə aşkar olunmuş ən qədim tapıntılar eramızdan əvvəlki III minilliyə- tarixdə ilk tunc dövrü kimi tanınan dövrə aiddir. Bu dövrə aid yaşayış izləri Çaqqallı sahəsində tapılmışdır. Şəhər və ətrafında Tunc Dövrünün müxtəlif mərhələlərinə aid kurqan qəbirlər vardır. Qəbirlərdə insan sümükləri ilə yanaşı müxtəlif məişət əşyalarına da rast gəlinir. Bu da insanların dini inancından irəli gəlirdi. Dəmirin kəşf olunmasının ardınca əhali sıxlığı da sürətlə artmışdır. 

Bu dövrün maddi tapıntıları Saleh Qazıyev tərəfindən araşdırılmışdır. 

Eramızdan əvvəl 331-321 ci ildə Makedoniyalı İsgəndərin İmperiyasının zəifləməsinin ardınca Şimali Azərbaycanda Qafqaz Albaniyası dövləti yaranır və onun mərkəz şəhəri və paytaxtı Kabalaka (Qəbələ) şəhəri olur. 

1926-cı ildə bu ərazidə o dövrə aid olan torpaq qəbirlər tapılmışdır. Tapıntı Nic-Abdallı ərazisində “Yaloylutəpə” adı yerdən tapılmışdır. Bu tipli qəbirlər Gürcüstan ərazisindən də tapılmışdır.

Qəbələ şəhəri haqqında ilk yazılı məlumatı eramızın I əsrində yaşamış Roma alimi Böyük Piliniy vermişdir. O özünün ensiklopedik “Təbii Tarix” əsərində yazmışdır: “Azərbaycanda əsas şəhər Kabalakadır”

Eramızın II əsrində yaşamış yunan alimi Ptolomey Albaniyanın 29 yaşayış məntəqəsinin adını çəkir. Bunlardan biri də Xabaladır. Burada adı çəkilən Xabala ilə Piliniyin qeyd etdiyi Kabalaka eyni isimlərdir. 

Ərməniyyə mənbələrində Kapalak, ərəb-fars mənbələrində isə Qəbala kimi də adlandırılmışdır. Bu adlar sonrakı yazılarda Kəvələk, Qabala-Savar və nəhayət Qəbələ şəklində qeyd edilmişdir.

Fayl:Qəbələ qədim dövr.jpg

Ərəb coğrafiyaşünası və tarixçisi Bəlazuri Qəbələni “Xəzər” kimi göstərmişdir. Bu da Xəzər tayfalarının Şimali zərbaycana gəlməsi və burada məskumlaşması ilə əlaqədər olmuşdur. 

Fars mənbələrində həm də bu şəhərin Sasani şahı Qubad (488-531) tərəfindən salındığı göstərilir. Ancaq Qəbələ şəhərinin Albaniyanın ilk paytaxtı olması bu iddianı yalanlayır. Ancaq Qubadın dövründə Şəhər mədəni-ticari sahədə inkişaf etmişdi.

Qəbələ şəhərinin qədim dövr və ilk orta əsrlər dövrü tarixi Qədim Qəbələ şəhəri ərazisində aparılmış araşdırmalarla öyrənilmişdir.

Qəbələ şəhər xarabalığı Azərbaycanın Qəbələ rayonunun Çuxur-Qəbələ kəndindən 1 km Şərqdə, Qaraçay (Çuxur Qəbələ çayı) ilə Covurlu çay (Qala çayı) arasındakı yüksəklikdə yerləşir. 1959-cu ildə çəkilən topoqrafik plana görə, şəhərin xarabalığı 25 hektardır. Vaxtilə süni çəkilmiş bir müdafiə xarakterli xəndək şəhər xarabalığını iki hissəyə ayırır. Yerli əhali xəndəkdən Şimal tərəfdəki hissəni “Səlbir”, xəndəkdən cənub tərəfdəki hissəni isə “Qala” adlandırır. Hər iki hissə bəzən “Səlbir”, “Govur-qala”, bəzən də şəhərin təkcə “Qala” hissəsi “Govur-qala” adlandırılır. 1959-cu ildən Qəbələ şəhər xarabalığından 3–4 km Şərqdə, yerli əhali tərəfindən “Güllü qoruq” və ya “Çaqqallı” talası adlandırılan yerdə qədim Qəbələnin məbəd yeri və bazar meydanının yerləşdiyi güman edilən üçüncü bir sahəsi, daha sonralar Kamaltəpə və Bayır şəhər hissələri aşkar edilmişdir. Ümumiyyətlə Qəbələ şəhər xarabalığı öz tarixi coğrafiyasına görə hələlik Səlbir, Güllü qoruq (Çaqqallı talası), Kamaltəpə və Bayır şəhər adlı arxeoloji abidələr kompleksindən ibarətdir. 

Səlbir 

Qəbələnin Səlbir hissəsi, şəhərin e. ə. III-eramzın XII əsrinədək olan dövrünü əhatə etməklə, onun ən mühüm və qədim hissəsini təşkil etmişdir. Səlbirin ümumi sahəsi 12 hektardan bir az artıqdır. Topoqrafik quruluşuna görə qərb-şərq tərəfi hündür, mərkəz və şimal-qərb hissələri isə çökəkdir. Səlbirdə şəhərin qala divarları yaxşı qalmamışdır. Lakin torpaq altında qalan bürc və divar qalıqları açıq-aşkar bilinir. Arxeoloji tədqiqatlara və yerüstü müşahidələrə əsasən Səlbirdə qala divarının ümumi uzunluğu şimal tərəfdə təxminən 410 m, qərbdə 448 m, şərqdə 357 m, perimetri isə 1425 metirdir. Burada 10 bürc yeri müəyyənləşdirilmişdir. Səlbirdə iki böyük və bir kiçik darvaza yeri vardır. Böyük darvaza yerlərindən biri qalanın Şimal tərəfində, digəri cənub-qərb küncündə, kiçik darvaza yeri isə qərb tərəfindədir. 

Ərazinin Şimal ətəyi təxminən 30 m dərinlikdə geniş sahəli dərədir. Dərənin Şərq tərəfi Covurlu çayın, Qərb tərfi isə Qaraçayın yataqları ilə əlaqələnir. Onun dibi isə təbii qaynama bulaqlarla zəngindir. Bu bulaqlar bir-biri ilə əlaqələnən təbii xırda göllər əmələ gətirir. Bu da şəhərin Şimal tərəfinin hərbi mövqeyini daha da möhkəmlətmişdir. Bundan əlavə, Şimal tərəfdə qala divarı ilə dərə arasında 5 m-dən artıq endə torpaq sahəsi vardır. Həmin sahə qala divarı tikilən zaman qazılaraq hamarlanmışdır. Onun çox hissəsi sırf müdafiə xəndəyi xarakteri daşıyır. Həmin sahə əslində həm qala divarının erroziyaya uğramasının qarşısını almış, həm də əlavə maneə məqsədi daşımışdır. Belə bir hal Səlbirin Qərb qala divarı ilə Qaraçay dərəsinin arasında, ancaq kiçik darvaza yerinin sağ-sol tərəflərində də mövcuddur. Burada dərə ilə qala divarları arasında təxminən 30 m uzunluğunda süni müdafiə xəndəyi vardır. Əgər Qaraçay ümumiyyətlə Qərb qala divarlarının strateji mövqeyini möhkəmlətmişdirsə, həmin xəndək, əlavə olaraq, kiçik darvazaya qalxan yolun müdafiəsi üçün xüsusi hərbi əhəmiyyət daşımışdır. 

Səlbirin Şərq tərəfinin çox hissəsini Covurlu çay yuyub dağıtmışdır. Ona görə də tədqiqatçılar onun Şərq tərəfinin əvvəlki vəziyyəti haqqında bəhs etmirlər. 

Səlbirlə Qala arasındakı xəndək barədə hələ XV əsrə aid türk mənbəsi olan “Şücaətnamə”də də məlumat verilir. Həmin xəndək Səlbirin Cənub qala divarını Qalanın Şimal qala divarı ilə sərhədləndirir. Onun uzunluğu 273 m olub, Səlbir ilə Qalanın Qərb və Şərq qurtaracaqlarında tamamlanır. Şərq tərəfdə xəndəyin indiki dərinliyi 16–20 m, eni 30 m-dək, Qərbdə dərinlik 20–24 m, eni isə təxminən 30 m-dir. Xəndəyin qurtaracaqları Qaraçay və Covurlu çayın dağıntılarına məruz qalmışdır. S. M. Qazıyev qeyd edir ki, şəhərin Səlbir hissəsi Qala hissəsinə nisbətən daha qədimdir. O, Səlbirin alt yaşayış qatından əldə edilən arxeoloji materialların- sərnic, dolça (tay qulp), sütdan, vaz və s. kimi cəhrayı və qara rəngli qabların Yaloylutəpə mədəniyyətinin səciyyəvi materialları ilə müqayisəsinə, həmçinin Səlbirdən I əsrdə Qotarsın adına kəsilmiş gümüş pulun tapılmasına əsasən, burada nəinki eramızın əvvəllərində hətta e. ə. I əsrdə də yaşayış olduğunu söyləmişdir. 

1974-cü ildə Səlbirdə şəhərin Qərb qala divarının 35 m uzunluqda (eni 2, 4 m) bünövrəsi və bir möhtəşəm qala bürcü torpaq altından çıxarılmışdır. Kvadrat formada tikilən (10*10 m) və hazırda qalığının hündürlüyü 14 m olan bu bürc, Azərbaycan ərazisində aşkar olunmuş ilk tapıntı kimi olduqca qiymətlidir. 

1975-ci ildə içərisi təmizlənən zaman şəhər tərəfdən bürcə daxil olmaq üçün giriş yeri və bürcün ən qədim divar qalığı aşkar olunmuşdur. Onun giriş yeri və içərisindən, şəhərin qədim dövrünə aid edilən cəhrayı və saxsı rəngli qab qırıqları tapılmışdır. Bu bürc plan və quruluşuna görə, Güney Azərbaycanda Həsənli təpəsində aşkar olunan və e. ə. IX əsrə aid edilən qala divarının bürclərilə müqayisə edilə bilər. 

İ. Əliyev qeyd edir ki, Səlbirdə aşkar edilən bürcün, qədim dövr qala bürcləri formasında tikilməsinə, həmçinin giriş yeri və içərisində tapılan saxsı qab qırıqlarının qədi dövr saxsı qab qırıqlarına oxşamasına əsasən demək olar ki, şəhərin Səlbir hissəsində qala divarlarının bünövrəsi təxminən e. ə. I əsrdə qoyulmuşdur. Bu arxeoloji dəlil, I əsrdə Qafqaz Albaniyasının əsas şəhəri olan Qəbələnin, möhkəmləndirilmiş şəhər (Oppidum) olması haqqında məlumat verən Roma tarixçisi Qay Plini Sekunda haqq qazandırır. 

Səlbirdən tapılan kirəmitlər iki növdür : müstəvi və nov şəkilli. Müstəvi kirəmitlərin uzunluğu 67 sm, eni bir başda 45, digər başda isə 36 sm-dir. Nov şəkilli kirəmitlər yan-yana düzülən müstəvi kirəmitlərin birləşdirilməsində istifadə edilmişdir. Belə kirəmitlərin ağırlığı 12-15 kq-a qədərdir. Bu dəlil şəhərin qədim binalarının çox davamlı olmasına və Qafqaz Albanlarının yüksək tikinti mədəniyyətinə yiyələnmələrinə sübutdur. 

Səlbirdən şəhərin qədim dövrünə aid tapılan arxeoloji materialların əsas hissəsini saxsı qablar təşkil edir. Bunlar sərnic, dolça, qısaboğaz novçalı bardaq, köplər və s. tipli saxsı qabların hissələridir. Tapılan qabların bəzilərinin ağzının kənarında yunan və ya Roma yazılarının ayrı-ayrı hərflərinə oxşayan işarələr vardır. Qeyd edilən saxsı qabların tam oxşarları ilk dəfə Qəbələ ətrafında, yəni Yaloylutəpə abidəsindən tapılmışdır. Tədqiqatçılar onları Yaloylutəpə mədəniyyətinin ən səciyyəvi saxsı qabları hesab etməklə e. ə. III-I əsrlərə aid edilmişdir. 

Son vaxtlar Səlbirdə aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı da şəhərin xüsusilə qədim dövrünə aid xeyli material əldə edilmişdir. 

Səlbirdə mədəni təbəqənin qalınlığı 2, 3-3 metr kimi qiymətləndirilir və bu mədəni təbəqə üç tarixi dövrə bölünür. Birinci (alt) təbəqə e. ə. III-I əsr, ikinci (orta) təbəqə IV-VIII, nəhayət üçüncü (üst) təbəqə IX-XII əsrləri əhatə edir. Bu təbəqələrdən tapılan zəngin arxeoloji materiallar, Səlbirdə 1500 ildən artıq fasiləsiz şəhər həyatının olduğunu söyləməyə imkan verir. 

Qala (Govurqala)

Qəbələ şəhər xarabalığını iki hissəyə ayıran xəndəyin Cənub tərəfini yerli əhali Qala, yaxud da Govur qala adlandırır. Qəbələnin qala hissəsi təxminən VI əsrdən başlayaraq XVIII əsrin ortalarınadək olan bir dövrü əhatə etməklə, əsasən orta əsr şəhəri olmuşdur. Onun ümumi sahəsi hal-hazırda 13 hektara qədərdir. Səlbirdə olduğu kimi, Qalanın ərazisi də topoqrafik quruluşuna görə mürəkkəb xarakterə malikdir. Belə ki, Qərb tərəfdə yarıdan çox hissəsi yüksəklikdir, son dövrlərin tikintiləri onun ərazisində bəzi çökəkliklər və qabarmalar yaratmışdır. 

Qalanın Cənub tərəfinin divar və bürcləri yerüstü vəziyyətdə yaxşı qalmışdır. Burada yarımdairəvi vəziyyətdə inşa edilmiş dörd əzəmətli bürc və bürcləri birləşdirən divarlar dövrümüzə kimi çatmışdır. Bürc və divarların yuxarı hissəsi tamamilə dağılmışdır. Qərb tərəfdəki bürc şərti olaraq birinci bürc hesab edilir. Onun Qərb tərəfi çox dağılmışdır. Qalığının hündürlüyü 10, 7 metrdir. Sonra ikinci bürc gəlir k, onun da hündürlüyü 11, 3 metrdir. İçərisi dairəvi şəkildə boşdur. Boşluğun diametri yuxarı hissədə 6, 8 metrdir. Hündürlüyü 14 metr olan üçüncü bürcün içərisinin diametri orta hesabla 7 m, divarının qalınlığı 5 metrdir. Bu bürcün alt cərgələrində kirəc məhlulu ilə iri yonma yumşaq (şirim) daşdan hörülmüş 8 cərgə daş divar yaxşı bilinir. Elə buna əsasən Qalanın Cənub tərəfindəki bürc və divarların da alt cərgələrinin iri yonma daşdan hörüldüyünü söyləmək olar. Dördüncü bürc, Qalanın Cənub divarının Şərq qurtaracağındadır. O, təxminən ortadan qopub Cənuba tərəf aşmışdır. 

İkinci və üçüncü bürclərnisbətən yaxşı vəziyyətdədir. Bürc və qala divarlarının yuxarı hissəsi bişmiş kərpicdən kirəc məlulu ilə hörülmüşdür. İkinci və üçüncü bürclərin arası darvaza olmuşdur. Şəhərin Qala hissəsinin əsas giriş yolu buradan keçmişdir. Şəhərə qalxan ikinci yol isə Qalanın Şimal-Qərb tərəfindəki yoxşula gedirmiş. Əslində buradan Qalaya daha rahat qalxmaq olur. Bu yol yerinin qarşısında divar qalığının olmamasını və enişin ətəyindəki bulağı nəzərə alaran tədqiqatçılar buranı ikinci darvaza yeri hesab edirlər. 

Covurlu çay Səlbirə nisbətən Qalanın Şərq tərəfini çox dağıtmışdır. Onun uçurum şəklində olan indiki görünüşündən aydın olur ki, vaxtilə möhkəm strateji mövqeyə malik idi. Qərb tərəfdən axan Qara çay, Səlbirdə olduğu kimi, Qalanın da Qərb tərəfini əlçatmaz istehkama çevirmişdir. Səlbir ilə Qalanın arasından keçən süni müdafiə xəndəyinə gəldikdə isə bi xəndək sonralar Qalanın Şimal tərəfdən üdafiəsi işində əlavə istehkam məqsədi daşımışdır. Bəzi alimlərin ehtimalına görə Qalada həyat başlanandan sonra xəndəyin üstündən Səlbir ilə Qalanı birləşdirən açılıb-bağlanan körpü olmuşdur. 

Qəbələnin Qala hissəsinin arxeoloji tədqiqinə 1926-cı ildə başlanılmışdır. Bu zaman ciddi arxeoloji axtarış və kəşfiyyat xarakterli qazıntı işləri görülmüş və bir əsas məsələ -Qəbələ şəhər xarabalığının harada yerləşməsi məsələsi öz həllini tapmışdır. Bunula da Qəbələ şəhərinin harada yerləşməsi haqqındakı xırda yalnışlıqlara son qoyulmuşdur. Qalada geniş arxeoloji qazıntı işləri 1960-cı ildən başlamışdır. Burada 5 m qalınlığında üç mədəni təbəqənin olduğu aydınlaşdırılmışdır. Belə ki, yer səthindən 2, 5-5 metr dərinliyədək olan alt qat birinci, 0, 7 m dərinlikdən 2, 5 m dərinliyədək olan orta qat ikinci, 0, 7 m dərinliyədək olan üst qat birinci mədəni təbəqə hesab edilir. 

Qazıntı zamanı mədəni təbəqələrdən çoxlu divar və döşəmə qalıqları. saxsı tünglərlə çəkilmiş su kəmərləri, ocaqlar, təndirlər, dulus kürələri, həmçinin çoxlu miqdarda şirsiz, şirli qablar şüşə, metal, sümük, daş əşyalar, mis pullar və s. maddi-mədəniyyət qalıqları tapılmışdır. 

Mədəni təbəqənin orta qatı üst və alt qatlara nisbətən daha zəngin material vermişdir. Dərbənd məliyi Müzəffər ibn Məhəmmədə (XII sər), Atabəy Əbu Bəkrə (1191-1210 ), həmçinin XIII-XIV əsrlərə aid digər pullara əsasən Qalanın orta yaşayış qatı təxminən XI-XIV əsrlərə aiddir. Alt təbəqənin maddi-mədəniyyət qalıqları isə əsasən VIII-X əsrlərə aid ərəb pulları ilə müşayiət edilmişdir. Sonrakı arxeoloji qazıntılar da mühüm nəticələr vermişdir və aydınlaşdırılmışdır ki, alt təbəqə özü üç təbəqəyə bölünür və ümumiyyətlə Qalada üç yox, dörd mədəni təbəqə vardır. Məlum olmuşdur ki, mədəni təbəqənin 4 m dərinliyindən sonra şirli saxsı qablar getdikcə azalmış və yoxa çıxmışdır. Əslində şirli saxsı qablar verməyən orta əsr abidələri yeni bir tarixi dövrlə səciyyələnir. 

Kamaltəpə 

Şəhərin Qala hissəsinin Cənub darvazası qarşısında yerləşən təbii təpəlik yerli əhali tərəfindən Kamaltəpə adlandırılmışdır. Kamaltəpə sözü şəxs adına bağlıdır. Vaxtilə Kamal adlı bir yerli sakin burada təsərrüfat işləri ilə məşğul olduğu üçün təpə onuun adı ilə adlandırılmşdır. Qeyd etmək lazımdır ki, bu təpəlik barədə Əl-Müqəddəsinin məlumatı diqqəti cəlb etmişdir:

“Qəbələ möhkəmləndirilmiş şəhərdir, çay onun divarlarının arxasından axır. Cümə məscidi şəhərdən kənarda , bir təpənin üstündə yerləşir. ”

Bu məlumatda əvvəla şəhərdən kənarda təpəliyin olası qeyd edilir. Sonra şəhərin ən böyük ictimai binası Cümə məscidinin məhz həmin təpənin üstündə yerləşməsi göstərilir. Hal hazırda qala divarlarından kənarda Kamaltəpədən başqa təpə yoxdur. Bu fakt Kamaltəpənin məhz Əl-Müqəddəsinin qeyd etdiyi təpəlik olduğunu düşünməyə imkan verir. 

Kamaltəpə əslində üç hissədən ibarətdir. Müdafiə xəndəyini xatırladan çökəkliklər bu hissələri bir-birindən ayırır. Kamaltəpəyə qalxmaq üçün Şimal və Cənub tərəfdən yol yerləri var. 

1977 -ci ildə təsərrüfat işləri zamanı Kamaltəpənin üst qatı dağıdılmışdır. Bu zaman burada kvadrta formalı bişmiş kərpicdən qurulmuş müsəlman qəbirləri, iri ölçülü yonma puc (şirim) daşdan kirəc məhlulu ilə hörülmüş böyük bir tikintinin divar qalığı və çoxlu inşaat materialı töküntüləri üzə çıxarılmışdır. İ. Əliyev qeyd edir ki, Kamaltəpədən tapılan arxeolji materialları Əl-Müqəddəsi nin verdiyi məlumatla müqəyisə etsək onda deyə bilərik ki, orta əsrlərdə Qəbələnnin Cümə məscidi məhz Kamaltəpənin üstündə yerləşmişdir. 

Bayır şəhər

1977 -ci ildə Kamaltəpənin Cənub ətəyi meşə örtüyündən təmizlənən zaman, buradan da yaşayış yeri xarabalığı üzə çıxmışdır. Bu xarabalıq təxminən 10 hektarlıq bir ərazini əhatə edir. Onun Şimal kənarında Kamaltəpə və Qalanın Cənub divarları yerləşir. Qərb tərəfdən axan Qaraçay isə yüşüyış yerinin xeyli hissəini yuyub aparmışdır. Cənub tərəfdən Kamaltəpəyə qalxan köhnə yol yeri də var. Yeni aşkar edilən yaşayış yeri xarabalığı, Qalanın Cənub divarından bayır tərəfdə yerəşdiyi üçün onu şərti olaraq Bayır şəhər adlandırırlar. XIX əsrn 40-cı illərində Qəbələ şəhər xarabalığını nəzərdən keçirən A. Yanovski Bayır şəhər abidəsi üçün elmi əhəmiyyəti olan şifahi məlumat toplaya bilmişdir. Onun əldə etdiyi məlumata görə, şəhər xarabalığa çevriləndən sonra Qalanın Cənub ətəyində (yerli əhalinin dili ilə desək Çuxurda) yaşayış davam edirdi. O zaman artıq əhali bu yeri Qəbələ deyil, yerin təbii-coğrafi quruluşuna görə Çuxur-Qəbələ adlandırırdı. Sonralar Qaraçay vaxtaşırı sel gətirdiyindən əhali bu yeri tərk edərək indiki Çuxur-Qəbələ kəndinin yerinə köç etmişdir. Yuxarıda qeyd edilənlərdən sonra demək olar ki, Bayır şəhər orta əsr Qəbələsinin ayrılmaz hissəsi olmuşdur. Bayır şəhərdə arxeolojiqazıntılar nəticəsində məlum olmuşdur ki, burada evlər cərgə üsulu ilə tikilmişdir. Məlum məsələdir ki, kənd evləri belə sıx tikilə bilməz. Bu arxeoloji dəlil həmin abidənin şəhər tipli yaşayış yeri olduğunu söyləməyə imkan verir. 

Güllü qoruq (Çaqqallı)

Qəbələ şəhər xarabalığından 3–4 km Şərqdə yerləşir. Onun Şimal tərəfini indiki Tola kəndi ilə qoruq arasındakı meşəlik, Cənub tərəfini isə süni torpaq sədd və böyük bir əkin sahəsi, Qərb tərəfini Covurlu çay, Şərq tərəfini Qocalan çay sərhədləndirir. Covurlu çay Güllü qoruq ilə Qəbələ şəhər xarabalığı arasında təxminən 2 km enində eyni adlı dərədən axır. 

İndiki zamanda Güllü qoruq 50 hektaradək sahəsi olan əkin yeridir. Əkin sahəsinə çevrilməzdən əvvəl burada yastı təpələr, qədim qəbristanlıq, pir yerləri və həddindən artıq cırlaşmış qızılgül kolları olmuşdur. Məhz qızılgül kollarına görə yerli əhali buranın bir hissəsini Güllü qoruq adlandırmışdır. Bu qoruq yararlı əkin sahəsinə çevrildikdən sonra kəsəyənlə qidalanmaq üçün bura çoxlu çaqqal gəldiyinə görə yerli əhali buranı eyni zamanda Çaqqallı tala da adlandırmağa başlamışdı. 1959-u ildə Güllü qoruqda təsərrüfat işləri zamanı buradakı yastı təpəlrdən biri dağıdılmışdır. Təpəliyin altından üzə çıxabğn çoxlu miqdarda kirəmit qırıqlar və daş sütun altlıqları diqqəti cəlb etmişdir. Ona görə də Qəbələ arxeoloji ekspedisiyası 1959 -cu ildən etibarən Güllü qoruq ərazisini də öyrənməyə başladı. Buradakı arxeoloji qazıntılar genişləndirildikdən sonra daş möhür, çiy kərpicdən divar qalıqları və s. maddi mədəniyyət qalıqları tapılmışdır. Burada 500 kv metrdən artıq bir ərazini əhatə edən nəhəng saray binasının qalıqları və çoxlu sütun altlıqları aşkarlanmışdır. Tədqiqatçıların əksəriyyəti bu abidənin Qəbələ şəhər xarabalğna yaxın məsafədə yerləşməsini nəzərə alaraq onu qədim dövrdə Qəbələnin məbud sahəsi və bazar meydanının yerləşdiyi ərazi hesab edirlər və burada e. ə. I minilliyin təxminən ortalarından başlayaraq eramzın I minilliyinin axırlarına qədər şəhərtipli yaşayış yeri olduğunu bildirirlər. 

Qeyd etmək lazımdır ki, Qəbələ şəhər xarabalığının yaxın ətrafında Çaqqallı abidəsindən başqa Seyidtala , Uzuntala , Qaratəpə kimi qədim yaşayış yerləri də vardır. Bu abidələr heç şübhəsiz, qədim Qəbələnin həmdövr yaşayış yerləridir.

İlk orta əsrlər dövrü

Çaqqalı ərazisində yaşayış süquta uğradıqdan sonra Qəbələnin Səlbir və Qala hissələrində həyat canlanır.

226-cı ildə İranda Sasanilər hakimiyyətə gəlirlər. Bundan sonra Albaniya Tədricən bu dövlərin asılığında düşür, Albaniyanın Sasanilərlə iqtisadi, mədəni və siyasi əlaqələri daha da genişlənir. Qəbələ V əsrin II yarısına qədər Albaniyanın paytaxtı və alban çarlarının igamətgahı olmuşdur. 

Fayl:Qəbələ ilk orta əsr.jpg

IV əsrdə Alban hökmdarı Urnayır İran padşahı II Şapurun bacısı ilə evlənir. Bunu Qəbələ və ətaf ərazilərdən tapılmış sasani pulları da təsdiq edir və bu pul tapıntıları nikah hadisəsinin nəticəsidir.

V əsrin III yarısında Albaniya Sasani dövlətinin mərzbanlığına çevrilir. Bu zaman paytaxt Qəbələdən Partafa ( Bərdə) köçürülür. 

Paytaxtın köçürülməsinə baxmayaraq Qəbələ əhəmiyyətini itirmir. Qəbələ hələ də ölkənin Dini mərkəzi idi. Baş yekiskop Qəbələdə iqamət edirdi. Bu dövrdə Yepiskopun səahiyyəti böyük idi. Bunu 498-ci ildə çağrılmış Aquen Kilsə məclisinin qərarında Qəbələ yekiskopunun imzası Alban çarının və arxiyepiskopun imzasından sonra gəlmişdir.

Paytaxt Bərdəyə köçürülsə də Sasani şahı Qubad tərəfindən Qəbələdə yüksək yenidən qurma işləri aparılmışdır. 1967-ci ildə Səlbirin şimal tərəfindən tapılan tikinti qalıqlarının bəziləri Sasani dövlətinə aiddir.

Ərəb tarixçisi Təbəri yazır ki, Sasani hökmdarı Xosrov Ənuşirəvan (531-579) Xəzər tayfalarından 10 min əsir gətirərək Qəbələ və ətraf ərazilərə yerləşdirmişdi. Balazuri yazır ki, Xosrov Ənuşirəvanın dövründə Qəbələ Xəzərlərə aid idi və Kırımçıskinin yazdıqlarına görə isə hətta burada Xəzərlərin inzibati mərkəzi də burada yaradılmışdır.

Akd. Ziya Bünyadov Ərəb mənbələrinə istinadən yazır ki, xəlifə Yəzidin (720-724) göstərişi ilə ərəblər Xəzərlərə qarşı hərakət edərək Xamzin və Taqunu tutmuş, əhaliləri Qəbələyə köçürmüşlər. Bələzuriyə görə isə hətta IX-X əsrdə Qəbələnin adı Xəzər olmuşdur.

Siyasi Hadisələrdən aslı olaraq Qəbələ müəyyən dərəcədə müstəqillik də əldə etmişdir. IX əsrdə Xürrəmilər hərakatı zamanı ərəblərdən aslı olan kiçik knyazlıqlar yaranmışdır ki, bunlarda biri də Qəbələ knyazlığı olmuşdur. Bu knyazlıq siyasi vəziyyətdən aslı olaraq bəzən Babəkin rəhbətrlik etdiyi Xürrəmilər hərakarının tərəfinə çıxmışdır.

981 ci ildə Şirvanşah Məhəmməd İnn Əhməd Qəbələni tutur. Bu zaman Qəbələnin hakimi Anbasın oğlu Abd ər Barr idi. Maraqlıdır ki, dövrün tarixçisi İstəxri hadisələri şərh edərkən Qəbələni hakimin adı ilə Anbasiyə adlandırmışdır. 

999 cu ildə əvvəl Qəbələ hakimi olan Abd ər Barr, Qurzul qalasının hakimi olur ancaq bu qala da Şirvanşahlar tərəfindən işğal edilir. Şirvanşah Yəzid ibn Əhməd Qəbələdə öz adına pul da kəsdirir.

Arxeoloji qazıntılar göstərir ki, VIII əsrdə Qəbələ şəhərinin tutduğu sahə xeyli böyümüşdü. Bu zaman şəhər təkcə Səlbiri deyil eyni zamanda Qala sahəsini də tuturdu. IX-X əsrlərdə Qəbələ Səlbir və Qala ərazilərini bütünlüklə əhatə edirdi və burada gözəl binalar inşaa etdirilmişdi. 

Bu dövrdə Qəbələ ərazisində su təsərrüfatı inkişaf edir. Su təminatı üçün gil tünglərdən istifadə edilmişdir. su sitemi əvvəlcə Səlbirdə qurulmuş sonra isə borularla Qala hissəsinə çəkilmişdir. XV əsrdə Qəbələdə olan şair Bədr Şirvani şəhərin su təsərrüfatından və hovuzdan etkilənmiş və hətta şeir də yazmışdır.

Sənətkarlıq da yüksək inkişaf etmiş sahələrdən idi. Bunu Səlbir sahəsindən tapılmış saxsı qablar, dulus çarxları sübut edir.

Ticarət əlaqələri əsasən III-IV əsrlərdə Sasanilərlə aparılmışdır. Bunu ərazidən tapılan pul dəfinələri təsdiqləyir. Sasani pulları ilə yanaşı I-II əsardə kəsilmişParfiya və Roma pulları da tapılmışdır. VIII əsrdən etibarən əsasən Ərəb pullarından istifadə edilmişdir. 

1976 cı ildə Çuxur Qəbələdə pul dəfinəsi tapılmışdır. Bu dəfinədə 53 ədəd gümüş pul tapılmışdır ki, bu pulların da 3 ədədi Rəvvadilər sülaləsindən Əbülhac Məhəmmədin, 4 ədədi Şəddadilər sülaləsindən Əli ibn Masanın, 45 əədədi həmin sülalədən Fəzil İbn Məhəmmədin, 27 ədədi isə Şirvanşahlardan Mansur İbn Yazidin adına kəsilmiş pullar olmuşdur. 

Bu dövrdə əhalinin əsas dini inancı xiristinalıq idi. Alban hökmdarları d xiristinalığa inanırdılar. Sasanilərin mərzbanlığı olduqdan sonra bu ərzilərdə odpərəstlik təbliğ edilsə də əhali xiristinalığa sadiq idi. Dövlətin əsas din mərkəzi Qəbələ idi. Və Qəbələ yekiskopunun nüfuzu güclü idi. 

VII-VIII əsrdən etibarən Ərəblərin gəlməsiylə Müsəlmanlıq-İslam dini yayılmağa başladı. Ancaq bütün ərazini əhatə etmədi. Qəbələnin Nic kəndində yaşayan Alban tayfalarından olan Udilər hələ də xiristinalığa ibadət edirlər. 

Qəbələ XII-XVIII əsrlərdə

XII əsr Azərbaycanda məhsuldar qüvvələrin ikişafı və isehsahın artması ilə xarakterizə olunmuşdur. Bu dövrdə şəhər həyatı xüsusiylə canlanmışdır. Azərbaycanın şimal ərazisində Şirvanşahlar, cənub hissəsində isə Eldənizlər ( Eldəgizlər) dövlətləri inkiçaf edirdilər.

Qəbələ şəhərinin siyasi taleyi əsas etibari ilə Şirvanşahlar dövləti ilə başlı idi.

Fayl:Qəbələ orta əsr.jpg

XII əsrdə Şirvan dövləti ilə gürcü çarlığı arasında qohumluq münasibətlərinin yaranmasına baxmayaraq bu iki dövlət arasında əlaqələr sabit deyildi. Bi iki dövlət arasındakı feodal ara müharobələrindən Qəbələ şəhəri böyük əziyyət çəkirdi. Gürcü mənbələrinin birinin yazdığına görə 1120-ci ildə Qurucu David Şirvana növbəti səfəri zamanı Qəbələ şəhərini ələ keçirmişdi. 

İbn əl-Əsirin məlumatına əsaəsən güman etmək olar ki ilk monqol hücumları dövründə Qəbələ yenə də gürcü dövlərinə tebe idi. 1222-ci ildə qıpçaqlar şəhəri mühasirəyə alıb tuturlar, soyub dağıdırlar və mahalı tamiylə qarət edirlər. Qıpçaqlar sonra Gəncəyə gedirlər. Görünür qıpçaqların hücumundan onra Qəbələ hakimi Şirvanşahların tebeliyinə keçməmişdir. Çünki Sultan Cəlaləddin 1225-ci ildə Arranı tutduqdan sonra həmin dövrdə hakimiyyətdə olan Fəribrüz İbn Quştasab dan hələ səlcuq soltanı Məlik şahın dövründəki şərtə uyğun olaraq xəzinəyə vergi göndərməsini tələb etdikdə Şirvanşah vəziyyətin ağır olduğunu “Qəbələ və Şəkinin üzərində hakimiyyətin itirilməsindən” şikayətlənmişdi. Cəlaləddin də tələb etdiyi vergini 100 mindən 50 minə endirmişdi. Bu da Qəbələ və Şəkinin nə qədər də önəmli olduqlarını göstərir. 

1227 ci ildə Cəlaəddin Şirvanın Qəbələ və Şəki şəhərini gürcülərdən geri alır və bura Səfiəddini vəzir təyin edir.

Monqolların Azərbaycana sonuncu hücumu və monqol hakimiyyəti dövründə Qəbələ şəhərinin siyasi tarixinə aid məlumatlara təsadüf etmirik. Kırımskinin fikirlərinə görə monqol yürüşlərində Qəbələ o qədər də əziyyət çəkməmişdir və hər halda yer üzündən silinib getməmişdir.

Krımski qeyd edir ki 1386 cı ildə Qəbələdə Teymurləngin hərbi bazası yerləşdirilir. Və şəhərin tənəzzülə uğramasının səbəblərini burada axtarır. Aparılan qazıntılar və incələnən mənbələr göstəririr ki bu dövrdə və bundan sonrakı zamanlarda Qəbələdə yaşayış olmuşdur. XV əsr şairi Bədr Şirvani Əmir Şücaəddinə həsr etdiyi çerində bu yerlərin gözəlliyindən ağız dolusu danışır. Təbii ki şair bəzi şişirtmələr və təşbehlər etmişdir. Ancaq yenədə bu şeir sübut edir ki, Qəbələdə hələ də yaşayış var idi. 

I Şah Ismayıl Şirvana hücumu zamanı Şirvanşah Fərrux Yassar Qəbələyə qaçır və qoşunlarını toplayır. Bu fakt da sübut edir ki, Qəbələdə yaşayış var idi və güclü qala müdafiəsi də var idi. Döyüşün nəticəsi olaraq Fərux Yassar məğlub olur və Qəbələ Səfəvilər dövlətinin tabeliyinə keçir. 

Əvvəlki dövrlərdə olduğu kimi XII-XVII əsrlərdə də Sənətkarlıq Qəbələnin təsərrüfat həyatında aparıcı sahələrdən olmuşdur. 

XVI əsr müəllifi Həmdullah Qəzvin özünün “Nüshət əl-Qulub” əsarində yazır ki: “Qəbələdə ipək istehsal olunur. Dənli bitkilər, yüksək eyfiyyətli meyvə və giləmeyvələr yetişd irilir. ”

Bədr Şirvani “Qəbələ” rədifli şerində Qəbələnin bağ-bostanlarını və şərabını nəzmə çəkmişdir.

Hacı Zeynalabidin Şirvani isə Qəbələdə zəngin meşə və bol şabalıd olduğundan yazmışdır. 

Metalişləmə və sümük işləmə və şüşə istehsalı də yüksək səviyyədə inkişaf etmişdi. Bu sahələrlə yanaşı dulusçuluq da xeyli inkişaf etmişdi. Bunu Qəbələ ərazisindən tapılan dulusbişirmə peçləri və dulus qablar sübut edir. 

Qəbələ XII-XVII əsrlərdə də Azərbaycanın mühüm ticarət şəhəri idi. Qəbələ bazarlarında digər şəhərlərdən gətirilən mallarla yanaşı digər ölkələrdən gətirilən mallar da satılırdı. Mütəxəsislər hesab edirlər ki, Qəbələ bazrlarında bu yerə tipik olaraq fındıq, qoz, şabalıd da satılırdı. 

Qəbələdən tapılmış pullarla aydın etmək olur ki, Osmanlı, Dərbənd çarlığı, Eldənizlər, Şirvanşahlar, Qaraqoyunlu, Ağqoyunlu, Səfəvilər, Cucilər, Hülakilər, Cəalrilər, Abxaz knyazlığı ilə ticari əlaqələr saxlanılmışdır.

Qəbələ XVIII-XXI əsrlər -yeni tarix

Xanlıqlar dövrü

Fayl:Qəbələ yeni tarix.jpg

Qəbələ şəhəri XVIII əsrlərdə Səfəvilərin və Nadir Şah İ mperialarının tərkibində ərazi vahidi kimi varrlığını davam etdirmişdir. XIX əsrin əvvələrində Azərbaycanda yaranan siyasi hərc-mərclik dövründə xanlıqlar-kiçik feodal dövlətlər yaranır. Nadir Şah dövlətinə qarşı başıayan üsyanlar Qəbələ ərazisinə də səçrayır. Bu dövrdə Nadir Şah dövlətinin süqutundan sonra Qəbələ ərazisi 2 sultanlığın tərkibində olmuşdur. İndiki Qəbələnin əsas hissəsində Qəbələ Sultanlığı yaradılımşdır. Qəbələnin Cənub hissəsi Ərəş Sultanlığının tərkində qatılmışdır. Müəyyən dövrə qədər müstəqil sitasət yeridən hər iki sultanlıq XIX əsrin 60-70 ci illərində Şəki xanlığının tərkibinə qatılmış və Şəki xanlığının təkibində mahala çevrilmişdir. Bir neçə dəfə Şəki xanlığının tərkibindən azad olma cəhdləri olsada müvəffəq ola bilməmişdir.

Çar İmperiyası işğalı və ADR

Azərbaycanda Çar imperiyası qurulana qədər Qəbələ Şəki xanlığının tərkibində mahal-sultanlıq olaraq qalmışdır. Çarimperiyasının tərkibinə daxil olduqdan sonra Qəbələ barədə müfəssəl məlumat yoxdur.

1841-ci ildə Çar Risiyasının Qafqazda apardığı islahatlar nəticəsində Azərbaycanda xanlıqlar ləğv edilərək Quberniya və qəzalarla əvəz olunmuş və bu dövürdə Qəbələ rayonu Yelzavetapol (Gəncə) quberniyasının Nuxa (Şəki) qəzasının tərkibinə qatılmışdır.

Qəbələ sənayeləşmədən kənarda qalmış, sadə kənd təsərrüfatı regionu olmuşdur.

Azərbaycan Demokratik Cümhuriyyəti qurulanda Qəbələdə bu Respublikanın tərkibində olmuşdur.

Sovet dövləti tərkibində və müasir-yeni tarix

Azərbaycan Sovet İmperiyasının tərkibinə daxil olduqdan sonra Qəbələ 8 sentyabr 1930-cu ildə Azərbaycan Respublkiasının (Azərbaycan SSR) inzibati rayonlarından biri kimi yaradılmışdır. Rayonun adı dəyişdirilərək Qutqaşın adlandırılmışdır. Respublkia ərazisinin 1/50 hissəsini təşgil edən Qəbələ rayonunun sahəsi 1550 km²

–dir. Qəbələ ərazisi ,,4” yanvar 1963-cü ildə Ağdaş rayonunun tərkibinə qatılmış, 17 yanvar 1964-cü ildən yenidən ayrıldıqda inzibati rayona çevrilmişdir.

Fayl:Qəbələ müasir dövr.jpg

Rayonun adı 7 fevral 1991-ci ildən sonra rayonun qədim adı bərpa edilərək Qəbələ adlandırılmışdır.

Rayonda bir şəhər (Qəbələ), 3 qəsəbə (Vəndam, Bum və Nic) və 60 kənd var. Bu yaşayış məntəqələri 60 İizibati ərazi nümayəndəliyi və 55 bələdiyyə vasitəsi ilə idarə olunur.

Rayonun inzibati mərkəzi Qəbələ (Qutqaşın) 1959-cu ilə dək kənd, 1959-74-cü illərdə qəsəbə və 1974-cü ilin mart ayının 15-dən şəhər statusuna malikdir. Okean səviyyəsindən 900 m hündürlükdə, Dəmiraparan çayının sağ sahilində yerləşən müassir, gündən-günə gözəlləşən Qəbələ şəhərinin əhalisi 12.585 nəfərdir

1985-86-cı illərdə görkəmli Azərbaycan yazıçısı, hərbi və içtimai xadim İ.B.Qutqaşınlının ev muzeyi yaradılmış və yazıçının məzarüstü abidəsi yenidən işlənmişdir.

1988-ci ildən rayon mərkəzində respublkiada ən zəngin tarix-diyarşunaslıq muzeyi fəaliyyət göstərir.

1998-ci ildə Qarabağ uğrunda canlarını qurban vermiş 121 nəfər Qəbələnin igid oğlanlarının xatirəsini əbədiləşdirən şəhidlər xiyabanı və muzey kompleksi yaradılmışdır.

Rayon mərkəzində 2004-cü ildə 3 ha sahədə salınmış H.Əliyev adına park salınmışdır.

2006-cı ildə görkəmli dövlət xadimi, uzaqgörən siyasətçi, 30 ildən artıq ölkəyə rəhbərlik etmiş, Azərbaycan xalqının Ümumilli Lideri H.Ə.Əliyevin həyat və fəaliyyətini əbədiləşdirən muzey və elektron kitabxana açılmışdır.

Dəmiraparan çayı sahilində 2006-cı ildə görkəmli Azərbaycan oftamoloqu Z.Əliyeva adına park salınmışdır.

Coğrafi mövqeyi

Relyefi

Rayonun relyefi dağlıq olub şimal hissədə Baş Qafqazın Cənub yamacının yüksək dağlığından başlanmış mərkəzi hissədə Alazan-Həftəran (Qanıx-Əyriçay) vadisində, cənub hissəsi isə Acınohur ön dağlığının Qəbələ yaylasına, bu yaylanın cənub sərhəddi Surxayxan (Axar-baxar) silsiləsinin suayrıcına qədər olan oraqrafik vahidlər bir-birini əvəz edir.

Baş suayrıçaya daxil olan Saral, Çoban baba, Muçuq, Tufan və Ağbulaq şaxələri zəncirvari şəkildə rayonun ərazisini qərbdən-şərqə əhatə edir. 1. Saral şaxəsi – Raqdan yüksəkliyindən Filfilçay və Tikanlıçaya qədər uzanır. Bu şaxə dəniz səviyyəsindən 2000 M- dən (koşukar dağı) cənubdan 1000-ə qədər hündürlükdə dəyişir. 2. Rüstəmbaz şaxəsi – Salavat çayından iki qola ayrılaraq qərbə doğru Səfəryataq, şərqə isə Rüstəmbaz Salavat dağları (şaxələri) adlanır. 3. Muçuq şaxəsi -Salavat aşırımının (2896 m) cənubi-qərbindən başlayaraq Vəndamçayla Dəmiraparançay arasında yerləşir. 4. Ağbulaq şaxəsi – İsmayıllı rayonun Qaraburğu dağlarından Vəndamçayının şərq (sol) sahillərinə qədər olan ərazisini əhatə edir. Qəbələ rayonun ərazisi geemorfoloji cəhətdən üç vilayətə bölünür: 1. Dağlıq –denitatsiyaya uğramış vilayət-şimal hissəni (1000-4466 metrədək) olan ərazili: 2. Düzənlik –akkumliyasiya nəticəsində formalaşmış vilayət-Alazan-Həftaran vadisi (450–800 m) burada yerləşir. 3. Yayla –çöl (step) vilayəti-Şəki-Qəbələ yaylasının Hacallı və Məlikli düzləri qeyd olunan vilayətə daxildir.

Qəbələnin müassir ərazisi təqribən 185 milyon il bundan əvvəl dəniz olmuş, Şərqi Avropa (şimaldan) və Ərəbistan (cənbubdan) platformalarının (iki materik tipli tavanın) toqquşması nəticəsində – Alp dağ əmələ gəlmə mərhələsində burada tədricən quru relyef formalaşaraq, 75-85 milyon il bundan əvvəl hazırki relyef formaları yaranmışdır. 10-12 milyon il bunbdan əvvələ baş vermiş sonuncu materik buzlaşması ərazinin relyefnin, xüsusən yeksək fağlıq hissənin formalaşmasında mühüm rol oynamışdır. Rayonun dağlıq hissəsi Mezazoy erasının Yura və təbaşir dövrünə aid şist, əhəng və qum daşlı suxurların kəskin parçalanması (xüsusi ilə Saralçay, Bumçay və Dəmniraparançayın vadiləri üçün) səciyyəvidir. Vəndam çayının dərəsində qum və sistlərlə yanaşı tufogen (vulkanik) suxurlarda yayılmışdır.

Rayonun ərazisinin cənub – Məlikli və Hacallı düzlərində, Əmilli, kilisə Əmirvan dağlıq tirələrinin (Köndələndağ) Cənub yamacı, Surxayxan dağlarının isə cənub tirələri denitatsiyon (aşınıb parçalanmış) relyef formaları, yarğan – qobu şəbəkəsinin inkişafı ilə seçilir. Alazan – Həftəran vadisində isə akkumiliyativ çöküntülər, çay vadilərində gətirmə konusları, terraslar və s. Ekzogen mənşəli relyef formaları üstünlük təşgil edir.

Ümumiyyətlə Qəbələnin ərazisi yüksək dağlıq sahələrdən tutmuş dağarası vadilərə qədər, çay dərələri ilə parçalanmış sıldırımlı dərin dərələrdən hamar sətli yaylalara qədər bütün dağlıq relyef formaları bir-biri ilə növbələşir. Respublkiamızın daxilində Böyük Qafqazın ən yüksək zirvələri: Bazardüzü (4466 m) Tufandağ (4206 m), Bazaryurd (4126 m) və Yan silsilərdə yerləşən Şahdağ (4243 m) zirvələri məhz Qəbələnin şimal sərhədlərində su ayrıcı da yerləşir. Qeyd edək ki, Azərbaycan ərazisində olan 6 km 2 dağ buzlaqları yalnız bu zirvələrdə (Qapıcıq zirvəsindəki 0,15 km 2 buzlağı nəzərə almasaq) mövcuddur. Rayonun relyefində onun mərkəzi hissəsini qərbdən şərqə kəsib keçən – eni 18–20 km olan Alazan – Həftaran vadisi, bu vadiyə paralel, ondan cənubda yerləşən Əmilli, Gədik, kilisə, Qızlarqalası və Əmirvan dağları köndələndağ ilə ayrılan, qədim Qəbələ elinin adını yaşadan Şəki – Qəbələ yaylası (Hacallı və Məlikli düzləri) başlıca yer tutur. Şəki yaylasının Şirvan düzündən Surxayxan (Palantökən, Qaş) alçaq öndağ silsiləsi ayırır. Böyük Qafqaz textonik qalxması ilə Kür dağarası textonik çözməsinin sərhədləşdiyi zonada yerləşən Qəbələ rayonunun ərazisi seysmik cəhətdən fəal zona hesab edilir. 832 illik (1139–1981–ci illər) məlumata görə rayon ərazisində 1949-56-cı illərdə və 1981-ci ilin dekabr ayında dörd dəfə 3-5 bal gücündə zəlzələ hadisəsi qeydə alınmışdır. Mürəkkəb dağlıq relyef və Mezazoy – Kaynazoy eralarının müxtəlif geoloji dövürlərinə məxsus suxurlar Qəbələnin yeraltı təbii sərvətlərinin rəngarəngliyinə və zənginliyinə səbəb olmuşdur.

Mineral sular: Qəmərvan ("Çömçə bulaq") mineral bulağı – Qəmərvan kəndindən 5 km şimalda, Bum çayı dərəsində, 1388 metr hündürlükdə səthə çıxan termal-mineral sudur. Təbii tempuratur 39,2 0-dir. Kükürdlü və dəmirli birləşmələrlə zəngindir. 1965-1966-cı illərdə və 1973-1977-ci illərdə Sankt-Peterburq şəhərində xüsusi labaratoriyada Qəbələ rayonundakı ,,Qəmərvan" "Şonqar" və "Yengicə" mineral bulaqlarının suyundan götürülmış nümunələr kimyəvi analizdən keçirilmişdir. Müəyyən edilmişdir ki, bu mineral suyun tərkibində silisumlu birləşmələr 30-40 mq /l, kükürd 3-12 mq/l olub, ümumi minerallığı 1,52-1,79 q/l bərabərdir. Sutqalıq gücü 50 min litrə çatır. Suyunun kimyəvi və fiziki xassələrinə, müalicəvi əhəmiyyətinə görə Qəmərvan mineral bulağı Qərbi Avropada (Piriney yarımadasında) məşhur olan Kuldur mineral suyu ilə analoq təşkil edir.

Təbiəti

Nohur gölündə balıq tutan balaca qız

Rayonun torpaq-bitki örtüyü-Qəbələ rayonunun təbii sərvətləri sistemində onun torpaq-bitki örtüyü özünəməxsus yer tutur. Rayonun ümumi torpaq fondu 150 min hektar olub istifadə olunmasına görə olduqca rəngarəngdir. Rayonda adambaşına düşən torpaq fondu təqribən respublkia üzrə olan göstəriciyə bərabər olub 1,5 hektar təşgil edir. (Respublkia üzrə bu rəqəm 1,2 ha.-a bərabərdir. Torpaq sərvəti insanlar tərəfindən istifadə olunmasına görə müxtəlif sahələrə ayrılır: Əkinə yararlı (o cümlədən şumlanan, çoxillik əkinlər və meyvə bağları) otlaq və biçənəklər üçün istifadə olunan, meşə örtüyü altında olan torpaq sahələri, kənd və şəhərlərin salınmasına sərf olunan torpaqlar, yol çəkilişi, çay, göl və su anbarları, bataqlıq sahələr altında qalan torpaqlar və bütün bu məqsədlər üçün yararsız olan yarğan, uçqun, qayalı, daşlı və ya buzlaq sahələrinə məxsus olan torpaqlar. Torpaq tiplərinin müxtəlifliyinə görə Azərbaycanı bəzən,torpaq muzeyidə" adlandırırlar. Burada böyük həqiqət vardır. Ona görə ki, respublkiamızda ekvatorial qurşağının qırmızı-sarı torpaqlarından başlanmış qütübətrafı ərazilərə qədər yer kürəsində yayılmış bütün torpaq tiplərinə rast gəlinir, relyef və iqlim şəraitinin rəngarəngliyi, torpaqəmələgəlmə prosesinə təsir göstərən bu və digər amillərin müxtəlifliyi respublkamızda olduğu kimi Qəbələ rayonunda da torpaq tiplərinin zənginliyinə səbəb olmuşdur. Rayonun cənubunda Şirvan düzü ilə sərhədləşdiyi qlçaq dağlıqdan başlayaraq Böyük Qafqazın suayrıcı zirvələrinə qədər torpaq-bitki örtüyü şauqli qurşaqlıq qanuna uyğun olaraq müxtəlifliyi ilə seçilən areal və zonaların növbələşməsi diqqət cəlb edir.

Quru dağ çöl iqlim şəraitində formalaşan qəhvəyi dağ-meşə torpaqları əsasən rayonun cənubunda kəskin parçalanmış, denidasiyaya uğramış Surxayxan dağlıq ərazisində, həmçinin Alazan-Həftəran vadisində və dağ-meşə qurşağının mütləq hündürlüyü 800–1600 m-ə qədər olan hissəsində bütöv qurşaq əmələ gətirir. Bu torpaq tipində humusun miqdarı 10-12 % olub aşağı zonada (Surxayxan dağlığında) quraqlığa davamlı (arid) seyrək meşələr və kolluqlar yuxarı zonada isə palıd-vələs-fıstıq meşələri yayılmışdır.

Orta dağlığın meşə qurşağı altında yayılan qəhvəyi torpaq tipi şimala doğru tədricən dağ qonur-meşə torpaqları ilə əvəz olunur. (qonur dağ-meşə torpaqlarında humusun miqdarı 7-8 % olub, fısdıq-vələs-cökə meşələri üstünlük təşgil edir. Rayon üzrə Ümumi torpaq fondunun təqribən 38 40 %-ə qədərini təşgil edən qəhvəyi və qonur dağ-meşə torpaqları bağçılıq, xüsusən qərzəkli meyvəçilik üçün əlverişlidir. Cədvəl N-4-də verildiyi kimi Qəbələ ərazisində tutduğu ərazinin genişliyinə görə ikinci torpaq tipi Şərqi Zaqafqaziyanın şabalıdı və açıq şabalıdı torpaqlar təşgil edir. Bu torpaq tipi əsasən Hacallı və Məlikli düzlərində Qaş ərazisində yayılmış, dəmyə və suvarma şəraitində dənli və texniki bitkilər üçün olduqca məhsuldar torpaq olub, tərkibində humusun (çürüntünün) miqdarı 4-6%-ə çatır.

Hündürlük qurşaqlığı üzrə rayonda torpaqların paylanması subalp və alp çəmənliklərinin çimli dağ-çəmən torpaqlarının müxtəlif yarım tipləri ilə başa çatır. 2000 m –dən hündürdə rütubətlənmə kifayət qədər olsa da tempuratur göstəricisi torpaqəmələgəlmə üçün bir o qədər də əlverişli deyildir. Rayonda çimli dağ-çəmən torpaqlarının ( 1800–2500 m. yüksəklikdə yumuşaq-çimli dağ- çəmən, torflu dağ-çəmən və ibtidai dağ-çəmən torpaq yarım tiplərinə bölünür). Ibtidai dağ-çəmən torpaqlarında humusun miqdarı 8-10%-ə çatır. Rütubətlilik normadan çox tempratur isə aşağı olduğu üçün bəzən padzollaşma da müşahidə olunur.

Qeyd olunduğu kimi dağ-çəmən torpaqları rayonun zəngin ot örtüyünə malik subalp və alp çəmənliklərinin inkişafı üçün əlverişli şərait yaradır.

Rayon üzrə torpaq tiplərinin müxtəlifliyi, relyef və iqlim şəraiti bitki örtüyünün zəngilnliyinə səbəb olmuşdur. Qeyd olunan təbii amillərin təsirinin nəticəsidir ki, respublkia ərazisinin cəmi 2 % təşgil edən, Qəbələ rayonunun ərazisində yarımsəhra və səhra bitkiləri olan yovşanlı və şoranotlu bitkilərdən tutmuş dağ tundura təbiətinə xas olan mamır-şibyələrə qədər, quru çöllərin kislofitlərindən düzən və dağ meşələrinin müxtəlif ağac cinslərinə qədər təbii rəngarənglik diqqəti cəlb edir.

Rayon ərazisinin cənub hissəsini yovşanlı, yovşanlı – şoranotlu yarımsəhra bitkiləri, kserafit seyrək meşələr, mərkəzi hissədə (Alazan – Həftəran vadisində) palıd, fısdıq, vələs cinslərindən ibarət meşələrlə yanaşı, yalanqoz, qızılağac, söyüd və qovaq ağaclarının üstünlük təşgil etdiyi düzən meşə landşafı formalaşmışdır. Düzən meşələr tədricən dağ meşə qurşağı ilə əvəz olunur və 1800–2000 m hündürlüyə qədər davam edir.

Meşə qurşağından yuxarıda, 1800-2000-dən 2500–3000 m hündürlüyə qədər subalp və alp çəmənlikləri, daha sonra isə qayalı subnival və qarlı-buzlaqlı nirel qurşaqlar bir-biri ilə növbələşir. Cənubdan şimala Qəbələ təbiətinin seyrinə çıxan hər bir turist təqribən 100–120 km məsafədə Aralıq dənizi sahillərindən Arktikaya qədər rastlaşacağı təbii zonaları müşahidə edə bilər. Rayonda meşə örtüyü 60 min hektar olub, umumi ərazinin 23,1 faizi təşgil edir. (Azərbaycanla müqasiədə 2 dəfə çox). Bitki örtüyünün zənginliyinə və növ tərkibinin müxtəlifliyinə görə seçilən Qafqaz meşələrinin ayrılmaz tərkib hissəsi olan Qəbələ rayonunun meşə örtüyü füsünkarlığı, əl-əlvanlığına və heyrətamizliyinə görə diqqəti cəlb edir. Bu yerlərin təbii gözəlliyini yüksək qiymətləndirən Ümumilli Liderimiz H.Əliyev Qəbələni çox böyük qürurla, Azərbaycanın Isveçirəsi" adlandırmışdır.

Qəbələnin dağ və düzən meşələri endemik və relikt bitkilərlə, meyvə və giləmeyvə ağac və kol bitkiləri ilə zəngindir. Fıstıq, palıd, vələs, qızılağac, yalanqoz, ağyarpaq və çay qovağı, söyüd, qarağac, cökə, ağcaqayın, ardıc, saqqız, şabalıd, qoz, fınbıq və s. ağac və kolları buna misal göstərmək olar. 1961-ci ildə Türyançay dövlət qoruğunun ərazisindən ayrılaraq Qəbələ meşə təsərrüfatı idarəsinin nəzarətinə verilmiş, türyançayla – Göyçay çayları arasında yerləşən Surxayxan dağlarındakı 6,994 ha arid ,(quraq) meşə landşaftı əsasən relikt arcan, ardıc, saqqız və yabanı nar ağac və kollardan ibarətdir.

Alazan-Həftəran vadisində isə III dövrə məxsus yalanqoz, qızılağac meşələri ilə yanaşı 1975-ci ildə Azərbaycanın "ikinci Hirkanı" olan, Çuxur Qəbələ kəndi yaxınlığında təbii şəkildə yayılmış dəmirağacı meşəliyi aşkar edilmişdir.

2002-ci ildə isə Məmmədağalı kəndi yaxınlığında dəmirağacı meşəliyinin (40 -ə qədər cavan ağac) yeni bir areal müəyyən olunmuşdir. Azərbaycan təbiətinin yeganə təbii abidəsi olan Həmzəlli kəndindəki Qaracöhrə ağaclarının (yaşı 250-300 ildən çox) əmələ gətirdiyi sıx meşəlik nəyinki ölkəmizin, elecə də onun hüdudlarından çox-çox uzaqlarda yaşayan alim və tədqiqatçının diqqətini özünə cəlb etmişdir. Qəbələ meşələrində təbii şəkildə yayılan şabalıd, qoz və fındıq, armud, alma, heyva, əzgil, zoğal, alça, yemişan, çaytikanı, sumaq, dərgil, yabanı moruq və s. qiymətli qida və dərman bitkilərinin böyük təsərrüfat və müalicə əhəmiyyəti vardır. Buraya yüksək keyfiyyətli nektarlığı ilə seçilən qarağat, yasəmən, çaytikanı, şabalıd və cökə çiçəkləri, yaylaqlarda, çəmən və düzlərdə yayılmış kəkotu, qaraqınıq, sarıçöp, astraqal, xaşa, baldırqan təbii şəkildə yayılan qızılgül və s. çiçəkli ot bitkilərinin arıçılığın inkişafı və xalq təbabəti üçün geniş imkanlar yaratdığı da əlavə edilməlidir.

Heyvanlar aləmi – Rayonun meşə və düzləri təbii landşaftdan asılı olaraq müxtəlif heyvan və quş növləri ilə zəngindir. Bunlardan nəcib maral, dağ keçisi, dağ kəli, cüyür, ayı, canavar, vaşaq, meşəpişiyi, dələ, yenot, tülkü, çöl donuzu, dovşan, adi və oxlu kirpi və s. heyvanları, Qafqaz uları, soltan toyuğu, qırqovul, kəklik, turac, bağ toyuğu, çöl göyərçini, qartal, qarğa, köçəri quşlardan vağ, hacıleylək, qızıl qaz, ördək və s. bu yerlərin sakinidir. Çöl və düzlərdə, xüsusən Qəbələ yaylasında sürünənlərin müxtəlif növləri, o cümlədən yüksək keyfiyyətli zəhəri ilə tanınan ,,Tosik gürzəsi " yaşayır.

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• Fayl:Həmzəlli qaraçöhrəliyi (Qəbələ rayonu).jpg
• 

Təbiət qoruq və yasaqlıqları

Rayonun cənub sərhəddində 1958-ci ildə 22.400 ha sahədə arid (quraq) dağ meşə və kol (arcan, saqqız, yabanı nar, meşə üzümü və s) lantşaftını mühafizə etmək məqsədi ilə Türyançay Dövlət təbiət qoruğu yaradılmışdır.

1961-ci ildə qoruğun Qəbələ rayonuna daxil olan 6.994 ha sahəsi qoruq ərazisindən ayrılaraq Qəbələ meşə təsərrüfatı idarəsinin nəzarətinə verilmişdir. Hazırda Türyançay Dövlət qoruğu rayonun cənubi – qərb sərhəddini təşgil edir.

Rayonun şərq sərhəddində, Bakı-Qəbələ şosse yolunun üstündə 1981-ci ildə 5.878 ha sahədə, düzən meşə lantşaftının və xallı maralın mühafizə olunması üçün yaradılmış İsmayıllı Dövlət təbitə qoruğu yerləşir.

1993-cü ildə rayonun Vəndam, Dəmiraparan, Həmzəlli, Bum və Qaraçay çaylarının hövzələrində, həmçinin Əlvan (Alban) dərəsi ərazisində ümumi sahəsi 39.680 hektar olan Qəbələ dövlət təbiət yasaqlığı yaradılmışdır. Qeyd olunan yasaqlıqda düzən və dağ meşə lantşaftının müxtəlif ağac və kol bitkiləri, elecə də nəsli kəsilmək təhlükəsi olan dağ kəli, qarapaça, cüyür, ayı, qaban, vaşaq və s. nadir heyvanlar mühafizə olunur.

Şahdağ Milli Parkı Şahdağ Milli Parkı – Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2006-cı il 8 dekabr tarixli 1814 nömrəli Sərəncamı əsasında yaradılmışdır. Ərazisi ilkin olaraq 115895 hektar təşkil edir ki, bundan İsmayıllı və Pirqulu Dövlət Təbiət Qoruqları 21014 hektar, Quba, Qusar, İsmayıllı, Qəbələ, Oğuz və Şamaxı rayonlarının inzibati ərazilərində olan dövlət meşə fondu torpaqları 81797 hektar və həmin rayonların hüdudlarındakı yüksəkliklərdə yerləşən və istifadəsiz yaylaqlar 13084 hektar təşkil edir. Şahdağ Milli Parkının yaradılmasında məqsəd çoxlu sayda endemik və nəsli kəsilməkdə olan növlər və transsərhəd köçəri heyvanlar da daxil olmaqla qlobal əhəmiyyətli dağ meşələri və yüksək dağlıq ərazilərdə yerləşən otlaqlar ekosisteminin bərpası, qorunması və idarə edilməsi, torpağın münbit qatının qorunub saxlanılması, ərazi üçün xarakterik olan fauna və flora növlərinin qorunması, artırılması və zənginləşdirilməsi, həmçinin, təbii kompleksin sabitliyinin tənzimlənməsi, elmi-tədqiqat işlərinin aparılması üçün daha əlverişli şəraitin yaradılması, eləcə də ətraf mühitin monitorinqi, əhalinin ekoloji cəhətdən maarifləndirilməsi və böyük turizm potensialı olan ərazidə ekoturizmin inkişafının təmin edilməsidir. Milli Parkın ərazisinin yerləşdiyi yüksəklik onun iqliminin müxtəlifliyinə, bitki örtüyünün torpaqlarının və heyvanlar aləminin zənginliyinə əsaslı təsir göstərmişdir. Buradakı meşələr zəngin, füsunkar və gözəl mənzərələr yaratmaqla məşhurdur. Relyefin şaquli dəyişməsi və parçalanması, mürəkkəb iqlim şəraiti və torpaq örtüyü burada bitki örtüyünün olduqca müxtəlifliyinə səbəb olmuşdur. Meşələr, əsasən iberiya və şərq palıdından, şərq fısdığından və Qafqaz vələsindən əmələ gəlmişdir. Milli Parkın çox böyük ərazini əhatə etməsi səbəbindən burada həm təmiz, həm də qarışıq meşələrə rast gəlinir. Meşələrdə qarışıq halda göyrüş, qaraçöhrə, ağcaqayın, söyüd, qoz, gilas, alma, armud kimi ağaclar, dəmirqara, əzgil, yemişan, böyürtkan, itburnu, zirinc kimi kol bitkiləri yayılmışdır. Şahdağ Milli Parkının heyvanat aləmi çox zəngindir. Burada, quşlardan qırqovul, qaratoyuq, alabaxta, bildirçin, sarıköynək, çobanaldadan, ağacdələn, qarğa, məməlilərdən cüyür, çöl donuzu, qonur ayı, çaqqal, dovşan, dələ, canavar, tülkü, maral, yenot, qarapaça, meşə pişiyi, təkə, ayı, vaşaq, gəlincik, porsuq növlərinə təsadüf olunur. Ərazidə adları Azərbaycan Respublikasının "Qırmızı Kitab"ına daxil edilmiş məməlilərdən vaşaq, köpgər, quşlardan turac, berkut, çöl qartalı növləri qorunur.

İqlimi

Yağışlı bir gün. Vəndam yaxınlığı

İqlimin əsas tipləri Rayonun coğrafi mövqeyi, relyefinin əsasən dağlıq olması və şauqli qurşaqlıq ərazidə mürəkkəb iqlim şəraitinin formalaşmasına, çay şəbəkəsinin sıxlığına, torpaq-bitki örtüyünün zənginliyi böyük təsir göstərmişdir. Rayon ərazisində təqribən 25 milyon il bundan əvvəl rütubətli subtropik dəniz iqlimi hakim olmuşdur.

Gur yağan leysan yağışlar, isti hava şəraiti o zaman bu ərazidə həmişəyaşıl sıx meşə örtüyünün inkişafına səbəb olmuşdur. Bir milyon il bundan əvvəl isə rayonun ərazisində indiki Aralıq dənizi sahillərinin iqliminə oxşar iqlim şəraitində çoxyarpaqlı həmişəyaşıl və yarpaqlarını ilin quraq fəslində yayda tökən bitkilərin inkişafı üçün şərait mövcud olmuşdur. 10 – 12 min il bundan əvvəl planetimizdə baş verən sonuncu materik buzlaşması zamanı rayonun yüksək və orta dağlıq qurşağı dağ buzlaqları ilə örtülü olmuş, sonradan iqlimin istiləşməsi ilə əlaqədar buzlaqlar əriyərək tədricən kiçilmiş və müassir sərhədlərə yaxınlaşmışdır.

Qəbələnin müassir iqliminin formalaşmasında onun ekvatora görə coğrafi mövqeyi, günəş radiasiyasının (ümumi və düz) miqdarı, relyef və səthi örtüyünün müxtəlifliyi, həmçinin əraziyə daxil olan lakin hava kütlələrinin xarakteri mühüm rol oynayır. Qeyd olunan bütün bu iqlim əmələgətirici amillər rayon ərazisində tempraturun və yağıntının miqdarına, onun müxtəlif dərəcədə paylanmasına təsir göstərir. Qəbələnin hava və iqlim şəraiti 1936-cı ildən şəhərin və bir müddət Nic qəsəbəsində fəaliyyət göstərən meto stansiyada öyrənilir.

Qəbələ ərazisində çoxillik orta yanvar tempuraturu 0 dərəcədən – 14 dərəcəyə, iyul tempuraturu isə uyuğun olaraq + 24 dərəcədən 2 dərəcəyə qədər dəyişir. Illik orta temperatura cənubda + 10 dərəcə- + 12 dərəcədən şimalda 0 dərəcə – 2 dərəcəyə qədər dəyişir.

Akademik B.Ə.Budaqovun fikirincə rayon ərazisində ən isti yer Quşlar – Kürd – Bayramkoxa kəndləri istiqamətində müşahidə olunur və burada maksimum tempuratura 410 – 420 – yə çatır. Rayonda minimum tempuratura isə Bazardüzü zirvəsində (4466 m). – 50 0 – yə qədər düşə bildiyi qeyd olunur. Rayon ərazisində yağıntıların paytlanmasıda cənubdan şimala doğru dəyişir. Illik yağıntıların ən az düşdüyü Hacallı və Məlikli düzlərinin cənubunda 350 – 400 mm, ə ən çox düşdüyü şimal hissədə 1500 – 200 metr hündürlükdə isə 1200 – 1300 mm-ə çatır. Aparılan müşahidələr zamanı müəyyən edilmişdir ki, rayon ərazisinə düşən illik yağıntıların 25 – 30 % – i may – iyun aylarında yağır.

İ.V.Fiqrovski (1926) Qəbələ rayonunun iqlimini Böyük Qafqazın iqlimi əsasında xarakterizə edərək göstərmişdir ki, buranın iqlimi çox mürəkkəb olub quru subtropik iqlimdən dağlıq tundura iqliminə qədər dəyişir. Ümumiyyətlə rayonun ərazisi Azərbaycanda Lənkaran – Astara zonasından sonra ikinci zonaya (Şəki – Zaqatala) daxil olub subtropikdən mülayim iqlim qurşağına keçid (mötədil) qurşaqda yerləşir. Yer kürəsində mövcud olan 13 ilqim tipindən (əsas və keçid birlikdə) 9 Azərbaycanda, o cümlədən 4-ü Qəbələ rayonunun ərazisində forçalaşmışdır.

İqlimşunas alimlər tərəfindən (İ.V.Fiqrovski və Ə.M.Şıxlınski) Qəbələ ərazisi aşağıdakı iqlim tiplərinə ayrılmışlar. 1. Qışı quraq keçən mülayim-isti iqlim – rayonun cənub hissəsini əhtə edən bu iqlim tipi az yağıntılı, isti – quraq olması ilə xarakterizə olunur. Ağdaş – Göyçay rayonları ilə sərhəddən alçaq dağlıq və Hacallı Məlikli düzünü əhatə edən bu iqlim tipi öz xarakterinə görə Aralıq dənizi tipli subtropik iqlimə çox oxşardır.

2. Yağıntıları təxminən bərabər paylanan mülayim isti iqlim tipi – birinci iqlim tipindən yağıntıların çoxluğu və isti ayın qısa müddətli olması ilə xarakterizə olunaraq əsasən Alazan – Həftəran vadisini və Rayonun 1100 – 1500 m – ə qədər yüksəklikdə olan şimal ərazisini əhatə edir. Burada yağıntıların fəsillər üzrə paylanması bərbərdir. Lakin onun illik miqdarı rayon üzrə maksimum həddə (1200 –1300 mm) çatır. Həmçinin bu iqlim tipi əvvəlki iqlim tiöindən tempuratur rejminə görədə fərqlənir.

3. Yağıntılıları bütün fəsillər üzrə bol düşən soyuq iqlim tipi – rayon ərazisində orta dağlığın yuxarı sərhəddindən başlayaraq okean səviyyəsindən 1500 – 2700 m yüksəkdə olan ərazilər üçün xarakterikdir.

4. Dağlıq tundura iqlim tipi – 2700 m okean səviyyəsindən yüksəkdə olan ərazini əhatə edir. Burada kifayət qədər yağıntı düşməklə yanaşı bütün fəsillərdə hava soyuq keçir. Rayonun yüksək dağ zirvələri daimi qar və buzlaqla örtülü olub tipik dağlıq arktik iqlim şəraiti ilə seçilir. Beləliklə rayon ərazisində cənubdan şimala doğru şaquli qurşaqlar üzrə qeyd edilən iqlim tipləri tempuraturuna və yağıntıların miqdarına görə fərqlənməklə yanaşı fəsillərin növbələməsində də ciddi şəkildə fərqlənir. Savalan və Quşlar kəndlərində yazın gəlişi rayonun ən hündürdə yerləşən Laza (1350 m) və Qəmərvan (1125 m) kəndlərindən ən azı 25 – 30 gün tez müşahidə olur. Payız və qış fəsli isə əksinə. Qəbələnin özünəməxsus iqlimi burada kənd təsərrüfatının çoxsahəli inkişafı üçün tarixən əlverişli şərait yaratmışdır.

Qəbələnin aqroiqlim (kənd təsərrüfatı iqlimi) Azərbaycan Respublkası Milli Elimlər Akademiyasının Coğrafiya İnistitutu tərəfindən 1970-ci illərin ortalarında hərtərəfli tədqiq edilmiş, müxtəlif elmi mənbələrdə bu rayonun aqroiqlim ehtiyatlarına dair geniş məlumat verilmişdir. Rayonun aqroiqlimini müəyyən edən əsas göstəricilər aşağıdakı kimidir. Havanın illik orta tempuraturu 10,6 dərəcə, mütləq minimum–14 dərəcəyə, mütləq maksimum + 37 dərəcə–41 dərəcəyə torpağın səthidndə orta tempuratur + 13 dərəcəyə çatır. Orta illik yağıntıların miqdarı 1027 mm, buxarlanma isə 680 mm olub rütubətlilik əmsalı vahiddən çox (1,5 – ə) nisbi rütubətlilik isə 78 % təşgil edir. Rayon ərazisində əsasən oqroqrafik şəraitlə bağlı dağ – dərə küləkləri müşahidə olunur. Küləyin orta sürəti 0,8 m / san, il ərzində güclü külək əsməsi 3 gün, ,,ağ yelli " günlər 8 gün, dolu düşən günlər isə iki günə qədər davam etdiyi qeydə alınmışdır.

Rayonda qar örtüyü 45 günə qədər yerdə qalır. Birinci payız şaxtası dekabrın II ongünlüyündə və yanvarda, axrıncı yaz şaxtası isə 8 apreldə müşahidə olunur. 5 0 – dən yuxarı orta illik tempuraturlar cəmi 3.769 dərəcəyə, 10 dərəcədən yuxarı (fəal) tempuraturlar cəmi isə 3.361 dərəcəyə çatır. Bir sm 2 sahəyə düşən günəş istiliyinin (enerjisinin) miqdarı dağ ətəyi hissədə 123,6 kkal – a çatır, yüksək dağlıq hissələrdə isə tədricən artması ( buludluluq azaldığı üçün) müşahidə olunur.

Şaxtasız günlərin orta illik miqdarı 241 gün (minimum 208, maksimum 287 gün) veqetasiya d övründə 5 dərəcədən yuxarı tempuratur müşahidə edilən günlərin sayı 265 gün, 10 dərəcədən yuxarı olan günlərin sayı isə 198 günə çatır. Professor Ə.C.Əyyubov. (1978) Azərbaycan Respublkiası üzrə apardığı aqroiqlim rayonlaşdırması Zamanı Qəbələ rayonun daxil olduğu Böyük Qafqaz vilayətinin cənub yamacını altı aqroiqlim rayonuna ayrıldığını göstərmişdir. Qeyd edilən rayonların hər birinin kənd təsərrüfatı sahələrinin inkişafında özünəməxsus yeri və əhəmiyyəti vardır.

İqtisadiyyatı

17 noyabr 2011-ci ildə Azərbaycan Respublikasının prezidenti İlham Əliyev tərəfindən Qəbələ Beynəlxalq Aeroportu açılmışdır. Rayonda həmçinin tütün, buğda və arpa yetişdirilir, barama saxlanılır. Rayonun ərazisində sənaye əhəmiyyətli gillər, şist, əhəng daşı, çınqıl, çay daşı, mişar daşı (Nic qəsəbəsindən cənubda tosiklə sərhəd bölgədə) yataqları və mineral bulaqları (Qəmərvan, Şonqar, Yengicə, Solqıca və sair) vardır. Metal filiz ehtiyatlarının da olması (Balakən – filizçay polimetal yatağının uyğun geoloji ərazidə yerləşməsinə görə) ehtimal olunur. Dübrar – Babadağ qalxanının Qəbələ ərazisindəki davamında, Vəndam qəsəbəsindən 4–5 km və Laza kəndindən 3 km şimalda əhəngdaşı yataqları vardır. Lakin sıldırımlı dağlıq relyef şəraiti bu yataqların mənimsənilməsini çətinləşdirir. Vəndam qəsəbəsi, Həzrə və Seyidqışlaq kəndlərinin əhatəsində (Vəndam antikilinalında) inşaat əhəmiyyətli əhəng daşı (mişar daşı) bu ərazinin sakinləri tərəfindən müxtəlif məqsədləri üçün istifadə olunmuşdur. Qəbələ şəhərinin şimali – qərbində ("Qafqaz" turist bazasının cənubunda yerləşən bu yatağın geloji ehtiyatı 7 min m 3 olduğu müəyyən edilmişdir.), Küsnət, Böyük Əmilli, Çuxur Qəbələ Soltannuxa, Tövlə, Dızaxlı, Yengicə və s. kəndlərin əhatəsində müxtəlif keyfiyyətə malik inşaat gilləri vardır. Rayonda adları çəkilən yataqlardan yerli əhali hələ eramızdan əvvəldən bu günə qədər tikinti materialları və məişət qabları istehsalında geniş istifadə etmişlər. 1933-cü ildə Vəndam qəsəbəsinin "Şəhərgah" adlanan ərazisində qalınlığı 1,8 m olan boz kömür yatağı kəşf edilmişdir. Geoloji ehtiyatı az olduğu üçün hasilatı iqtisadi cəhətdən əhəmiyyətli hesab olunmur.

Yaşayış məntəqələri

Qəbələ rayonunda 1 şəhər, 3 qəsəbə və 60 kənd mövcuddur.

A

• Abrıx
• Aydınqışlaq

B

• Bayramkoxa
• Bılıx
• Bunud
• Böyük Pirəlli
• Böyük Əmili
• Bəyli

C

• Cığatelli
• Corlu

D

• Dandıx
• Daşca
• Dizaxlı

H

• Hacıalılı (Qəbələ)
• Həmzəlli
• Həzrə (Qəbələ)

K

• Kiçik Pirəlli
• Kiçik Əmili
• Kötüklü
• Kürd (Qəbələ)
• Küsnət (Qəbələ)

L

• Laza (Qəbələ)

M

• Mamaylı
• Mirzəbəyli
• Mıxlıqovaq
• Mollaşıxalı
• Məlikli (Qəbələ)
• Məmmədağalı

N

• Nohurqışlaq
• Nəsimi (Qəbələ)

O

• Ovcullu

Q

• Qaradeyn
• Quşlar (Qəbələ)
• Qəmərvan

S

• Sarı Hacılı
• Savalan (Qəbələ)
• Seyidqışlaq
• Siləyli (Qəbələ)
• Sırt Yengicə
• Solquca
• Soltannuxa

T

• Tikanlı
• Topbağ
• Tövlə
• Tüntül

U

• Uludaş

V

• Vəndam

X

• Xırxatala

Y

• Yemişanlı (Qəbələ)
• Yengicə (Qəbələ)
• Yeni Dizaxlı
• Yenikənd (Qəbələ)

Z

• Zalam
• Zarağan
• Zirik
• Zərgərli

Ç

• Çarxana (Qəbələ)
• Çuxur Qəbələ

İ

• İmamlı

Ş

• Şamlı (Qəbələ)
• Şəfili

Ə

• Əmirvan

Əhalisi

Rayonun əhalisi və onun milli tərkibi Rayonun əhalisinin umumi sayı 95,133 nəfər (01.01.2011) ondan 48041nəfər kişilər, 47092 nəfər, isə qadınlar təşkl edir. Əhalinin 13627 nəfəri şəhərdə, 81506 nəfəri isə qəsəbə və kəndlərdə yaşayırlar. Rayon üzrə əhalinin sıxlığı 1 km² 61,1 nəfər düşür. Orta ömür müddəti 70 ildən çoxdur. Yaşı 85-dən çox olan Qəbələ sakinlərinin sayı 186 nəfərdir. Əhalisinin 73235 nəfəri azərbaycanlılar, 17 mindən çox ləzgilər, 4640 nəfəri udilər, 209 nəfəri türklər, 37 nəfəri isə digər millətlərin nümayəndələri təşkil edir. 01.01.2011

Görkəmli şəxsləri

• İbrahim bəy Musabəyov — Azərbaycan yazıçı.
• Umnisə Musabəyova — tibb elmləri doktoru, oftalmaloq.
• Tacəddin Şahdağlı — şair.
• İsmayıl bəy Qutqaşınlı — yazıçı, ictimai və hərbi xadim.
• Xalid Əlimirzəyev — filologua elmləri doktoru, professor, yazıçı.
• Xəlil Əlimirzəyev — tarix elmləri doktoru, professor.
• Şirin Zəkəriyyəyev (1922)- İkinci dünya müharibəsi iştirakçısı\Veteranı. İtalyanın fəxri vətəndaşı. *
• Minirə Qarayeva (1937-) — professor, 1994-cü ilə qədər Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Xarici Dillər İnstitutunda ingilis dilinin fonetikası kafedrasının müdiri, daha sonra uzun müddət Türkiyənin Sivas şəhərindəki Cumhuriyyət Universitetində professor, bölüm başqanı işləmişdir.

1982-ci ildə İngiltərə (London, Oxford, Camdridge, Caventry, Brighton), 1987-ci ABŞ (Vaşinqton, Corctaun, Baltimor, Boston, Filadelfiya) universitetlərində tədqiqatla məşğul olmuş, dərs demişdir. Ümumilikdə dünyanın altmışa yaxın ölkə və şəhərindəki elm ocaqlarında olmuş, təhsildə yenilik, təhsil reformu ilə maraqlanmış, bu sahədə məruzələr etmişdir. Ayrı-ayrı ölkələrdə bir çox elmi dərnəklərin, eləcə də ECA-nın (Avropa Topluluğu Assosiasiyası) üzvüdür. Bu cəmiyyətlərin dəvəti ilə Türkiyədə (Ankara, İstanbul, Ərzurum, Kaysəri, İsparta, Sivas və s.), Şimali Kipr Türk Respublikasında (Qazimağusa, Lefkoşa), Yunanıstanda (Selanik), Almaniyada (Münhen) konfranslarda, assembleya və konqreslərdə məruzə etmişdir. İngilis dilinin fonetikasına həsr olunmuş altı kitab, əlliyə yaxın məqalə müəllifidir. "20-ci əsrin qabaqcıl elm adamları" arasında "Müvəffəqiyyət şərəf Diplomu"na, "Dünya Bioqrafik Mərkəzi" tərəfindən "Milleniumun Beynəlxalq Qadını Naminatoru" və "2003-cü ilin ən yaxşı beynəlxalq qadın pedaqoqu" fəxri adlarına layiq görülmüşdür. “Xoş Niyyət” Xeyriyyə İctimai Birliyinin təsisçisi və prezidentidir. Dünya Konstitusiya və Parlament Assosiasiyasının (WCPA) Azərbaycan üzrə Fəxri vitse-prezidentidir.

• Vahid Qəhrəmanov — hüquq elmləri doktoru, professor.
• Yusif Musabəyov — kimya elmlər doktoru, professor.
• Cahangir Qəhrəmanov — filologiya elmləri doktoru, professor.
• Qara Məhəmməd oğlu Əhmədov (1928-2003) — AMEA–nın müxbir üzvü. Qəbələ və Beyləqan şəhərlərini tədqiq etmişdir. Arxeologiya sahəsində Tarix elmləri doktoru adını almış ilk azərbaycanlı alimdir. Arxeologiyaya dair monoqrafiyaları, elmi, elmi-kütləvi kitabları var.
• Məcid Əhəd oğlu Mərdanov (1913-1982) — Texnika elmləri doktoru, prof. AMEA-nın müxbir üzvü. Yüksək oktanlı benzinin alınması sahəsində elmi nailiyyətləri vardır.
• Dursun Hüseynov — tibb elmləri doktoru, professor.
• Elman Məmmədov — kimya elmləri doktoru, professor.
• Əşrəf Əlimirzəyev — Sosialist Əməyi Qəhrəmanı.
• Muxlis Haciyev — Elmlər doktoru, professor, Azərbaycan Prezidenti Yanında Ali Atestasiya komissiyasinin inşaat və maşınqayırma üzrə ekspert şurasının sədri, Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universitetinin İnşaat Konstruksiyaları kafedrasının müdiri.
• Raqim Lətifov — Fövqəladə Hallar Nazirinin müavini, general-leytenant.
• Yadiyar Maqsud oğlu Yunusov (1927-1983) -tibb elmləri doktoru, professor , nevrolog, həkim-alim.1927-ci ildə Qəbələ(Qutqaşın)rayonunda Böyük Piralli kəndində anadan olmuşdur.İlk orta təhsilini Qəbələ (Qutqaşin) rayonunda alib.1943-cü ildə orta məktəbini bitirdiyi ildə N.Nərimanov adina Azərbaycan Dövlət Tibb İnstitutunun (indiki Azərbaycan Tibb Universiteti) müalicə-profilaktika fakültəsinə daxil olaraq 1948-ci ildə həmin institutu fərqləmə diplomu ilə bitirib,《həkim》 ixtisasi almişdir.1954 -1957-ci illərdə N.Nərimanov adina Azərbaycan Dövlət Tibb İnstitutunun sinir xəstəlikləri kafedrasinda kliniki ordinator.1957 - 1960 ci illərdə həmin institunda aspirant.

1961-ci ildə tibb elmlər namizədi adina, 1967-ci ildə dosent adina , 1970-cı ildə tibb elmləri doktoru adına, 1972-cü ildə professor adına layiq görülmüşdür. Ömrünun sonunadək indiki Azərbaycan Tibb Universitetinin sinir xəstəlikləri kafedrasinda profesor vəzifəsində çalişmişdir. Elmi tədqiqatları əsasən,baş-beyin damar pozulmalari , neyroinfeksiya , epilepsiya , neyrotravma xəstəliklərə həsr edilmişdir. O bir sıra illərdə toplantı və konqreslərdə iştirak etmişdir, geniş ictimai faliyyətlə məşğul olmuşdur.

Mədəniyyət, təhsil və səhiyyə müəssisələri

Qəbələ Mədəniyyət Mərkəzi fəaliyyət göstərir.

Maddi-mədəni irsi

Qəbələ rayonunun ən məşhur tarixi-mədəni abidəsi – eramızın I əsrinə aid yazılı mənbələrdə (Pliniy və b.) adı çəkilən qədim Qəbələ şəhəridir. 1800 ildən çox mövcud olmuş Qəbələ şəhəri 600 il ərzində Qafqaz Albaniyası dövlətinin paytaxtı olmuşdur. Qədim şəhərin xarabalıqları rayon mərkəzindən 15 km məsafədə, Qaraçay və Covurlu çayının arasındakı ərazidə yerləşir.

Bundan başqa rayonda yüzlərlə digər tarix və mədəniyyət abidəsi var. Onlara misal olaraq Əmili kəndində IV-VIII əsrlərə aid alban məbədini, Bum kəndində XIX əsrə aid məscidi, Bayramkoxa kəndində IX-XIV əsrlərə aid Ustacan qalasını, Şəfili kəndində XVII əsrə aid məqbərəni, Həmzəli kəndində XVI əsrə aid Şıxbaba pirini, Komrad dağının zirvəsindəki Komrad pirini, Nic kəndində Hacı Qərib məscidini və XIX əsrdə yaşamış Bolu bəyin yaşayış evini göstərmək olar. Həzrə kəndində Şeyx Bədrəddin və Şeyx Mansur məqbərələri XV əsrə aid edilir.

Nic kəndinin yaxınlığında Yalovlu dağda eramızdan əvvəl III-I əsrlərdə insan məskənləri olmuşdur. Bu ərazidə dəmir bıçaqlar, xəncərlər, qılınclar, tuncdan hazırlanmış üzüklər, qızıl sırğalar, dəyirman daşları və başqa əşyalar aşkar edilmişdir. Azərbaycanın şimal ərazisində dağlıq və Aran rayonlarda həmin dövrə aid arxeoloci mədəniyyət elmdə Yaloylu mədəniyyəti adlanır.

Mətbəx

• Qəbələ aşı
• Qoz dolması
• Dovğa
• Ucqulaq (sini) paxlava

Yerli media

Sovet dövründə Qəbələdə Qalibiyyət qəzeti nəşr olunurdu.

"Gabalacity.net"

Bir qrup qəbələli gənc tərəfindən hazırlanan Gabalacity.net internet adresi Qəbələ rayonu barədə məlumatların ötürülməsi, rayonun turizm potensialının tanıdılması məqsədi daşıyır. www.gabalacity.net

"Qəbələ" qəzeti

Hazırda Qəbələ rayon İcra hakimiyyəti və redaksiya kollektivinin təsisçiliyi ilə nəşr olunan qəzet 1933-cü il oktyabr ayının 15-də 2 səhifəlik "Bolşevik mübarizi" adı ilə işıq üzü görmüşdür. Sonralar "Mübariz", "Yeni həyat", "Qalibiyyət", "Qəbələ" adları ilə çap olunan qəzetin bu dövrlər ərzində 16 redaktorundan 3-ü – Baba Qəhrəmanov, Ramazan İsmayılov və Əziz Əzizov müəyyən fasilələrdən sonra ikinci dəfə qəzetin redaktoru olmuşlar. Qəzetdə uzun müddət şöbə müdiri işləmiş şair Tacəddin Şahdağlı da bir müddət qəzetə redaktorluq etmişdir.

İndi qəzetə əvvəllər redaksiyada şöbə müdiri və məsul katib vəzifələrində çalışmış Nadir Atakişiyev rəhbərlik edir.

Şəkillər

• 
• 

Həmçinin bax

• Qəbələ şəhəri

Mənbə

• Sara Aşurbəyli. Şirvanşahlar dövləti. Avrasiya press, Bakı, 2006